Lectio 8

Supra evangelista exposuit defectum omnino non credentium; hic exponit defectum credentium in occulto, qui pusillanimes erant, et primo proponit eorum dignitatem; secundo ostendit eorum defectum, ibi sed propter Pharisaeos non confitebantur; tertio insinuat defectus radicem, ibi dilexerunt enim magis gloriam hominum quam gloriam dei.

Dignitas autem eorum qui in occulto credebant magna est, quia principes; et quantum ad hoc dicit verumtamen et ex principibus multi crediderunt in eum. Quasi dicat: dixi, quod cum tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum; quod quidem verum est pro maiori parte, non tamen quin aliqui in eum crederent, quia ex principibus, scilicet populi, multi crediderunt in eum; quorum unus fuit Nicodemus, qui venit ad iesum nocte, ut dicitur supra III. Sic impletur quod in Ps. XLVI, 10 dicitur: principes populorum congregati sunt cum deo Abraham. Sic etiam falsum ostenditur quod Pharisaei dixerunt supra VII, 48: numquid ex principibus aliquis credit in eum, aut ex Pharisaeis? defectus horum principum est pusillanimitas, unde dicit sed propter Pharisaeos non confitebantur: ut enim supra IX, V. 22 dictum est, Pharisaei conspiraverunt, ut si quis eum confiteretur christum, extra synagogam fieret. Licet crederent corde, non tamen confitebantur ore. Sed eorum fides insufficiens erat, quia, ut dicitur Rom. X, 10, corde creditur ad iustitiam, ore confessio fit ad salutem; Lc. IX, 26: qui erubuerit me et meos sermones, hunc filius hominis erubescet.

Radix autem defectus istorum est inanis gloria; unde sequitur dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam dei: ex hoc enim quod publice confitebantur, amittebant gloriam hominum; sed ex hoc consequebantur gloriam dei. Isti autem magis elegerunt privari gloria dei, nolentes publice confiteri, quam gloria hominum, cupientes in mundanis gloriari. Supra V, 44: quomodo potestis credere qui gloriam ab invicem accipitis, et gloriam quae a solo deo est, non quaeritis? Galat. I, 10: si adhuc hominibus placerem, servus christi non essem.

Hic ostendit quomodo christus Iudaeorum infidelitatem redarguit, et primo ostendit credendi debitum; secundo subdit fidei fructum, ibi ego lux in mundum veni etc.; tertio comminatur infidelibus supplicium ibi et si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non iudico eum etc..

Quia autem fidei succedit visio, ideo circa primum primo agit de fide; secundo de visione, ibi qui videt me, videt eum qui misit me.

Quantum ad primum dicit iesus autem clamavit, et propter magnitudinem dicendorum, et propter libertatem animi ad redarguendum peccata: Is. LVIII, 1: clama, ne cesses; quasi tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo meo scelera eorum.

Et dixit: qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me, quod quidem videtur contradictionem implicare, dicit enim: qui credit in me, non credit in me. Ad cuius intellectum sciendum est primo, secundum Augustinum, hoc esse dictum a domino ad distinguendum in se naturam divinam et naturam humanam. Cum enim proprium obiectum fidei sit deus, possumus quidem credere creaturam esse, sed non debemus credere in creaturam, sed in deum solum. In christo autem est natura creata, et natura increata.

Requiritur ergo ad fidei veritatem ut fides nostra tendat in christum, quantum ad naturam increatam; et secundum hoc dicit qui credit in me, scilicet in personam, non credit in me, secundum quod homo, sed in eum qui me misit, idest in me secundum quod sum missus a patre; supra VII, 16: mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me.

Secundum chrysostomum vero notandum est, quod dominus dicit hoc ad insinuandum eius originem tantum. Et est similis modus loquendi, sicut si aliquis hauriens de aqua fluminis dicat: ista aqua non est fluminis, sed est fontis: non est quidem fluminis originalis etc.. Sic ergo dominus dicit qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me; quasi dicat: non sum principium mei ipsius, sed divinitas est mihi ab alio, idest a patre: unde qui credit in me, non credit in me, nisi in quantum sum a patre.

Consequenter cum dicit et qui videt me, videt eum qui misit me, agit de visione.

Circa quod sciendum est, quod sicut pater misit filium ad convertendum Iudaeos, ita et christus misit discipulos suos: infra XX, V. 21: sicut misit me pater, et ego mitto vos.

