Lectio 2

Hic ponit evangelista necessitatem exponendi supra positam similitudinem, quae quidem necessitas causatur ex audientium ignorantia.

Primo vero tangit ignorantiae causam; secundo ipsam ignorantiam manifestat.

Causa autem ignorantiae fuit proverbialis christi locutio; et hoc est quod dicit hoc proverbium dixit eis iesus. Proverbium autem dicitur proprie quando loco alterius ponitur aliud; cum scilicet unum verbum ex similitudine alterius datur intelligi: quod etiam parabola dicitur.

Loquebatur autem in proverbiis dominus primo quidem propter malos, ut mysteria regni caelestis eis occultaret; Lc. VIII, 10: vobis datum est nosse mysterium regni dei, ceteris autem in parabolis. Secundo vero propter bonos, ut ex proverbiis exercerentur ad inquirendum; unde postquam dominus turbis proverbia seu parabolas proposuit, discipuli seorsum christum interrogabant, ut habetur Matth. XIII, 10 et Mc. IV, 10. Unde et Augustinus dicit: pascit dominus manifestis (scilicet fideles turbas), exercet obscuris, scilicet discipulos.

Ignorantiam manifestat, cum dicit illi autem non intellexerunt quid loqueretur.

Ignorantia autem quae proveniebat ex proverbiis a christo propositis, utilis quidem erat, et damnosa. Sed utilis bonis et iustis ad exercitium in dei laudem quaerentibus: nam dum ea non intelligunt, credunt, glorificant dominum, et eius sapientiam supra se existentem; Prov. XXV, 2: gloria dei est celare verbum. Damnosa autem malis, quia non intelligentes, blasphemant, secundum illud in Canon. Iudae V. 10: quaecumque ignorant, blasphemant. Nam, ut Augustinus dicit, cum verba evangelii audiunt pius et impius, et ambo non intelligunt, pius dicit: verum est et bonum est quod dicit sed nos non intelligimus. Et hic quidem iam pulsat, cui dignum est aperiri, sed si persistat.

Impius dicit: nihil dixit, malum est quod ait.

Hic dominus exponit similitudinem.

Si autem recte consideretur praedicta similitudo, duas principales clausulas continebat, ad quas aliae consequuntur. Quarum prima est: qui non intrat per Ostium in ovile ovium... Ille fur est et latro. Secunda vero est: qui intrat per Ostium, pastor est ovium.

Et ideo ista pars dividitur in duas: primo enim exponit primam clausulam; secundo secundam, ibi ego sum pastor bonus.

Circa primum duo facit.

Primo exponit quae prima clausula continebat; secundo probat ea, ibi ego sum Ostium.

Fit autem mentio in prima clausula de Ostio, fure et latrone.

Primo exponit primum; secundo secundum, ibi omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones.

Quantum ad primum dicit: dixit ergo eis iterum iesus, ut scilicet eos attentiores reddat, et intelligerent similitudinem; Prov. I, 6: animadvertet parabolam et interpretationem etc.. Amen, amen dico vobis, idest vere, ego sum Ostium. Officium enim Ostii est ut per ipsum quis ad domus interiora ingrediatur; et hoc christo convenit: nam per eum oportet quemlibet ad dei secreta intrare; Ps. Cxvii, 20: haec porta domini, scilicet christus, et iusti intrabunt in eam.

Dicit autem ovium, quia non solum pastores per christum introducuntur in praesentem ecclesiam, vel in aeternam beatitudinem per christum ingrediuntur, sed etiam oves; unde infra eodem oves meae vocem meam audiunt... Et sequuntur me, et ego vitam aeternam do eis.

Consequenter cum dicit omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones, exponit quod dixit de fure et latrone: et primo ostendit quis sit fur et latro; secundo ponit signum huius.

Circa primum autem cavendus est error Manichaeorum, qui damnantes vetus testamentum ex hoc quod dicitur omnes quotquot venerunt, fures sunt, dicunt, patres veteris testamenti, qui fuerunt ante christum, malos fuisse et damnatos.

Sed hoc esse falsum apparet ex tribus.

