Lectio 1

Supra dominus egit de regeneratione spirituali; hic agit consequenter de beneficiis quae regeneratis spiritualiter conferuntur a deo. Sed his qui carnaliter generantur tria conferuntur a parentibus carnalibus: scilicet vita, nutrimentum et doctrina sive disciplina; et haec tria a christo etiam regenerati spiritualiter percipiunt. Primo quidem spiritualem vitam; secundo vero spirituale nutrimentum; tertio spiritualem doctrinam.

Secundum hoc ergo de tribus hic agitur.

Primo de collatione spiritualis vitae; secundo de collatione spiritualis cibi; et hoc infra VI, ibi post haec abiit iesus etc.; tertio de spirituali doctrina, infra VII post haec ambulabat iesus.

Circa primum tria facit.

Primo proponit signum visibile, in quo manifestatur virtus christi factiva et reparativa vitae, secundum consuetudinem huius evangelii, in quo semper doctrinae christi adiungitur aliquod visibile factum, pertinens ad illud de quo est doctrina, ut sic ex visibilibus invisibilia innotescant.

Secundo ponitur occasio doctrinae proponendae, ibi erat autem sabbatum etc..

Tertio ponitur ipsa doctrina, ibi respondit itaque iesus: amen, amen dico vobis etc..

Circa primum tria facit.

Primo describitur locus miraculi perpetrati; secundo infirmitas, ibi erat autem ibi homo etc.; tertio restitutio sanitatis, ibi dixit ei iesus: surge, tolle grabatum tuum, et ambula.

Locus autem miraculi describitur dupliciter, scilicet generalis et specialis.

Generalis locus est ierosolyma; et ideo dicit: post haec, idest post miraculum in Galilaea factum, erat dies festus Iudaeorum; scilicet Pentecostes, secundum chrysostomum: nam supra fit mentio de festo Paschae, quando ierat in ierusalem. Nunc ergo in sequenti festo Pentecostes, ascendit iesus ierosolymam, iterato: nam, sicut legitur Ex. XXIII, 17, mandatum erat a domino, ut omne masculinum generis Iudaeorum tribus vicibus in anno, scilicet in die festo Paschae, Pentecostes, Scenopegiae, in templo praesentaretur.

Et in istis festis dominus in ierusalem ascendit propter duo: scilicet ne videretur legi fore contrarius, sicut ipse dixerat, matth.

C. V, 17: non veni legem solvere, sed adimplere: et ut multitudinem populi illuc concurrentis in diebus festis ad deum per signa et doctrinam trahat, secundum illud Ps. Cviii, V. 30: in medio multorum laudabo eum: et alibi annuntiabo iustitiam tuam in ecclesia magna. Unde et ipse dicit, infra XVIII, 20: ego palam locutus sum mundo.

Locus autem specialis miraculi fuit probatica piscina; et ideo dicit: est ierosolymis probatica piscina etc., quae quidem describitur ex quatuor, scilicet ex nomine, ex dispositione, ex inhabitatione, et ex virtute.

Ex nomine quidem cum dicit probatica piscina: probaton enim Graece ovis dicitur. Probatica ergo piscina, quasi oviaria, vel pecuaria dicitur, ex eo quod sacerdotes cadavera bestiarum, et praecipue ovium, quae ut plurimum in sacrificiis offerebantur, ibi abluebant: et ideo Hebraice cognominabatur bethsaida, idest domus ovium. Erat enim prope templum ex aquis pluvialibus collecta.

Mystice autem, secundum chrysostomum, haec piscina baptismum praefigurabat: nam dominus volens gratiam baptismalem in diversis praefigurare, primo quidem dedit aquam expurgantem corporis sordes, quae erant ex tactu immundorum secundum legem, de qua habetur Num. XIX.

Secundo dedit virtutem huic piscinae quae repraesentat expressius quam aqua illa virtutem baptismi, non solum ab immunditiis carnis sanando, sed etiam ab infirmitatibus corporis salvando: nam quanto figurae fuerunt propinquiores veritati, tanto expressiores erant.

