Prooemium

Vidi dominum sedentem super solium excelsum et elevatum, et plena erat omnis terra maiestate eius, et ea quae sub ipso erant, replebant templum. Is. VI, 1.

Verba proposita sunt contemplantis, et si capiantur quasi ex ore ioannis evangelistae prolata, satis pertinent ad declarationem huius evangelii. Ut enim dicit Augustinus in libro de consensu Evangelist., caeteri evangelistae informant nos in eorum evangeliis quantum ad vitam activam; sed ioannes in suo evangelio informat nos etiam quantum ad vitam contemplativam.

In verbis autem propositis describitur contemplatio ioannis tripliciter, secundum quod dominum iesum est tripliciter contemplatus.

Describitur autem alta, ampla et perfecta. Alta quidem, quia vidi dominum sedentem super solium excelsum et elevatum; ampla quidem, quia plena est omnis terra maiestate eius; perfecta, quia ea quae sub ipso erant replebant templum.

Circa primum sciendum quod altitudo et sublimitas contemplationis consistit maxime in contemplatione et cognitione dei; Is. XL, 26: levate in excelso oculos vestros, et videte quis fecit haec. Tunc ergo homo oculos contemplationis in excelso elevat, quando videt et contemplatur ipsum rerum omnium creatorem. Quia ergo ioannes transcendit quicquid creatum est, scilicet ipsos montes, ipsos caelos, ipsos Angelos, et pervenit ad ipsum creatorem omnium, ut dicit Augustinus, manifestum est, quod contemplatio sua altissima fuit; et ideo vidi dominum. Et quia, sicut ipse ioannes dicit: haec dixit Isaias quando vidit gloriam eius, scilicet christi, et locutus est de eo, ideo dominus sedens super solium excelsum et elevatum, christus est.

In hac autem contemplatione ioannis circa verbum incarnatum quadruplex altitudo designatur.

Auctoritatis, unde dicit vidi dominum, aeternitatis, cum dicit sedentem, dignitatis, seu nobilitatis naturae, unde dicit super solium excelsum, et incomprehensibilis veritatis, cum dicit et elevatum.

Istis enim quatuor modis antiqui philosophi ad dei cognitionem pervenerunt.

Quidam enim per auctoritatem dei in ipsius cognitionem pervenerunt; et haec est via efficacissima.

Videmus enim ea quae sunt in rebus naturalibus, propter finem agere, et consequi utiles et certos fines; et cum intellectu careant, se ipsa dirigere non possunt, nisi ab aliquo dirigente per intellectum dirigantur et moveantur.

Et hinc est quod ipse motus rerum naturalium in finem certum, indicat esse aliquid altius, quo naturales res diriguntur in finem et gubernantur. Et ideo cum totus cursus naturae ordinate in finem procedat et dirigatur, de necessitate oportet nos ponere aliquid altius, quod dirigat ista et sicut dominus gubernet: et hic est deus. Et haec gubernandi auctoritas in verbo dei demonstratur, cum dicit dominum; unde in Ps. Lxxxviii, 10 dicitur: tu dominaris potestati maris; motum autem fluctuum eius tu mitigas; quasi dicat: tu es dominus et universa gubernas.

Hanc cognitionem manifestat ioannes se habere de verbo, cum dicit: in propria venit, scilicet in mundum; quia totus mundus est suus proprius.

Alii vero venerunt in cognitionem dei ex eius aeternitate. Viderunt enim quod quicquid est in rebus, est mutabile; et quanto aliquid est nobilius in gradibus rerum, tanto minus habet de mutabilitate: puta, inferiora corpora sunt secundum substantiam et secundum locum mutabilia; corpora vero caelestia, quae nobiliora sunt, secundum substantiam immutabilia sunt; secundum autem locum tantum moventur. Secundum hoc ergo evidenter colligi potest, quod primum principium omnium rerum, et supremum et nobilius, sit immobile et aeternum.

Et hanc aeternitatem verbi propheta insinuat, cum dicit sedentem, idest absque omni mutabilitate et aeternitate praesidentem; ps.

C. XLIV, 7: sedes tua, deus, in saeculum saeculi; Hebr. Ult., 8: iesus christus heri et hodie, ipse et in saecula. Hanc aeternitatem ioannes ostendit dicens: in principio erat verbum.

Quidam autem venerunt in cognitionem dei ex dignitate ipsius dei: et isti fuerunt Platonici.

Consideraverunt enim quod omne illud quod est secundum participationem, reducitur ad aliquid quod sit illud per suam essentiam, sicut ad primum et ad summum; sicut omnia ignita per participationem reducuntur ad ignem, qui est per essentiam suam talis.