Primo quidem ex his quae in parabola dicta sunt. Quod enim hic dicitur omnes quotquot venerunt, ponitur ut expositivum praecedentium; ibi autem dicitur, quod intraverunt, etc.. Illi ergo omnes quotquot veniunt, scilicet non per me, idest non intrantes per Ostium, fures sunt et latrones. Constat autem quod patriarchae et prophetae omnes per Ostium, idest christum, intraverunt, quos christus venturus praecones mittebat. Licet enim ex tempore carnem acceperit, et factus fuerit homo, ab aeterno tamen erat verbum dei; Hebr. XIII, 8: iesus christus heri et hodie, ipse et in saecula. Prophetae autem missi sunt per verbum dei et sapientiam; Sap. VII, 27: per nationes in animas sanctas se transfert (scilicet dei sapientia) prophetas et amicos dei constituit. Et ideo signanter in prophetis legimus, verbum domini factum esse ad hunc vel ad illum prophetam, qui per participationem verbi dei prophetaverunt.

Secundo ex hoc quod dominus dicit venerunt; quasi dicat, propria auctoritate et non a deo missi, seipsos ingerentes; de quibus Ier. XXIII, 21: non mittebam eos, et ipsi currebant. Isti quidem non venerunt a verbo dei; Ez. XIII, 3: vae prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum, et nihil vident. Tales non fuerunt patres veteris testamenti, ut dictum est.

Tertio ex ipso facto, quod ostendit verborum consequentia, nam hic dicitur non audierunt eos oves. Illi ergo quos audierunt oves, non fuerunt fures et latrones. Populus autem Israel prophetas audivit. Propterea illi qui non audierunt, in sacra Scriptura vituperantur; Act. VII, 52: quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? Matth. XXIII, V. 37: ierusalem, ierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt.

Sic ergo errore excluso, dicendum est omnes quotquot venerunt scilicet praeter me, et praeter divinam inspirationem et auctoritatem, et non cum intentione divinae gloriae quaerendae, sed propriae usurpandae, fures sunt, inquantum quod non suum est, scilicet docendi auctoritatem, sibi usurpant, Is. I, 23: principes tui infideles, socii furum, et latrones, quia per pravam doctrinam occidunt; Matth. XXI, 13: vos autem fecistis illam speluncam latronum; Oseae VI, V. 9: particeps latronum interficientium in via pergentes. Sed eos, scilicet fures et latrones, oves, praedestinatae, non audierunt, scilicet perseveranter; alias non fuissent de ovibus christi, quia alienum non sequuntur, sed fugiunt ab eo: ut dicitur supra eodem.

Hoc etiam praecipitur Deut. XIII, 3: non audias verba illius prophetae aut somniatoris.

Ego sum Ostium. Hic manifestat expositionem, et primo expositionem Ostii; secundo furis, ibi fur non venit.

Circa primum duo facit.

Primo resumit quod intendit exponere; secundo exponit.

Resumit autem quod dixit ego sum Ostium. Cantic. Ult., 9: si est Ostium, compingamus illud tabulis cedrinis, idest attribuamus ei virtutem imputrescibilem.

Exponit autem cum dicit per me si quis introierit, salvabitur. Ubi primo ostendit quod competit ei usus Ostii, qui est salvare oves; secundo insinuat salvationis modum, ibi ingredietur et egredietur.

Salvat autem Ostium arcendo interiores ne progrediantur, et defendendo ab exterioribus, ne invadantur. Et hoc competit christo, nam per ipsum salvamur et protegimur.

Et hoc est quod dicit per me, scilicet Ostium, si quis, non fictus, introierit, ad societatem ecclesiae et fidelium, salvabitur: supple, si perseveraverit; Act. IV, 12: non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri; Rom. V, 10: multo magis salvi erimus in vita ipsius.

Modus autem salutis ponitur cum dicit et ingredietur et egredietur, et pascua inveniet: quae quidem verba quadrupliciter exponi possunt. Primo quidem, secundum chrysostomum, nihil aliud debet intelligi quam securitas et libertas adhaerentium christo. Nam qui aliunde ascendit quam per Ostium, non habet liberum introitum et exitum; qui vero per Ostium intrat, habet liberum exitum, quia libere potest exire. Cum ergo dicit ingredietur et egredietur, est sensus, secundum hanc similitudinem, quod apostoli adhaerentes christo, cum securitate ingrediuntur, conversando cum fidelibus qui intra ecclesiam sunt, et cum infidelibus qui sunt extra, quando totius orbis terrarum facti sunt domini, et nullus eos eiicere valuit; Num. XXVII, 16: provideat dominus deus spirituum universae carnis hominem super populum istum, qui possit ingredi et egredi: ne sit populus domini sicut oves absque pastore. Et pascua inveniet, idest, delectationem in conversione, et gaudium etiam in persecutionibus infidelium pro christi nomine habebant; secundum illud Act. V, 41: ibant apostoli gaudentes a conspectu Concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati.