Signabat ergo virtutem baptismi: quia sicut aqua illa per hoc quod lavabat corpora, habebat virtutem ex Angelo, non natura propria, infirmitatem sanandi, ita aqua baptismi habet virtutem sanandi et abluendi animam a peccatis; Apoc. I, 5: dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris. Et inde est quod passio christi per sacrificia veteris legis praefigurata, in baptismo repraesentatur; Rom. VI, 3: quicumque baptizati estis in christo iesu, in morte ipsius baptizati estis etc..

Secundum Augustinum vero, aqua illius piscinae significabat statum populi Iudaeorum, secundum illud Apoc. XVII, 15: aquae multae, populi multi. Nam populus gentium non erat inclusus sub limite divinae legis, sed unusquisque ambulabat secundum vanitatem cordis sui, secundum illud Eph. IV, 17.

Populus vero Iudaeorum conclusus erat sub cultu unius dei, secundum illud Gal. III, 23: conclusi in eam fidem quae revelanda erat.

Et ideo iste populus significabatur per aquam in piscina conclusam. Et dicitur probatica, quia ipsi erant speciales oves dei, secundum illud Ps. Xciv, 7: nos autem populus eius, et oves pascuae eius.

Ex dispositione autem describitur, quia erat quinque porticus habens, scilicet per circuitum, ut multi sacerdotes absque impedimento commode starent ad lavandum cadavera bestiarum.

Per hos quinque porticus mystice significantur, secundum chrysostomum, quinque vulnera corporis christi, de quibus dicitur infra XX, 27: mitte manum tuam in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis. Secundum Augustinum vero, quinque libri Moysi.

Ex inhabitatione autem describitur, quia in his, scilicet porticibus, iacebat multitudo magna languentium, caecorum, claudorum, aridorum etc.. Cuius litteralis ratio est propter concursum omnium infirmorum ad virtutem aquae: quae quia continue non sanabat, nec multos simul, oportebat quod multi illic expectantes morarentur.

Per hoc autem mystice significatur, secundum Augustinum, quod lex non poterat peccata sanare, secundum illud Hebr. X, 4: impossibile est per sanguinem hircorum aut taurorum peccata purgari. Sed ostendebat ea tantum, secundum illud Rom. III, 20: per legem enim cognitio peccati.

Et ideo iacebant in ea infirmi diversis infirmitatibus, curari non valentes. Quae quidem describuntur quantum ad quatuor.

Primo quidem quantum ad situm, quia iacebant prostrati, scilicet per peccata inhaerendo terrenis: qui enim iacet, ex toto inhaeret terrae; Matth. IX, 36: misertus est eorum, quia erant vexati et iacentes, quasi oves non habentes pastorem. Iusti autem non iacent, sed recti ad caelestia stant; Ps. XIX, 9: ipsi, scilicet peccatores, obligati sunt, et ceciderunt; nos autem, scilicet iusti surreximus, et erecti sumus.

Secundo quantum ad numerum quia multi, unde dicit: multitudo magna; Eccle. I, 15: perversi difficile corriguntur, et stultorum infinitus est numerus. Et Matth. VII, 13: lata est via quae ducit ad perditionem, et multi incedunt per eam.

Tertio quantum ad dispositionem seu habitum infirmorum. Et ponit quatuor quae homo per peccatum incurrit. Primo enim homo ex hoc quod subiicitur passionibus peccatorum ei praedominantibus, efficitur languidus: et quantum ad hoc dicit languentium. Unde et a tullio passiones animae, puta irae et concupiscentiae, et huiusmodi, quaedam aegritudines animae dicuntur. Unde Ps. VI, 3, dicebat: miserere mei, domine quoniam infirmus sum. Secundo vero ex dominio passionum et victoria in homine excaecatur ratio per consensum: et quantum ad hoc dicit caecorum, scilicet per peccata, secundum illud Sap. II, V. 21: excaecavit eos malitia eorum; Ps. LVII, V. 9: supercecidit ignis, scilicet irae et concupiscentiae, et non viderunt solem. Tertio, homo languens et caecus efficitur instabilis in suis operibus, et est quasi claudus; unde dicitur Prov. XI, 18: impius facit opus instabile.