Cum ergo omnia quae sunt, participent esse, et sint per participationem entia, necesse est esse aliquid in cacumine omnium rerum, quod sit ipsum esse per suam essentiam, idest quod sua essentia sit suum esse: et hoc est deus, qui est sufficientissima, et dignissima, et perfectissima causa totius esse, a quo omnia quae sunt, participant esse. Et huius dignitas ostenditur, cum dicitur super solium excelsum, quod, secundum dionysium, ad divinam naturam refertur; Ps. Cxii, 4: excelsus super omnes gentes dominus. Hanc dignitatem ostendit nobis ioannes, cum dicit: et deus erat verbum, quasi: verbum erat deus, ut ly verbum ponatur ex parte suppositi, et deus ex parte appositi.

Quidam autem venerunt in cognitionem dei ex incomprehensibilitate veritatis.

Omnis enim veritas quam intellectus noster capere potest, finita est; quia secundum Augustinum, omne quod scitur, scientis comprehensione finitur, et si finitur, est determinatum et particularizatum; et ideo necesse est primam et summam veritatem, quae superat omnem intellectum, incomprehensibilem et infinitam esse: et hoc est deus. Unde in Ps. VIII, 2 dicitur: elevata est magnificentia tua super caelos, idest super omnem intellectum creatum, angelicum et humanum. Et hoc ideo, quia, ut dicit apostolus, lucem habitat inaccessibilem, I Tim. Ult. 16.

Huius autem incomprehensibilitas veritatis ostenditur nobis, cum dicit et elevatum, scilicet super omnem cognitionem intellectus creati. Et hanc incomprehensibilitatem insinuat nobis ioannes, cum dicit: deum nemo vidit unquam.

Sic ergo contemplatio ioannis alta fuit et quantum ad auctoritatem, et quantum ad aeternitatem, et quantum ad dignitatem, et quantum ad verbi incomprehensibilitatem, quam nobis in suo evangelio tradidit ioannes.

Fuit etiam ampla. Tunc enim contemplatio ampla est, quando in causa potest aliquis considerare omnes effectus ipsius causae; quando scilicet non solum essentiam causae, sed etiam virtutem eius, secundum quam se ad multa diffundit, cognoscit. De qua diffusione dicitur Eccli. XXV, 35: qui implet quasi Phison sapientiam, et quasi tigris in diebus novorum; Ps. Lxiv, 10: flumen dei repletum est aquis, quia divina sapientia altitudinem habet quantum ad cognitionem omnium rerum; Sap. IX, 9: ab initio est tecum sapientia quae novit opera tua.

Quia ergo ioannes evangelista elevatus in contemplationem naturae divini verbi et essentiae est, cum dicit: in principio erat verbum, et verbum erat apud deum, statim virtutem ipsius verbi secundum quod diffundit se ad omnia, nobis insinuat, cum dicit: omnia per ipsum facta sunt. Ideo contemplatio sua ampla fuit. Et ideo in auctoritate praemissa, postquam dixerat propheta vidi dominum sedentem, subiungit de virtute eius et plena erat omnis terra maiestate eius, idest tota plenitudo rerum et universi est a maiestate eius, et virtute dei, per quem omnia facta sunt, et cuius lumine omnes homines venientes in hunc mundum illuminantur; ps.

XXIII, 1: domini est terra, et plenitudo eius.

Fuit etiam contemplatio eius perfecta.

Tunc enim contemplatio perfecta est, quando contemplans perducitur et elevatur ad altitudinem rei contemplatae: si enim remaneret in infimis, quantumcumque alta ipse contemplaretur, non esset contemplatio perfecta. Ad hoc ergo quod sit perfecta, oportet quod ascendat et consequatur ipsum finem rei contemplatae, inhaerendo et assentiendo per affectum et intellectum veritati contemplatae.

Iob XXXVII, 16: numquid nosti semitas nubium, idest contemplationes praedicantium, quod perfectae sint? inquantum firmiter per affectum et intellectum inhaerent summae veritati contemplatae.

Quia ergo ioannes non solum docuit quomodo christus iesus, verbum dei, est deus super omnia elevatus et quomodo omnia per ipsum facta sunt, sed etiam quod per ipsum sanctificamur, et ei per gratiam quam nobis infundit, inhaeremus, dicit: de plenitudine eius omnes accepimus gratiam pro gratia. Ideo apparet, quod sua contemplatio perfecta fuit. Et haec perfectio ostenditur, cum subdit et ea quae sub ipso erat, replebant templum. Nam, sicut dicitur I cor.

C. XI, 3, caput christi deus. Quae ergo sub christo sunt, sacramenta sunt humanitatis, per quae fideles replentur plenitudine gratiae.

