Lectio 3

Postquam dominus ostendit humilitatis obsequium esse necessarium hic consequenter inducit ad imitationem, et primo praemittit circumstantias admonitionis; secundo ipsam admonitionem proponit, ibi scitis quid fecerim vobis? etc..

Circa primum duo facit.

Primo insinuat evangelista admonitionis ordinem; secundo manifestat admonentis dispositionem, ibi accepit vestimenta sua etc..

Ordo autem admonitionis est ut quod primo fecit opere, doceat sermone; et quantum ad hoc dicit postquam ergo lavit pedes eorum, accepit vestimenta sua etc..

Act. I, 1: coepit iesus facere et docere; Matth. V, 19: qui fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum.

Dispositio autem admonentis insinuatur et quantum ad habitum, et quantum ad situm. Ad habitum quidem: quia diversus habitus diversis personis convenit, secundum propriorum actuum diversitatem; Eccli. XIX, 27: amictus hominis annuntiat de illo. Alius ergo habitus competit ministro, alius doctori. Ministro autem, quia debet esse expeditus ad obsequium, competit ut vestium impedimenta deponat; et ideo christus cum ministrare voluit, surgit a coena, et ponit vestimenta sua. Doctori autem, qui debet esse gravis, et auctoritate praeeminens, competit vestium decens ornatus: et ideo dominus docere volens, accepit vestimenta sua. Quantum ad situm vero, quia ministrare volens, surrexit, unde dicit: surrexit a coena: nunc autem volens docere, recumbit, unde dicit et cum recubuisset iterum, dixit eis: et hoc ideo, quia doctrina debet esse in tranquillitate.

Sedendo enim et quiescendo anima fit sapiens et prudens.

Possunt haec tria habere mysterium.

Cum enim christus perfectam doctrinam discipulis praebuerit, quando spiritum sanctum eis misit; infra XIV, 26: Paraclitus autem spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine meo, ipse vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecumque dixero vobis.

Tria praecesserunt ipsam missionem. Scilicet peccatorum ablutio per passionem; apoc.

C. I, 5: lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Et quantum ad hoc dicit postquam ergo lavit pedes eorum, idest, impleta purgatione per sanguinem. Item resurrectio.

Christus enim ante passionem suam mortale corpus habuit, quae quidem mortalitas non competebat ei ex parte personae filii dei sed ex parte humanae naturae assumptae, sed postquam resurrexit ex virtute divinitatis, accepit corporis immortalitatem: et quantum ad hoc dicit accepit vestimenta sua, idest, surgens factus est immortalis. Et dicit sua, quia sua virtute accepit; Rom. VI, V. 10: quod autem vivit, vivit deo, idest virtute dei. De istis vestimentis dicitur apoc.

C. III, 5: qui vicerit, vestietur vestimentis albis, et non delebo nomen eius de libro vitae.

Item praecessit sessio, et hoc in ascensione; infra XVI, 7: si enim non abiero, Paraclitus non veniet ad vos etc.. Et quantum ad hoc dicit cum recubuisset iterum, scilicet ad dexteram patris residens et sedens; marc.

Ult., 19: et dominus quidem iesus postquam locutus est, assumptus est in caelis, et sedet a dextris dei. Et dicit iterum, non quod inquantum filius dei unquam sedere desierit, quinimmo ab aeterno est in sinu patris, sed quia inquantum homo exaltatus est ad potiora bona patris; Phil. II, 9: propter quod et deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen.

Sic ergo antequam spiritum sanctum perfecte docentem infunderet, lavit sanguine fuso; accepit vestimenta, resurgendo; recubuit, in gloria ascendendo.

Consequenter cum dicit scitis quid fecerim vobis? proponit ipsam admonitionem, et primo interrogat; secundo assumit; tertio concludit; quarto conclusionem confirmat.

Interrogat quidem, cum dicit scitis quid fecerim vobis? quasi dicat: facta quidem vidistis, sed tamen quare hoc fecerim, non intelligitis: et ideo sic quaerit ut ostendat facti magnitudinem, et ad considerandum inducat. Opera enim dei consideranda sunt, quia profunda; Ps. Xci, 6: quam magnificata sunt opera tua, domine. Nimis profundae factae sunt cogitationes tuae. Vix enim sufficienter opera dei scire possumus secundum illud Eccle. VIII, 17: intellexi quod rationem operum dei nullam possit homo invenire. Sunt etiam delectabilia ad considerandum; Ps. Xci, 5: delectasti me, domine, in factura tua, et in operibus manuum tuarum exultabo. Sunt etiam utilia, quia ducunt in cognitionem auctoris; Sap. XIII: si operibus intendissent etc.; supra V, 36: opera enim quae dedit mihi pater ut faciam, ipsa sunt quae testimonium perhibent de me.