Et quantum ad hoc dicit claudorum; III Reg. XVIII, 21: usquequo claudicatis in duas partes? quarto homo sic languidus, caecus intellectu, claudus in effectu, efficitur aridus in affectu, inquantum exsiccatur in eo omnis pinguedo devotionis, quam petebat Psalmus LXII, 6, dicens: sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Et quantum ad hoc dicit aridorum; Ps. XXI, 16: aruit tamquam testa virtus mea.

Sed sunt aliqui sic affecti languore peccati, qui non expectant aquae motum, in peccatis suis requiescentes, secundum illud Sap. XIV, 22: in magno viventes inscientiae bello, tot et tanta mala pacem appellant. De quibus dicitur Prov. II, 14: laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. Cuius ratio est, quia non abhorrent peccata; nec peccant ex ignorantia, seu infirmitate, sed ex certa malitia. Isti autem, utpote non ex malitia peccantes, non quiescebant in peccatis sed per desiderium expectabant aquae motum.

Unde dicit et expectantium; iob XIV, 14: cunctis diebus quibus nunc milito, expecto donec veniat immutatio mea. Sic et illi qui erant in veteri testamento expectabant christum, secundum illud Gen., penult., 18: salutare tuum expectabo, domine.

Ex virtute vero describitur piscina, quia sanat ab omni infirmitate corporali, virtute Angeli descendentis; et ideo dicit Angelus autem domini secundum tempus descendebat in piscinam.

Et quidem virtus piscinae in aliquo concordat cum baptismo, et in aliquo differt.

Concordat quidem in duobus. Primo quidem in occultatione virtutis: nam virtus aquae huius piscinae non erat ex natura sua, alias semper sanasset, sed ex aliqua virtute occulta, scilicet ex Angelo; unde dicitur, quod Angelus domini secundum tempus descendebat in piscinam. Et similiter aqua baptismi, ex eo quod aqua non habet virtutem purgativam animarum, sed ex occulta virtute spiritus sancti, secundum illud supra III, 5: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum dei. Secundo concordat in effectu, quia sicut aqua baptismi sanat, ita et ista piscina sanabat: et ideo dicit, quod qui prior descendisset, sanus fiebat. Ideo autem virtutem sanandi corpora aquae istius piscinae deus contulit, ut homines abluendo, per salutem corporalem assuescerent quaerere spiritualem.

Differt autem quantum ad tria. Primo quantum ad id cuius virtute hoc fiebat: quia aqua piscinae conferebat sanitatem virtute Angeli; aqua vero baptismi virtute increata, non solum spiritus sancti, sed etiam trinitatis.

Unde etiam Matth. III, 16 s. Super dominum baptizatum tota trinitas affuit: pater in voce, filius in persona, spiritus sanctus in columbae specie. Et inde est quod in nostro baptismo fit invocatio trinitatis.

Secundo differt quantum ad efficaciam: quia aqua piscinae non habuit virtutem sanativam continue, sed secundum tempus, idest determinato tempore; aqua vero baptismi continuam abluendi virtutem habet, secundum illud Zach. XIII, 1: erit fons patens domui Iacob, et habitantibus ierusalem, in ablutionem peccatoris et menstruatae. Tertio quantum ad multitudinem sanandorum: quia ad motum aquae illius piscinae, sanabatur tantum unus; sed ad motum aquae baptismi sanantur omnes. Nec mirum, quia virtus illius aquae, cum sit creata, finita est, et finitum habet effectum; in hac vero aqua virtus est infinita ad infinitas animas, si essent, abluendas; Ez. XXXVI, 25: effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris.

Secundum vero Augustinum, per Angelum istum intelligitur christus, secundum illud Is. IX, 6, secundum aliam litteram: vocabitur magni consilii Angelus. Sicut ille Angelus secundum tempus descendebat in piscinam, ita et christus secundum determinatum tempus a patre descendit in mundum; Is. XIV, V. 1: prope est ut veniat tempus eius, et dies eius non elongabuntur; Gal. IV, 4: at ubi venit plenitudo temporis, misit deus filium suum, factum ex muliere, factum sub lege.