Nullus autem discipulorum ausus fuit dicere, nec debuit, quod crederetur in eum; quamvis dicere potuisset quod crederetur ei. Quia hoc non potuisset esse sine hoc quod derogaret mittenti, quia si crederent in discipulum desinerent credere in magistrum. Possent ergo Iudaei dicere, quod eodem modo, cum sis missus a patre, qui credit in te, desinit credere in patrem. Et ideo dominus contra hoc ostendit quod qui non credit in eum, non credit in patrem: et hoc est quod dicit qui videt me, videt eum qui misit me.

Visio hic dicitur non corporalis intuitus, sed veri consideratio, quae est per intellectum.

Ideo autem qui videt filium, videt et patrem, quia est in eo per essentiae unitatem. Dicitur enim aliquid videri in aliquo, vel quia sunt idem, vel omnino conformes. Pater autem et filius sunt idem in natura, et omnino conformes: quia filius est imago patris in nullo dissimilis; Col. I, 15: qui est imago invisibilis dei; Hebr. I, 3: qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae eius. Et ideo, sicut credit in patrem, ita et in me; infra c. XIV, 9: Philippe, qui videt me, videt et patrem.

Non credis quia ego in patre, et pater in me est? quasi dicat: ista est ratio quare qui videt me videt et patrem, quia pater in me est, et ego in eo.

Sic ergo apparet fidei debitum, ut scilicet fides tendat in christum inquantum deus, sicut ut in patrem.

Fructum autem fidei consequenter ostendit: et primo ostendit suam dignitatem et virtutem, cum dicit ego lux in mundum veni. Quomodo christus sit lux, expositum est supra I, 9: erat lux vera, quae illuminat omnem hominem: et VIII, 12: ego sum lux mundi.

In hoc etiam ostendit se habere divinam naturam. Esse enim lucem est proprium dei, alia vero sunt lucentia, idest participantia lucem; sed deus lux est per essentiam; I Io. I, 5: deus lux est, et tenebrae non sunt in eo ullae. Sed quia, I ad Tim. VI, 16 dicitur, quod lucem habitat inaccessibilem, quam nemo hominum videt, non poteramus accedere ad eum: et ideo oportuit quod ipse ad nos veniret. Et hoc est quod subdit in mundum veni; scilicet, ego sum lux inaccessibilis, qui ab errore eripio, et intellectuales tenebras solvo. Infra XVI, 28: exivi a patre et veni in mundum; supra I, 11: in propria venit etc.. Licet apostoli dicantur lux, Matth. V, V. 14: vos estis lux mundi, non tamen ea ratione qua christus: ipsi enim sunt lux illuminata; quamvis aliquo modo, scilicet ministerio, illuminantes essent. Nec alicui apostolorum convenit dicere ego lux in mundum veni: quia, quando in mundum venerunt, adhuc tenebrae erant, et non lux: quia, ut dicitur iob XXXVII, 19, omnes involvimur tenebris.

Secundo subdit dicens ut omnis qui credit in me, in tenebris non maneat.

Illuminatio ergo est effectus fidei; supra VIII, 12: ut omnis qui credit in me, non ambulet in tenebris. In tenebris non maneat, scilicet ignorantiae, infidelitatis, et damnationis perpetuae: per quod patet quod omnes nascuntur in tenebris culpae; Eph. V, V. 8: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. Item in tenebris ignorantiae; iob III, 23: viro cui abscondita est via, et circumdedit eum deus tenebris. Et tandem nisi convertantur ad christum, deducentur ad tenebras damnationis perpetuae. Qui ergo non credit in me, in tenebris manet; supra c. III, 36: qui incredulus est filio, non videbit vitam, sed ira dei manet super eum.

Supplicium autem infidelium insinuat dicens et si quis audierit verba mea, et non custodierit; ego non iudico eum: quod incurrent per iudicii condemnationem. Et primo proponit dilationem iudicii; secundo pronuntiat ipsum iudicium futurum esse, ibi qui spernit me, et non accipit verba mea, habet qui iudicet eum; tertio ostendit dilationis causam, ibi sermo quem locutus sum, ille iudicabit eum novissimo die.

Circa primum duo facit.

Primo proponit iudicii dilationem; secundo assignat dilationis rationem.

Dicit ergo quantum ad primum et si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non iudico eum.

Notandum ergo, quod illi beatificantur qui audiunt verbum dei et custodiunt illud, credendo interius in corde, et exequendo exterius in opere. Qui vero audiunt istud et custodire non satagunt, magis rei ex hoc efficiuntur; Rom. II, 13: non enim auditores legis iusti sunt apud deum, sed factores legis iustificabuntur; et Iac. I, 22: estote factores, et non auditores tantum. Et ideo si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non iudico eum.