Potest etiam, secundum Origenem, hoc quod dicitur scitis quid fecerim vobis accipi imperative; quasi dicat: sciatis quid fecerim vobis. Et tunc hoc dicit dominus, ut eorum erigat intellectum.

Assumit eorum confessionem, dicens vos vocatis me magister et domine, et primo proponit eorum confessionem; secundo commendat eam, ibi et bene dicitis.

Circa primum sciendum est, quod apostolus, I Cor. I, duo dicit de christo; scilicet quod sit dei virtus et dei sapientia.

Inquantum est virtus dei, omnibus dominatur, ut enim dicit Ambrosius, dominus nomen est potestatis, inquantum est dei sapientia, omnes instruit, et ideo discipuli vocabant eum dominum, supra VI, 69: domine, ad quem ibimus? et magistrum; supra c. IV, 31: Rabbi, manduca. Et merito: ipse enim dominus est solus creans et recreans; Ps. Xcix, 3: scitote quoniam ipse est dominus, ipse solus est magister interius docens: Matth. XXIII, 10: magister vester unus est christus, omnes autem vos fratres estis.

Consequenter cum dicit et bene dicitis, commendat eorum confessionem.

Circa quod sciendum est, quod aliquid redditur commendabile dupliciter. Uno modo si id quod dicitur conveniat rei de qua dicitur; quod fit per veritatem, quia si sit falsum, non convenit ei; unde bene dicitur Eph. IV, 25: deponentes mendacium, loquimini veritatem. Adeo enim vitanda sunt mendacia, ut etiam si cedere videantur ad laudem dei, non sunt dicenda. Quantum ad hoc ergo dicit bene dicitis; et hoc ideo, quia verum est quod dicitis, quia competit mihi, sum etenim, scilicet magister et dominus.

Magister, inquam, propter sapientiam quam doceo verbis; dominus propter potentiam quam ostendo miraculis.

Alio modo redditur commendabile, si quod dicitur conveniat personae dicentis. Aliqui enim sunt qui vocant christum magistrum et dominum, quibus non competit, cum non subiiciant se disciplinae et mandato dei: et isti non bene dicunt. Unde Matth. XXV, 12, illis qui dicunt, domine, aperi nobis, respondetur: amen, amen dico vobis, nescio vos, quia hoc non corde dicunt, sed ore tantum.

Istud apostoli bene dicebant, quia hoc eis competebat; unde dicit eis et bene dicitis, idest verum, sum etenim, scilicet vobis magister et dominus: nam me auditis ut magistrum, supra VI, 69: ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes, sequimini ut dominum; Matth. XIX, 27: ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te.

Sed contra hoc est quod dicitur Prov. XXVII, 2: laudet te alienus, et non os tuum; extraneus, et non labia tua. Videtur ergo quod dominus non bene fecerit laudando se.

Sed ad hoc respondet Augustinus dupliciter.

Uno modo, quia vituperabile est quod quis se commendet propter periculum superbiendi: nam periculosum est sibi placere cui cavendum est superbire. Ubi ergo non imminet periculum superbiendi, non est vituperium propria commendatio. In christo autem hoc periculum non timebatur, ille enim qui super omnia est, quantumcumque se laudet, non se extollit excelsius. Alio modo, quia aliquando laudabile est quod homo se commendet, quando scilicet cedit ad utilitatem fidelium: et sic apostolus commendat se, II Cor. XI.

Sed valde nobis utile est, et per omnem modum necessarium, ut deum cognoscamus, cum in hoc consistat tota perfectio nostra; unde expedit nobis ut revelet nobis magnitudinem suam, alioquin nullo modo eam scire possemus, si non indicet se ipse qui novit. Et ideo oportet quod ipse se nobis laudet, quia, ut dicit Augustinus, si non se laudando quasi arrogantiam vitare voluerit, nobis sapientiam denegabit; Eccli. XXIV, 1: sapientia laudabit animam suam.

Concludit vero cum dicit si ergo ego lavi pedes vestros dominus et magister, et vos debetis alter alterius lavare pedes. Ubi arguit ab eo quod minus videtur ad id quod magis. Minus enim videtur quod maior debeat facere aliquod humile, quam minor; et secundum hoc concludit si ergo ego, qui sum maior, quia magister et dominus, lavi pedes vestros, et vos, multo magis, qui estis minores, qui estis discipuli et servi, debetis alter alterius lavare pedes; Matth. XX, 26: qui maior est vestrum, sit vester minister... Nam filius hominis non venit ministrari, sed ministrare.