Item sicut ille Angelus non videbatur nisi motu aquae, ita etiam christus secundum divinitatem non cognoscebatur: quia si cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent: I Cor. II, 8. Nam Is. XLV, 15, dicitur: vere tu es deus absconditus. Et ideo videbatur aqua turbata sed a quo turbaretur non videbatur, quia infirmitatem christi videntes, divinitatem eius non cognoscebant. Et sicut ille qui descendebat in piscinam sanus fiebat; ita et qui humiliter credit in deum, eius passione sanatur; Rom. III, 24: iustificati per fidem per redemptionem quae est in christo, quem proposuit deus propitiatorem per fidem in sanguine ipsius.

Sanabatur autem unus tantum, quia nullus sanari potest nisi in ecclesiastica unitate; eph.

IV, 5: unus deus, una fides, unum baptisma.

Vae ergo illis qui oderunt unitatem, et partes sibi faciunt in hominibus.

Consequenter cum dicit, erat autem quidam homo ibi triginta et octo annos in infirmitate habens, ponit infirmitatem, et primo ponitur diuturna infirmitas; secundo ostenditur causa diuturnae infirmitatis, ibi hunc cum vidisset ergo iesus etc..

Infirmitas diuturna erat, quia homo erat habens triginta octo annos in infirmitate sua. Quod satis pulchre introducitur: homo qui curari non poterat a piscina, curandus tamen a christo; quia quos lex sanare non poterat, christus perfecte sanat, secundum illud Rom. VIII, 3: nam quod impossibile erat legi in quo infirmabatur per carnem, mittens deus filium suum in similitudinem carnis peccati, de peccato damnavit peccatum in carne, ut iustificatio legis impleretur in nobis. Eccli. XXXVI, 6: innova signa, et immuta mirabilia.

Congruit autem iste numerus infirmitati, ad languorem pertinens magis quam ad sanitatem: nam, secundum Augustinum, quadragenarius numerus consecratur ad designandam perfectionem iustitiae, quae in observatione legis consistit. Lex autem in decem praeceptis data est, et praedicanda erat in quatuor partibus mundi, vel implenda per quatuor evangelia, secundum illud Rom. X, V. 4: finis legis christus. Quia ergo denarius per quatuor multiplicatus pervenit ad quadragenarium, recte perfecta iustitia designatur: subtractis ergo duobus a quadragenario numero efficiuntur triginta octo. Haec autem duo sunt duo praecepta caritatis, quibus impletur omnis perfecta iustitia. Et ideo homo iste languebat, quia de quadraginta, duo minus habebat, idest imperfectam iustitiam: quia, ut dicitur Matth. XXII, 40: in his duobus pendent lex et prophetae.

Consequenter cum dicit hunc cum vidisset iesus, exquiritur causa diuturnae infirmitatis.

Et primo ponitur interrogatio domini; secundo responsio languidi, ibi respondit ei languidus.

Dixit ergo: hunc, scilicet hominem, cum vidisset iesus iacentem, non solum oculo corporis, sed etiam miserationis, qualiter videri petebat David dicens: respice in me, domine, et miserere mei. Et cognovisset quia multum tempus haberet, in infirmitate; quod est contra cor christi, et infirmi, secundum illud Eccli. X, V. 11: languor prolixior gravat medicum.

Dixit ei: vis sanus fieri? non quasi ignorans, nam satis constare poterat quod sanus fieri volebat, sed ut excitet desiderium infirmi, et ut ostendat patientiam, qui tot annis expectavit eripi ab aegritudine, non desistens, et ex hoc cognoscatur dignior ad sanandum; Ps. XXX, 25: viriliter agite, et confortetur cor vestrum, omnes qui speratis in deo.

Excitat autem desiderium: quia stabilius tenetur quod cum desiderio percipitur et facilius acquiritur nobis; Matth. VII: pulsate, per desiderium, et aperietur vobis.

Sed notandum, quod dominus a ceteris fidem requirit; Matth. IX, 28: creditis quod possum hoc facere vobis? sed in isto nihil tale facit: quia illi quidem audierant aliqua de miraculis iesu, iste autem nondum: et ideo fidem ab eo non requirit, nisi post factum miraculum.

Responsio languidi ponitur cum dicit: domine, hominem non habeo. Et duo insinuat, quae causa erant diuturnae infirmitatis: scilicet paupertatem et debilitatem. Quia enim pauper erat, non poterat habere hominem qui mitteret eum in piscinam; unde dicit domine, hominem non habeo etc.. Et forte, secundum chrysostomum, opinabatur sibi christum utilem fore ad mittendum eum in aquam.