Sed hoc videtur contrarium ei quod dicitur supra V, 22: pater omne iudicium dedit filio: et ideo intelligendum est non iudico eum, scilicet modo. Potuisset enim sibi ad infirmitatem putari, si qui ipsum contemnunt, illos dimittit; et ideo dicit, quod huiusmodi iudicabuntur, sed non modo: nam, ut dicitur Eccle. XII, 14, omnia quae fecit deus, adducet in iudicium; et iob XIX, 29: fugite a facie iniquitatis, quoniam ultor iniquitatis est gladius, et scitote esse iudicium.

Causam vero dubitationis dilationis subdit dicens non veni ut iudicem mundum, sed ut salvificem mundum. Duplex enim est adventus filii dei: unus quo venit ut salvator; alius quo venit ut iudex.

Sed cum omnes essent in peccatis, si primo venisset ut iudex, nullum salvasset, quia omnes eramus filii irae: et ideo oportuit ut veniret primo ad salvandum credentes, et postmodum ad iudicandum et fideles et peccatores.

Et hoc est quod dicit: ideo scilicet non iudico eum modo, quia non veni, scilicet in primo adventu, ut iudicem mundum, sed ut salvificem mundum; supra III, 17: non enim misit deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum.

Consequenter cum dicit qui spernit me, et non accipit verba mea, habet qui iudicet eum, praenuntiat iudicium futurum; quasi dicat: licet qui verba mea non custodiunt, non iudicentur modo, tamen non evadent impunes, quicumque sint illi, quia qui spernit me, et non accipit verba mea, credendo et opere implendo, habet qui iudicet eum. Cuius ratio est, quia si non accipit verba eius, contemnit dictum dei, cuius ipse est verbum, sicut qui non obedit mandato domini sui. Iob XIX, 29: fugite a facie iniquitatis, quoniam ultor iniquitatis est gladius, et scitote esse iudicium; Eccle. XII, V. 14: cuncta quae fecit deus adducet in iudicium pro omni errato; Is. XXXIII, 1: vae qui spernis, nonne et ipse sperneris? I reg.

C. II, 30: qui autem contemnunt me, erunt ignobiles.

Consequenter cum dicit sermo quem locutus sum, ille iudicabit eum in novissimo die, assignat causam dilationis iudicii, et primo ponitur causa dilationis iudicii; secundo assignatur sufficientia ipsius causae, ibi quia ego ex meipso non sum locutus.

Dicit ergo: dico quod qui est huiusmodi, habet qui iudicet eum. Quis autem hic erit? sermo, inquit, quem locutus sum, ille iudicabit eum in novissimo die.

Quod tantum valet, ut dicit Augustinus, ac si dixisset: ego iudicabo eum in novissimo die. Seipsum quippe christus expressit in suo sermone, seipsum annuntiavit. Ipse ergo est sermo quem locutus est: quia de se locutus est; supra VIII, 14: et si ego testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum, quia scio unde veni et quo vado. Quasi dicat: hoc ipsum quod locutus sum eis, et tamen contempserunt, iudicabit eos. Act.

C. X, 42: hic est qui constitutus est a deo iudex vivorum et mortuorum: huic omnes prophetae testimonium perhibent.

Sufficientiam autem causae ostendit, dicens quia ex meipso non sum locutus, et primo ostendit eam ex origine sermonis; secundo ex dignitate ipsius, ibi et scio quia mandatum eius vita aeterna est.

Circa primum duo facit.

Primo excludit falsitatem; secundo adstruit veritatem.

Falsitas quidem est quod filius aliquid operetur vel loquatur vel sit a seipso tantum et non ab alio: hoc enim esset ponere quod filius non sit a patre. Et hoc est quod dicit: ideo dico, quod verbum quod ego locutus sum, iudicabit eos, quia ego ex meipso non sum locutus; supra V, 19: non potest filius a se facere quidquam; et infra XIV, 10: a meipso non loquor. Idem autem est ex meipso non sum locutus, quod ego non ex me sum natus, sed ex patre, quasi dicat: iudicabo eum in novissimo die, in forma servi apparens; supra V, 27: potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Sed tamen non iudicabo ex potestate humana, quia scilicet filius sum hominis, sed ex potestate divina, quia sum filius dei. Non ergo iudicabo ex meipso, sed ex patre, ex quo virtutem iudicandi habeo.

Veritatem astruit, dicens sed qui misit me pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Ex quibus quidem verbis, nisi pie intelligantur, patet locus duplici errori.