Sed contra, videtur quod hoc quod dicitur vos debetis alter alterius lavare pedes, habeat rationem praecepti: sed qui negligit praeceptum peccat mortaliter; ergo etc..

Responsio. Dicendum, secundum Augustinum, quod omnis homo debet lavare pedes alterius vel corporaliter vel spiritualiter; et multo melius est, et sine controversia verius, ut aliquis faciat opere, ne dedignetur quod fecit christus, facere christianus. Cum enim ad pedes fratris inclinatur corpus, etiam in corde ipso vel excitatur, vel si iam inerat, confirmatur humilitatis affectus. Quod si non fiat opere, saltem hoc corde facere debemus.

In lotione enim pedum datur intelligi lotio macularum. Tunc ergo spiritualiter lavas pedes fratris tui, cum, quantum in te est, abluis maculas eius. Et hoc fit tripliciter: remittendo scilicet ei offensam, secundum illud Col. III, 13: donantes invicem vobismetipsis, si quis adversus aliquem habet querelam: sicut et dominus donavit vobis, ita et vos. Item orando pro peccatis eius, secundum illud Iacob. Ult., 16: orate pro invicem ut salvemini.

Et iste duplex lavandi modus communis est omnibus fidelibus. Tertius modus pertinet ad praelatos, qui lavare debent remittendo peccata auctoritate clavium, secundum illud infra XX, 22: accipite spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis.

Possumus etiam dicere, quod hoc in facto dominus ostendit omnia opera misericordiae.

Nam qui dat panem esurienti, pedes eius lavat, similiter qui eum hospitio recipit, et qui operit nudum, et sic de aliis; Rom. XII, 13: necessitatibus sanctorum communicantes.

Confirmat autem conclusionem cum dicit exemplum enim dedi vobis etc.: et hoc quidem ex quatuor.

Primo quidem ex sua intentione; secundo vero ex auctoritate, ibi amen, amen dico vobis; tertio ex praemio quod ipsi operi debetur, ibi si haec scitis, beati eritis, si feceritis ea; quarto ex dignitate eorum quibus pedes lavat, ibi amen, amen dico vobis: qui accipit si quem misero, me accipit.

Dixit ergo, quod hoc ideo feci ut darem vobis exemplum; et ideo debetis alter alterius lavare pedes, quia hoc in facto illo intendebam. Nam in actibus hominum plus movent exempla quam verba. Id enim homo agit et eligit quod videtur ei bonum: unde magis ostendit esse bonum quod ipsemet eligit, quam quod docet esse eligendum.

Et inde est quod quando aliquis dicit aliquid, et tamen aliud facit, magis suadet aliis quod facit, quam illud quod docet: et ideo maxime necessarium est ex ipso facto exemplum dare.

Sed exemplum quidem puri hominis humano generi non erat sufficiens ad imitandum, tum quia ratio humana ab omni consideratione deficit, tum quia in ipsa rerum consideratione decipitur: et ideo datur nobis exemplum filii dei, quod est infallibile, et ad omnia sufficiens. Unde dicit Augustinus: quia superbia non sanatur, si humilitate divina non sanatur similiter quae avaritia, et sic de aliis.

Sed attende, quod satis convenienter filius dei est nobis in exemplum virtutum. Ipse enim est ars patris, ut sicut fuit exemplar creationis, esset etiam exemplar iustificationis; I Petr. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Iob XXIII, 11: vestigia eius secutus est pes meus: viam eius custodivi, et non declinavi ex ea.

Consequenter cum dicit amen, amen dico vobis: non est servus maior domino suo etc., confirmat conclusionem ex auctoritate: et primo tangit discipulorum conditionem; secundo ipsorum officium.

Conditio autem discipulorum est quod sunt servi; Lc. XVII, 10: cum omnia bene feceritis, dicite quia servi inutiles sumus.

Officium autem eorum est quod sint apostoli; Lc. VI, 13: elegit duodecim, quos apostolos nominavit. Sic ergo dicit: dico, quod debetis alter alterius lavare pedes, sicut et ego lavi, quia non est servus maior domino suo, quantum ad primum, neque apostolus, idest missus, maior eo qui misit illum. Licet autem ipse filius dei, qui est apostolus confessionis nostrae, ut dicitur ad Hebr. III, V. 1, sit aequalis illi qui misit eum, scilicet patri, de omnibus tamen aliis verum est quod hic dicitur neque apostolus maior est eo qui misit illum.