Quia vero debilis erat, et festinanter ire non poterat, praeveniebatur ab alio; unde dicit dum venio enim ego, alius ante me descendit.

Et sic poterat dicere cum iob VI, 13: ecce non est auxilium mihi in me. Per hoc significatur quod non erat aliquis homo purus qui humanum genus salvare posset, quia omnes peccaverunt, et egerunt gratia dei, quousque veniret christus deus et homo, per quem sanaretur.

Consequenter cum dicit surge, tolle grabatum tuum, ponitur restitutio sanitatis, seu perpetratio miraculi. Et primo ponitur mandatum domini; secundo obedientia hominis, ibi et statim sanus factus est homo etc..

Praecipit autem dominus naturae, et voluntati hominis; haec enim duo sub potestate eius sunt. Naturae praecipit, cum dicit surge: non enim hoc voluntati praecipitur, quia hoc non erat in eius potestate, sed naturae, quam dominus praecipiendo immutavit, dando ei virtutem qua surgere posset.

Voluntati vero duo praecipit, scilicet tolle grabatum tuum, et ambula. Et quidem, quantum ad litteram, haec duo praecepit, ut ostendat perfectam sanitatem homini restitutam.

In omnibus enim miraculis, secundum optimum illius naturae, dominus perfectum opus fecit; Deut. XXXII, 4, dicitur: dei perfecta sunt opera. Iste autem in duobus defecerat: scilicet in viribus propriis, se sustinere non valens, unde dominus eum iacentem invenit; et in subsidio aliorum, unde dicebat hominem non habeo. Ut ergo perfecta sanitas innotesceret, ei qui se sustinere non valebat, praecipit ut lectum suum tollat; et ei qui ambulare non poterat, praecepit ut ambulet.

Nihilominus tamen haec tria in iustificatione dominus praecipit. Primo quod surgat recedendo a peccato; Eph. V, 14: surge qui dormis, et exurge a mortuis. Secundo praecipitur tolle grabatum, satisfaciendo de commissis. Per grabatum enim, in quo homo requiescit, significatur peccatum. Tollit ergo homo grabatum suum, quando fert onus poenitentiae sibi pro peccato impositum; mich.

C. VII, 9: iram domini portabo, quoniam peccavi ei. Tertio ut ambulet proficiendo in bono, secundum illud Ps. Lxxxiii, 8: ibunt de virtute in virtutem.

Secundum Augustinum, duo deficiebant isti languido, scilicet praecepta geminae caritatis: et ideo voluntati, quae caritate perficitur, duo mandat, scilicet tollere grabatum, et ambulare. Primum pertinet ad dilectionem proximi, quae prior est ordine faciendi; secundum ad dilectionem dei, quae prior est ordine praecipiendi.

Dicit ergo quantum ad primum tolle grabatum tuum, quasi dicat: quando infirmus es, proximus tuus sustinet te, et patienter fovet ut grabatus infirmum; Rom. XV, 1: debemus nos firmiores, imbecillitates infirmorum sustinere, et non nobis ipsis placere. Quando ergo sanus factus es, tolle grabatum tuum, idest, sustine et supporta proximum tuum, qui te infirmum portabat; Gal. VI, 2: alter alterius onera portate.

Quantum vero ad secundum, dicit ambula, appropinquando ad deum. Unde in Ps. Lxxxiii, V. 8, dicitur: ibunt de virtute in virtutem; et sequitur: videbitur deus deorum in sion; infra XII, 35: ambulate dum lucem habetis.

Consequenter cum dicit et statim sanus factus est homo ille, ponitur obedientia: et primo vere quia statim factus est homo sanus. Nec mirum, quia ipse est verbum per quod caelum et terra facta sunt; Ps. Cxlviii, 5: dixit, et facta sunt. Et alibi: verbo domini caeli firmati sunt. Secundo voluntas: et primo, quia sustulit grabatum suum; secundo, quia ambulabat; Ex. XXIV, 7: omnia quaecumque praecepit dominus faciemus, et erimus obedientes.