Lectio 13

Supra ioannes interrogatus perhibuit testimonium christo de seipso quantum ad personam; hic vero quantum ad officium.

Et circa hoc ponuntur quatuor.

Primo interrogantes; secundo interrogatio, ibi et interrogaverunt eum; tertio responsio, in qua testimonium perhibuit, ibi respondit eis ioannes etc..

Quarto locus ubi haec facta sunt, ibi haec in bethania facta sunt.

Interrogantes autem sunt Pharisaei.

Unde dicit et qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis. Et quidem, secundum Origenem, quod dicitur ex hoc loco, ad aliud testimonium pertinet: et isti qui missi sunt ex Pharisaeis, non sunt iidem cum sacerdotibus et Levitis, qui missi sunt a Iudaeorum universitate, sed alii specialiter missi a Pharisaeis.

Et secundum hoc dicitur: et qui missi sunt, non a Iudaeis scilicet, sicut fuerunt sacerdotes et Levitae, sed alii erant ex Pharisaeis.

Et ideo dicit quod, quia sacerdotes et Levitae disciplinati erant et reverentes, humiliter et cum reverentia ioannem interrogant de eius dignitate, utrum scilicet christus esset, an elias, an propheta; isti vero, qui ex Pharisaeis erant, secundum nomen suum divisi et importuni, contumeliosas voces praetendunt baptistae, unde dixerunt ei: quid ergo baptizas, si tu non es christus, neque elias, neque propheta? secundum alios vero, Gregorium scilicet, chrysostomum et Augustinum, isti qui ex Pharisaeis, sunt illi iidem qui missi fuerant a Iudaeis sacerdotes et Levitae. Quaedam enim secta erat inter Iudaeos, qui propter exteriorem cultum divisi erant ab aliis: unde et Pharisaei, idest divisi vocabantur; in qua quidem erant aliqui de sacerdotibus et Levitis, et aliqui de populo. Ut ergo nuntii maioris auctoritatis essent, miserunt sacerdotes et Levitas, qui erant ex Pharisaeis, ut eis nec sacerdotalis ordinis dignitas, nec religionis deesset auctoritas.

Ideo autem evangelista addit hoc quod dicitur et qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis, ut primo quidem rationem quaestionis baptismi ioannis, pro qua missi non fuerunt, assignet; quasi dicat: missi fuerunt, ut interrogarent a ioanne quis esset. Sed quod quaerunt quid ergo baptizas? fecerunt, quia erant ex Pharisaeis, quibus eorum religio ausum praebebat.

Secundo, ut dicit Gregorius, ut ostendat qua intentione quaesierunt a ioanne tu quis es? Pharisaei enim inter omnes alios insidiose, et calumniose se habebant ad christum.

Unde ipsi dixerunt ei, Matth. XII, 24: in beelzebub principe Daemoniorum Daemonia eiicit. Ipsi etiam inierunt cum Herodianis consilium, ut caperent iesum in sermone.

Matth. XXII, 15. Et ideo per hoc quod dicit qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis, ostendit, quod calumniose se habebant, et ex invidia eum interrogaverunt.

Interrogatio autem est de officio baptizandi, unde dicitur et interrogaverunt eum, et dixerunt ei: quid ergo baptizas? etc..

Unde notandum est, quod non quaerunt ut sciant, sed ut impediant. Quia enim videbant multitudinem populi ad ioannem currere, propter novum ritum baptizandi, et extraneum a ritu Pharisaeorum et legis, invidebant ioanni, et conabantur pro posse impedire baptismum eius; et ideo, se continere non valentes, suam manifestant invidiam, et dicunt quid ergo baptizas, si tu non es christus, neque elias, neque propheta? quasi dicant: non debes baptizare, ex quo negas te esse aliquem illorum trium in quibus praefiguratus est baptismus, ut dictum est supra. Scilicet, si tu non es christus, qui habiturus est fontem in ablutionem peccati; et si non es elias, sive propheta, idest eliseus, qui sicco vestigio iordanem transiverunt, ut dicitur IV Reg. II, 8, quomodo audes baptizare? similes istis sunt invidi, animarum profectum impedientes, qui dicunt videntibus: nolite videre etc.: Is. XXX, 10.

Responsio autem est vera: unde dicit respondit eis ioannes, dicens: ego baptizo in aqua. Quasi dicat: non debetis mirari, si ego, qui non sum christus, nec elias, nec propheta, baptizo: quia baptismus meus non est completivus, sed imperfectus.

Nam ad perfectionem baptismi exigitur lotio corporis et animae; et corpus quidem secundum naturam lavatur aqua, anima vero non nisi spiritu. Unde ego baptizo in aqua, idest, corpore lavo corpus; veniet autem alius, qui perfecte baptizabit, scilicet in aqua et spiritu sancto; deus et homo, qui et corpus aqua et spiritum spiritu lavabit, ita quod sanctificatio spiritus derivabitur ad corpus.

Act. I, 5: ioannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini spiritu sancto non post multos hos dies.