Primo quidem, quia mandans maior est eo cui mandat: filio ergo maior est pater.

Deinde, quia illud quod datur alicui, non habebatur ab eo antequam sibi daretur; et per consequens nesciebat illud. Si ergo pater dat mandatum filio, sequitur quod filius quandoque illud non habuerit, et per consequens ignoraverit: ergo est ei aliquid additum. Non igitur filius eius est verus deus.

Ad quod sciendum est, quod omnia mandata divina sunt in mente patris, cum ipsa mandata nihil aliud sint quam rationes agendorum.

Sicut ergo in mente patris sunt rationes omnium creaturarum quae a deo producuntur, quas ideas vocamus, ita et in ea sunt rationes omnium per nos agendorum.

Sicut ergo a patre derivantur in filium, qui est sapientia patris, rationes omnium rerum, ita et rationes omnium agendorum. Sic ergo dicit filius: sed qui misit me pater, ipse mihi dedit, inquantum deus, mandatum, idest per aeternam generationem communicavit, quid dicam, interius, et quid loquar, exterius: sicut etiam nostrum verbum (si vera fateri volumus) ea profert quae suggerit mens.

Chrysostomus autem haec omnia, scilicet si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non iudico eum etc., aliter exponit, et planius; ut dicatur si quis audierit verba mea, et non custodierit, non iudico eum. Dupliciter enim potest dici aliquis aliquem condemnare: vel sicut iudex, vel sicut causa condemnationis. Homicidam enim condemnat ad suspendium et iudex qui profert sententiam, et ipsum homicidium perpetratum quod est causa suae condemnationis.

Dicit ergo ego non iudico eum, idest, non sum causa suae condemnationis, sed ipse; Oseae XIII, 9: perditio tua, Israel, ex te (scilicet est); tantummodo in me auxilium tuum. Et hoc ideo, quia non veni ut iudicem mundum, idest, non sum missus ad condemnandum, sed ad salvandum.

Sed numquid talis non iudicabitur? immo, quia qui spernit me et non accepit verba mea habet qui iudicet eum. Quis autem sit iste qui iudicat, ostendit dicens sermo quem locutus sum, auditus a nobis, qui stabit in ordine accusatoris, ille iudicabit eum in novissimo die; infra XV, 22: si non venissem, et eis locutus non fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Quod autem sermo quem locutus est, iudicabit eos, ostendit dicens quia ego ex meipso non sum locutus. Quod quidem non ponitur causaliter, sed quasi materialiter, ut sit sensus: dicis, quod sermo tuus iudicabit eum; sed quis est iste sermo? ille scilicet quem dixi quia ego ex meipso non sum locutus, idest, quem ego locutus sum a patre, et ea quae mihi dedit ut dicerem et loquerer: alias si fuissem locutus contrarium patri, vel quae ab eo non habuerim, et non credidissent mihi, excusationem haberent; sed quia sic locutus sum, certum est quod non solum me, sed etiam patrem meum contempserunt.

Et secundum hanc expositionem, hoc quod dixit qui misit me pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar, ostendit sufficientiam causae ex parte dignitatis ipsius sermonis. Et primo ponitur eius dignitas, secundo concluditur ipsius sermonis executio.

Dignitas quidem, cum dicit et scio, quia mandatum eius est, inquam, vita aeterna; I Io. Ult., 20: hic est verus deus, et vita aeterna. Ipse enim filius est mandatum patris.

Vel est vita aeterna, idest ducens in vitam aeternam; Matth. XIX, 17: si vis ad vitam ingredi, serva mandata.

Quia ergo pater dedit mihi mandatum, quod quidem mandatum est vita aeterna, ego autem ad hoc veni ut homines ducam in vitam aeternam: ideo mandatum patris per omnia exequor. Et hoc est quod dicit quae ergo ego loquor; sicut dixit mihi pater, sic loquor. Quod, secundum chrysostomum, planum est, ut sit sensus: quae ego loquor, exterius praedicando, sicut dixit mihi pater, sic loquor, idest, inquantum accepi notitiam ab eo: ut intelligantur de christo secundum quod homo.

Sed si intelligantur, secundum Augustinum, de christo secundum quod filius dei: quomodo dicit ei pater, cum ipse sit verbum? ad quod dicendum, quod non ita dixit ei quasi per verba locutus sit unico verbo suo, sed sic dixit pater filio sicut generavit eum pater, et sicut dedit ei vitam habere in semetipso; Ps. II, 7: dominus dixit ad me: filius meus es tu.