Sic ergo ea quae sub ipso erant, replebant templum, idest fideles qui sunt templum dei sanctum, sicut dicitur I Cor. III, 17 inquantum per ipsius sacramenta humanitatis, fideles christi omnes de plenitudine gratiae ipsius accipiunt.

Fuit ergo ioannis contemplatio ampla, alta et perfecta.

Sed notandum quod diversimode diversae scientiae istos tres modos contemplationis sortiuntur. Perfectionem namque contemplationis habet scientia moralis, quae est de ultimo fine; plenitudinem autem scientia naturalis, quae res a deo procedentes considerat; altitudinem vero contemplationis inter scientias physicas habet metaphysica. Sed evangelium ioannis, quod divisim scientiae praedictae habent, totum simul continet, et ideo est perfectissimum.

Sic ergo ex praemissis colligitur materia huius evangelii; quia cum evangelistae alii tractent principaliter mysteria humanitatis christi, ioannes specialiter et praecipue divinitatem christi in evangelio suo insinuat, ut supra dictum est: nec tamen praetermisit mysteria humanitatis; quod ideo factum est, quia postquam alii evangelistae sua evangelia scripserunt, insurrexerunt haereses circa divinitatem christi, quae erant quod christus erat purus homo, sicut ebion et cerinthus falso opinabantur. Et ideo ioannes evangelista, qui veritatem divinitatis verbi ab ipso fonte divini pectoris hauserat, ad preces fidelium, evangelium istud scripsit, in quo doctrinam de christi divinitate nobis tradidit, et omnes haereses confutavit.

Patet ergo ordo istius evangelii ex verbis praemissis. Primo enim insinuat nobis dominum sedentem super solium excelsum et elevatum, in prima parte, cum dicit: in principio erat verbum. In secunda vero parte insinuat quomodo omnis terra plena est maiestate eius, cum dicit: omnia per ipsum facta sunt. In tertia parte manifestat quomodo ea quae sub ipso erant, replebant templum cum ipse dicit: verbum caro factum est.

Patet etiam finis huius evangelii, qui est ut fideles templum dei efficiantur, et repleantur a maiestate dei; unde et ipse ioannes XX, 31: haec autem scripta sunt, ut credatis quia iesus est christus filius dei.

Patet etiam materia huius evangelii, quae est cognitio divinitas verbi. Patet ordo, patet et finis.

Sequitur conditio auctoris, qui quidem describitur in praemissis quantum ad quatuor: quantum ad nomen, quantum ad virtutem, quantum ad figuram, et quantum ad privilegium.

Quantum ad nomen, quia ioannes, qui huius evangelii auctor fuit, ioannes autem interpretatur in quo est gratia, quia secreta divinitatis videre non possunt nisi qui gratiam dei in se habent; unde I Cor. II, 11 dicitur: quae sunt dei nemo cognovit, nisi spiritus dei.

Ioannes ergo vidit dominum sedentem, quantum ad virtutem, quia fuit virgo: talibus enim competit videre dominum; matth.

C. V, 8: beati mundo corde.

Quantum ad figuram, quia ioannes figuratur per aquilam. Et hoc quia cum alii tres evangelistae circa ea quae christus in carne est operatus, occupati, designentur per animalia, quae gradiuntur in terra, scilicet per hominem, vitulum et leonem; ioannes vero, supra nebulam infirmitatis humanae sicut aquila volans, lucem incommutabilis veritatis altissimis atque firmissimis oculis cordis intuetur, atque ipsam deitatem domini nostri iesu christi, qua patri aequalis est, intendens, eam in suo evangelio, quantum inter omnes sufficere credidit, studuit praecipue commendare.

Et de hoc volatu ioannis dicitur iob c. XXXIX, 27: numquid ad praeceptum tuum elevabitur aquila? idest ioannes; et infra: oculi eius de longe prospiciunt, quia scilicet ipsum verbum dei in sinu patris oculo mentis intuetur.

Quantum ad privilegium, quia inter caeteros discipulos domini ioannes magis fuit dilectus a christo: iste est enim discipulus ille quem diligebat iesus, sicut ipsemet non exprimens nomen suum dixit; et ideo, quia amicis revelantur secreta, ut dicitur ibid. XV, 15: vos autem dixi amicos, quia omnia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis, secreta sua huic discipulo specialiter dilecto specialiter commendavit. Unde iob XXXVI, 32 dicitur: immanibus, idest superbis, abscondit lucem, christus scilicet divinitatis suae veritatem, et annuntiat de ea amico suo, scilicet ioanni, quod possessio eius sit etc., quia ipse est, qui lucem verbi incarnati excellentius videns, ipsam nobis insinuat, dicens: erat lux vera etc..

Patet ergo materia, ordo, finis et auctor huius evangelii beati ioannis, quod prae manibus habemus.