Testimonium autem perhibet de christo, cum dicit medius autem vestrum stetit etc., et primo per comparationem ad Iudaeos; secundo per comparationem ad seipsum, ibi ipse est qui post me venturus est.

Ad Iudaeos autem comparat eum, dicens medius autem vestrum stetit; quasi dicat: ego imperfectum opus feci; sed est alius qui perficiet opus meum, qui medius vestrum stetit.

Quod quidem exponitur multipliciter. Uno siquidem modo, secundum Gregorium, chrysostomum et Augustinum, ut referatur ad communem christi conversationem inter homines, quia, secundum naturam humanam, aliis hominibus similis apparuit; Phil. II, 6: qui cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo; sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Et secundum hoc dicit medius vestrum stetit, idest multoties conversatus est quasi unus ex vobis; Lc. XXII, V. 27: ego in medio vestrum sum. Quem vos nescitis, idest, hoc quod deus factus est homo, capere non potestis. Item, nescitis quam magnus sit secundum naturam divinam, quae in eo latebat; iob XXXVI, 26: ecce dominus magnus vincens scientiam vestram.

Et ideo, ut Augustinus dicit, accensa est lucerna, scilicet ioannes, ut inveniatur christus. Ps. Cxxxi, 17: paravi lucernam christo meo.

Alio modo exponitur, secundum Origenem, et hoc dupliciter. Primo ut referatur ad christi divinitatem; et secundum hoc medius vestrum, idest in medio omnium rerum, stetit, scilicet christus: quia ipse secundum quod verbum a principio creaturae implevit universam creaturam. Ier. XXIII, 24: caelum et terram ego impleo. Quem tamen vos nescitis, quia, ut dicitur supra, in mundo erat... Et mundus eum non cognovit. Alio modo ut referatur ad causalitatem humanae sapientiae, et dicatur medius vestrum stetit; idest, in intellectu omnium relucet: quia quicquid lucis et sapientiae est in hominibus, provenit eis ex participatione verbi. Et dicit in medio, quia in medio hominis corporaliter est cor, cui attribuitur quaedam sapientia et intellectus: unde, licet intellectus non habeat organum corporale, tamen quia cor est principale organum, consuevit accipi pro intellectu; unde in medio stare dicitur secundum hanc similitudinem, inquantum illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum.

Quem tamen vos nescitis; quia, ut dicitur supra, lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt.

Quarto modo exponitur ut referatur ad propheticam christi praenuntiationem, ut sic respondeatur principaliter Pharisaeis, qui continue Scripturas veteris testamenti, in quibus praenuntiabatur christus, inquirebant, et tamen eum non cognoscebant. Et secundum hoc dicitur medius vestrum stetit; idest, in sacra Scriptura, quam vos semper revolvitis; infra V, 39: scrutamini Scripturas. Quem tamen vos nescitis, quia cor vestrum induratum est propter infidelitatem et oculi vestri excaecati sunt, ut non agnoscatis praesentem, quem creditis futurum.

Comparat autem christum ad se ioannes, cum dicit ipse est qui post me venturus est. Ubi primo ponit excellentiam christi ad seipsum; secundo vero excellentiae immensitatem ostendit, ibi cuius non sum dignus ut solvam corrigiam calceamenti.

Excellentiam autem christi ad seipsum ostendit et quantum ad ordinem praedicationis, et quantum ad ordinem dignitatis.

Quantum quidem ad ordinem praedicationis, ioannes primo innotuit. Et ideo dicit ipse est qui post me venit, ad praedicandum, baptizandum et moriendum; quia, ut dicitur Lc. I, 76, praeibis ante faciem domini, parare vias eius. Sed ioannes quidem praecessit christum, sicut imperfectum perfectum, et sicut dispositio formam; sicut dicitur I cor.

C. XV, 46: non prius quod spirituale, sed quod animale. Nam tota vita ioannis fuit quoddam praeparatorium ad christum; unde dixit supra ego vox clamantis in deserto.

Sed christus praecessit ioannem et nos omnes, sicut perfectum imperfectum, et sicut exemplar exemplatum. Matth. XVI, 24: si quis vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me; I pet.

C. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum.

Quantum vero ad ordinem dignitatis, cum dicit qui ante me factus est, idest, mihi praelatus est, et dignitate praepositus; quia, ut dicit infra III, 30, me oportet minui, illum autem crescere.

Immensitatem autem excellentiae assignat cum dicit cuius ego non sum dignus ut solvam eius corrigiam calceamenti.

Quasi dicat: non intelligatis ipsum mihi in dignitate praepositum sicut unus homo praefertur alteri, sed tam excellenter, quod nihil sum in comparatione ad ipsum. Et hoc patet, quia non sum dignus ut solvam corrigiam calceamenti eius: quod est minimum obsequium quod hominibus fieri potest.

Ex quo patet quod ioannes multum accesserat ad dei cognitionem, inquantum ex consideratione infinitae magnitudinis dei se totaliter vilipendebat, et nihil se esse dicebat.