Sed contra: infra enim XV, 15, dominus dicit discipulis suis: iam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat dominus eius.

Respondeo. Dicendum quod duplex est servitus.

Una, quae procedit ex timore filiali, quae facit bonum servum; secundum illud Matth. XXV, 23: euge serve bone et fidelis: et hoc modo dominus vocat eos servos. Alia est servitus quam facit timor servilis; de qua dicitur Matth. XVIII, 32: serve nequam, omne debitum dimisi tibi quoniam rogasti me. Et de hac dicit dominus: iam non dicam vos servos etc..

Consequenter cum dicit si haec scitis, beati eritis, si feceritis ea, confirmat conclusionem ex praemio, et primo proponit praemium; secundo excipit aliquem ab eo, ibi non de omnibus vobis dico.

Dicit ergo si haec scitis, quasi dicat: tu haec dicis nobis, quae quidem non ignoramus. Quare ergo dicis nobis? ideo, inquam, quia et si haec scitis, quod quidem est omnium, tamen beati eritis, si feceritis ea, quod est paucorum.

Et dicit si scitis et feceritis, scilicet quia, ut dicitur Lc. XI, 28, beati qui audiunt verbum dei, et custodiunt illud. Et Ps. Cx, 10: intellectus bonus omnibus facientibus eum.

E contra dicitur Iacob. IV, 17: scienti bonum facere, et non facienti, peccatum est illi.

Excipit autem quemdam, cum dicit non de omnibus vobis dico, et primo proponit exceptionem; secundo assignat exceptionis rationem, ibi sed ut impleatur Scriptura; tertio assignat rationem quare ponit exceptionem, ibi amodo dico vobis priusquam fiat.

Circa primum duo facit.

Primo ponit exceptionem; secundo respondet tacitae quaestioni.

Exceptionem ponit cum dicit non de omnibus vobis dico etc., quasi dicat: beati eritis, tamen non omnes, quia non dico de omnibus vobis, quod ad beatitudinem perveniatis; I Cor. IX, 24: omnes quidem currunt, sed unus accipit bravium.

Est enim aliquis inter vos, idest Iudas, qui non erit beatus; neque faciet ea. Sed, secundum Origenem, dominus non dicit beati eritis absolute, sed apposuit conditionem, dicens si feceritis ea: quod quidem verum est in omnibus, etiam in Iuda; si enim Iudas fecisset ea, beatus fuisset. Unde vult quod magis excipiat hoc quod dicit non est servus maior domino suo etc., quasi diceret: dico quod estis servi et apostoli; non tamen de omnibus hoc dico: Iudas enim dum esset servus peccati, non erat servus divini verbi, neque apostolus, diabolo ingresso in cor eius.

Sed quia posset aliquis dicere: ex quo non dicit de omnibus ut sint beati, vel eius apostoli, ergo ex improviso aliquis est de eius collegio periturus. Ideo dominus ad haec respondens, dicit ego scio quos elegerim, quasi diceret: electi non peribunt; sed non omnes sunt electi. Ille ergo peribit qui electus non est, scilicet Iudas; infra XV, V. 16: non vos me elegistis, sed ego elegi vos.

Sed contra est quod dicitur supra VI, 71: nonne ego vos elegi duodecim? cum ergo Iudas esset unus ex duodecim, videtur quod fuerit electus.

Sed dicendum, quod duplex est electio.

Una est ad praesentem iustitiam, et ad hanc electus fuit Iudas; alia electio est ad finalem gloriam, et secundum hanc Iudas non fuit electus.

Ratio autem huius exceptionis est ut impleatur Scriptura: quae hic praedicit, non quod cogat, sed quia hoc quod futurum erat, non tacuit; Lc. Ult. 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et Psalmis de me; matth.

C. V, 18: iota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant. Quae quidem Scriptura dicit qui manducat panem mecum, levabit contra me calcaneum suum.

Hoc est secundum aliam translationem, ubi nos habemus: etenim homo pacis meae, in quo speravi, qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem.

Ubi ostenditur Iudae ad christum familiaritas, cum dicit qui manducat panem mecum.

Iudas enim panem cum aliis discipulis cum christo comedit, etiam consecratum.

Item ostenditur eius malignus conatus contra christum, cum dicit levabit contra me calcaneum suum; idest, conabitur ad meam conculcationem. Calcaneo enim comprimimus hostes; Gen. III, 15: ipsa conteret caput tuum, et tu insidiaberis calcaneo eius. Tunc ergo dicitur aliquis levare calcaneum suum contra aliquem, quando conatur eum opprimere.