Secundo potest exponi, secundum Augustinum super ioannem. Cuilibet bene agenti duo incumbunt, scilicet ut bene se habeat ad ea quae intra ipsum sunt, et ad ea quae extra. Interius autem in homine est spiritus; exterius autem est corpus; II cor.

C. IV, 16: licet is qui foris est homo noster corrumpatur, tamen is quis intus est renovatur de die in diem. Ille ergo qui christo adhaeret, ingredietur quidem per contemplationem ad custodiam conscientiae; Sap. VIII, V. 16: intrans domum meam, scilicet conscientiam, conquiescam cum illa, scilicet sapientia.

Et egredietur, foras, scilicet per bonam actionem, ad domandum corpus; Ps. Ciii, V. 23: exibit homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad vesperum: et pascua inveniet, scilicet in conscientia munda et devota; Ps. XVI, 15: apparebo conspectui tuo, satiabor cum apparuerit gloria tua: et in actione, pascua inveniet scilicet fructus; Ps. Cxxv, 6: venientes autem venient cum exultatione, portantes manipulos suos.

Tertia expositio est etiam eiusdem, et beati Gregorii super Ezech., ut sit sensus: ingredietur, in ecclesiam, credendo; Ps. XLI, 5: transibo in locum tabernaculi admirabilis, quod est ingredi in ecclesiam militantem; et egredietur, scilicet de militante ad ecclesiam triumphantem; Cant. III, V. 11: egredimini, filiae sion, et videte regem Salomonem in diademate, quo coronavit illum mater sua in die desponsationis illius; et pascua inveniet, in ecclesia militante, scilicet doctrinae et gratiae; Ps. XXII, V. 2: in loco pascuae ibi me collocavit: et in ecclesia triumphante, scilicet gloriae; ez.

C. XXXIV, 14: in pascuis uberrimis pascam eas.

Quarto exponitur in libro de spiritu et anima, qui Augustino attribuitur, cuius tamen non est: ubi dicitur, quod ingredientur, scilicet sancti, ad contemplandam divinitatem christi, et egredientur, ad eius humanitatem considerandam; et in utroque pascua invenient, quia in utroque gaudia contemplationis gustabunt; Is. XXXIII, 17: regem in decore suo videbunt.

Hic igitur de fure, et primo ponit furis proprietatem; secundo asserit sibi contrariam proprietatem inesse, ibi ego veni ut vitam habeant etc..

Dicit ergo, quod illi qui non intrant per Ostium, idest qui venerunt praeter me, ipsi fures sunt et latrones, quorum conditio mala est. Nam primo quidem fur non venit nisi ut furetur, idest ut usurpet quod non est suum, cum scilicet seditiosi et haeretici eos qui christi sunt, sibi adiungunt; Ps. X, 9: insidiatur ut rapiat pauperem.

Secundo fur venit ut mactet, idest occidat inducendo perversam doctrinam et pravos mores; Oseae VI, 9: particeps latronum interficientium in via pergentes de sichem.

Tertio ut perdat immittendo in perditionem aeternam; Ier. L, 6: grex perditus factus est populus meus. Quae quidem conditiones non sunt in me.

Ego veni ut vitam habeant; quasi dicat: isti non per me venerunt, quia similia agerent his quae ego ago; sed ipsi contrarium agunt: quia furantur, occidunt et perdunt. Ego veni ut vitam habeant, scilicet iustitiae, ingredientes ecclesiam militantem per fidem; Hebr. X, 38 et Rom. I, 17: iustus autem ex fide vivit. De ista vita dicitur I Io. III, 14: nos scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres. Et abundantius habeant, scilicet vitam aeternam, egredientes de corpore: de qua vita aeterna dicitur infra XVII, 3: ut cognoscant te solum verum deum.