Sicut Abraham, cum deum cognovisset, dicebat, Gen. XVIII, 27: loquar ad dominum meum, cum sim pulvis et cinis. Sic iob c. XLII, 5, cum dominum vidisset, dixit: nunc oculus meus videt te; idcirco ipse me reprehendo, et ago poenitentiam in favilla et cinere. Sic Is. XL, 17, postquam vidit gloriam dei dixit: omnes gentes quasi non sint, sic sunt coram eo. Et haec quidem expositio est litteralis.

Exponitur autem et mystice. Uno modo secundum Gregorium, ut per calceamentum, quod fit de pellibus mortuorum animalium, intelligatur humana natura mortalis, quam christus assumpsit; Ps. LIX, 10: in idumaea extendam calceamentum meum etc..

Corrigia autem calceamenti eius, est ipsa unio divinitatis et humanitatis, quam nec ioannes, nec aliquis, potest solvere nec potuit plene investigare, cum talis esset quod hominem faceret deum, et deum hominem. Et ideo dicit cuius non sum dignus ut solvam corrigiam calceamenti; idest, ut explicem mysterium incarnationis etc.. Intelligendum est plene et perfecte: nam quoquo modo et ioannes et alii praedicatores, licet imperfecte, solvunt corrigiam calceamenti.

Alio modo exponitur, quia in veteri lege praeceptum erat, Deut. XXV, 5-10 quod quando aliquis moriebatur sine liberis, frater defuncti uxorem defuncti recipere tenebatur, et ex ea semen fratri suo suscitare; quod si nollet eam in uxorem recipere, tunc aliquis propinquus defuncti eam recipere volens, debebat eum discalceare in signum huius cessionis, et illam in uxorem recipere, et domus eius debebat vocari domus discalceati. Secundum hoc ergo dicit cuius non sum dignus corrigiam calceamenti solvere; idest, non sum dignus habere sponsam, quae sibi debetur, ecclesiam. Quasi dicat: non sum dignus ut vocer sponsus ecclesiae, quae consecratur christo in baptismo spiritus; ego autem baptizo in aqua tantum. Infra III, 29: qui habet sponsam, sponsus est etc..

Locus autem, ubi praedicta facta sunt, subditur consequenter, cum dicit haec in bethania facta sunt trans iordanem.

Sed circa hoc primo consurgit quaestio.

Cum bethania sit in monte oliveti quod est iuxta ierusalem, sicut dicitur Io. XI, 1 et Matth. XXVI, 6 quomodo dicit quod facta sunt trans iordanem, qui multum distabat ab ierusalem? sed dicendum, secundum Origenem et chrysostomum, quod non debet dici bethania, sed bethabora, quae est quaedam villa ultra iordanem: et hoc quod dicit bethania, corruptum est vitio scriptorum. Sed quia tam libri Graeci quam Latini habent bethania, ideo dicendum est aliter, quod est duplex bethania: una quae est prope ierusalem in latere montis oliveti, alia trans iordanem, ubi erat ioannes baptizans.

Quod autem mentionem facit de loco, habet rationem litteralem et mysticam.

Litteralem quidem secundum chrysostomum, quia ioannes scribebat evangelium istud viventibus forte aliquibus qui et tempus quo ista facta sunt, et locum viderunt, et ideo quasi ad maiorem certitudinem illos testes facit illorum quae viderant.

Mysticam vero, quia haec loca conveniunt baptismo. Nam, si dicatur bethania, quae domus obedientiae interpretatur, significat quod necesse est per obedientiam fidei ad baptismum pervenire; Rom. I, 5: ad obediendum fidei in omnibus gentibus. Si vero dicatur bethabora, quae interpretatur domus praeparationis, significat quod per baptismum praeparatur homo ad vitam aeternam.

Nec vacat mysterio quod trans iordanem sit. Iordanis enim interpretatur descensus eorum; et, secundum Origenem, significat christum, qui descendit de caelis, ut dicit ipse: descendi de caelo, ut facerem voluntatem patris mei. Unde dicitur eccli.

XXIV, 41: ego quasi fluvius dorix. Per ipsum autem omnes ingredientes in hunc mundum, mundari convenit, secundum illud Apoc. I, 5: lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo.

Convenienter etiam iordanis baptismum significat.

Ipse enim confinium est inter illos qui acceperunt sortes hereditatis a Moyse ex una parte iordanis, et illos qui acceperunt a iosue ex alia; et ita baptismus quasi quoddam confinium est inter Iudaeos et gentiles, qui proficiscuntur illuc, ut se lavent ad christum venientes, ut opprobrium peccati deponant. Sicut enim filios Israel terram promissionis intrantes oportuit transire iordanem, ita et per baptismum oportet patriam caelestem intrare. Dicit autem trans iordanem, ut insinuet quod etiam transgressoribus et peccatoribus baptismum poenitentiae praedicabat ioannes; unde et dominus, matth.

C. IX, 13: non veni vocare iustos, sed peccatores.