Sed hoc Iudas non poterit: quia unde ipse credit me opprimere, inde exaltabor; supra XII, 32: ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum.

In quo habemus exemplum, ut si quando a famulis aut ab aliquibus vilioribus patiamur aliquod malum, non scandalizemur, respicientes Iudae exemplum, qui infinitis potitus bonis, in contrarium remuneravit benefactorem. Ideo autem dominus Iudam, quem futurum noverat esse malum, elegit, ut daret intelligere quod nulla societas hominum sine alicuius mali admixtione futura erat: Cant. II, 2: sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Unde Augustinus dicit in quadam epistola: non audeo mihi arrogare quod domus mea sit melior coetu apostolorum. Item ut si contingat quod aliquis ab aliquo praelato in societatem ecclesiae assumptus, malus efficiatur, non sit in condemnationem ipsius praelati.

Ecce enim quod Iudas electus a christo, proditor efficitur. Sic etiam Act. VIII, 13 Philippus assumpsit simonem magum; ier.

C. XVIII, 20: numquid redditur pro bono malum, quia foderunt foveam animae meae? Matth. X, 36: inimici hominis, domestici eius.

Consequenter cum dicit amodo dico vobis priusquam fiat, assignat causam quare exceptionem posuit; quasi dicat: diu tacui eius malitiam sed quia tempus est ut prodeat in publicum, ideo dico vobis, idest manifesto, antequam fiat, ut credatis quia ego sum qui futura praedico, et occulta cordis manifesto; quod est proprium dei; ier.

C. XVII, 9: pravum est cor hominis et inscrutabile: quis cognoscet illud? ego dominus scrutans cor, et probans renes; Is. Lxi, V. 23: secutura quoque annuntiate nobis, et sciemus quia dii estis vos. Vel: ego sum qui sum, Ex. III, 14.

Consequenter cum dicit amen, amen dico vobis etc., confirmat conclusionem inductam ex dignitate eorum quibus pedes lavit: quorum tanta est dignitas ut obsequia eis impensa quodammodo videantur redundare in deum, sed tamen secundum quemdam gradum: quia quae fiunt fidelibus per christum, redundant in deum patrem.

Ostendit ergo primo quomodo ea quae fiunt discipulis christi, redundant in christum.

Et quantum ad hoc dicit amen, amen dico vobis; quasi diceret: vere, debetis lavare pedes, quia qui recipit si quem misero, me accipit, idest, obsequium quod exhibetur his quos ego mitto, mihi attribuo factum; Matth. X, 40: quis vos recipit, me recipit.

Secundo ostendit quomodo obsequium christo exhibitum redundat in patrem, dicens qui autem me accipit, accipit eum qui me misit; supra V, 23: ut omnes honorificent filium sicut honorificant patrem.

Secundum autem Origenem, potest intelligi dupliciter. Uno modo connexim; et sic est sensus: qui accipit si quem misero, me accipit etc. Idest, qui recipit missos a me, recipit et patrem. Qui ergo recipit si quem misero, recipit patrem. Alio modo distinctim; et sic est sensus: qui recipit si quem misero, me accipit: verum est corporaliter, sed qui recipit me, scilicet spiritualiter ad animas venientem, secundum illud Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris, accipit eum qui me misit, scilicet patrem. Non tantum ego in eo manebo, sed et pater; infra XIV, 23: ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus.

Sed ex hoc Arius errorem suum confirmare nititur hoc modo. Dominus dicit, quod qui recipit ipsum, recipit patrem: ergo eadem est comparatio patris mittentis ad filium, quae est filii mittentis ad discipulos; sed christus mittens, est maior discipulis Missis: ergo pater est maior filio.

Sed ad hoc dicendum, secundum Augustinum, quod in christo fuerunt duae naturae, humana scilicet, et divina: et secundum hoc loquitur ex una parte secundum humanam naturam, dicens qui accipit si quem misero, me, hominem, accipit, qui communico cum eis in una natura; et ex alia parte loquitur secundum divinitatem qui autem me, deum, accipit, accipit eum qui me misit, qui cum eo sum unius naturae. Vel qui accipit eum quem ego mitto, accipit me, cuius auctoritas est in eis; et qui me accipit, accipit patrem, cuius auctoritas est in me; ut sic in verbis istis importetur quasi mediatio christi inter deum et hominem, secundum illud I Tim. II, 5: mediator dei et hominum homo christus iesus.