Lectio 5

Hic ponitur responsio ioannis super quaestione sibi delata a discipulis quae quidem quaestio duo continebat, scilicet querimoniam de officio assumpto: unde dicebant ecce hic baptizat, et de christi profectu in fama et opinione hominum: unde dicebant et omnes veniunt ad eum. Et ideo ioannes dirigit responsionem suam ad haec duo: et primo respondet ad querimoniam de officio assumpto; secundo vero ad querimoniam de profectu christi, ibi illum oportet crescere, me autem minui.

Circa primum tria facit.

Primo ostendit officiorum christi et sui originem; secundo ipsorum distinctionem, ibi ipsi vos mihi testimonium perhibetis; tertio ostendit habitudinem christi et suam ad dicta officia, ibi qui habet sponsam, sponsus est.

Circa primum autem nota quod discipuli ioannis licet malitiose ioanni quaestionem proponant, et ex hoc sint reprehensione digni, ioannes tamen non eos vehementer increpat; et hoc propter imperfectionem: timebat enim ne commoti ex reprehensione, recederent ab eo, et iungentes se Pharisaeis, christo publice insidiarentur; implens in hoc quod de domino dicitur, Is. XLII, 3: calamum quassatum non confringet etc.. Similiter advertendum, quod a principio suae responsionis non ardua et praeclara de christo asserit, sed humilia et plana propter ipsorum invidiam. Cum enim excellentia sit alterius invidiae provocativa, si ioannes statim christi excellentiam eis proposuisset, illorum invidiae fomentum praestitisset.

Et ideo humilia proponens, dicit non potest homo a se accipere quicquam: intendens in hoc eis terrorem incutere; quasi dicat: hoc quod omnes ad eum currunt, non est nisi a deo, quia non potest homo accipere quicquam, scilicet perfectionis et boni, nisi fuerit ei datum de caelo, et ideo si vos contradicitis, contradicitis deo; Actor. V, 38: si ex hominibus est consilium hoc, aut opus istud, dissolvetur. Et sic exponit chrysostomus, referens hoc ad christum.

Augustinus autem refert ad ipsum ioannem, et melius. Non potest homo accipere quicquam, nisi fuerit ei datum de caelo; quasi dicat: vos zelatis pro me, et vultis quod ego maior sim quam christus; sed hoc non est mihi datum, nec ego volo mihi usurpare; secundum illud Hebr. V, 4: nemo assumit sibi honorem etc.. Sic ergo patet officiorum origo.

Sequitur officiorum distinctio, cum dicit ipsi vos mihi testimonium perhibetis; quasi dicat: ex testimonio meo, quod sibi perhibui, potestis scire officium mihi commissum a christo: nam ipsi vos mihi testimonium perhibetis, idest perhibere potestis, quod dixerim: non sum ego christus; supra I, 20: confessus est et non negavit. Sed hoc dixi, quia missus sum ante illum, sicut praeco ante iudicem. Sic ergo ex testimonio meo scire potestis officium meum, quod est praecedere christum, et praeparare sibi viam; supra I, 6: fuit homo missus a deo, cui nomen erat ioannes. Sed officium christi est iudicare et praeesse.

Et si bene attenditur, ioannes more providi respondentis, proponentes ex verbis eorum arguit, secundum illud Lc. XIX, 22: ex ore tuo te iudico.

Qualiter autem ioannes se habet ad officium suum, ostendit cum subdit qui habet sponsam, sponsus est: et primo ponit quamdam similitudinem; secundo adaptat eam ad propositum, ibi in hoc autem gaudium meum impletum est.

Circa primum duo facit.

Primo ponit similitudinem quantum ad id quod pertinet ad christum; secundo quantum ad id quod pertinet ad seipsum, ibi amicus autem sponsi etc..

Circa primum notandum est, quod in rebus humanis disponere, et dominari, et habere sibi sponsam, pertinet ad sponsum tantum; et ideo dicit qui habet sponsam, idest ad quem pertinet habere sponsam, sponsus est. Iste autem sponsus est christus; ps.

XVIII, 6: tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Sponsa sua est ecclesia, quae coniungitur ei per fidem; Oseae II, 20: sponsabo te mihi in fide. Et in huius figuram dixit Sephora ad Moysen, Ex. IV, 25: sponsus sanguinum tu mihi es. Et de istis nuptiis dicitur Apoc. XIX, 7: venerunt nuptiae agni. Sic ergo, quia christus sponsus est, etiam ad eum pertinet habere sponsam, scilicet ecclesiam; sed ad me non pertinet nisi gaudere quod sponsam habet.

Unde dicit amicus autem sponsi...

Gaudio gaudet. Et licet supra dixerit quod non erat dignus solvere corrigiam calceamentorum iesu, hic tamen vocat se eius amicum, ut insinuet caritatis suae fidelitatem ad christum. Nam servus ad ea quae domini sui sunt, non movetur affectu caritatis, sed spiritu servitutis; amicus vero ex amore, quae amici sunt procurat, et fideliter. Unde servus fidelis est sicut amicus domini sui; eccli.

XXXIII, 31: si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua. Et ex hoc patet fidelitas servi, quando gaudet de bonis domini, et quando non sibi, sed domino suo bona procurat.

Sic ergo, quia ioannes sponsam sibi creditam, non sibi, sed sponso reservavit, servus fidelis fuit, et amicus sponsi. Et ideo ad hoc insinuandum, se amicum sponsi dicit.

Simile debent facere homines amici veritatis, ut sponsam eis ad custodiendum commissam non ad propriam utilitatem et gloriam convertant, sed ad honorem et gloriam sponsi honorifice praeservent: alias non essent amici sponsi, sed potius adulteri. Unde Gregorius dicit, quod adulterinae cogitationis puer reus est, si placere oculis sponsae desiderat, per quem sponsus dona transmittit.

Quod non faciebat apostolus II cor.

C. XI, 2: despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere christo. Simile et ioannes faciebat, quia sponsam, scilicet populum fidelem, non sibi retinuit, sed ad sponsum, scilicet christum, duxit.

Sic ergo insinuat caritatis suae fidelitatem per hoc quod dicit amicus sponsi.

Item permanentiam, cum dicit stat, firmus in amicitia et fidelitate, non elevans se supra se; Hab. II, 58: super custodiam meam stabo; I Cor. XV, 58: estote stabiles et immobiles; Eccli. VI, 11: amicus, si permaneat fixus, erit tibi quasi coaequalis.

Item attentionem, cum dicit et audit eum; idest, attente considerat modum quo sponsus sponsae coniungitur. In quo, secundum chrysostomum, explicat modum istorum sponsalium; nam per fidem celebrantur: fides autem est ex auditu, Rom. X, 17. Vel audit, idest reverenter obedit, disponendo de sponsa secundum imperium sponsi; Is. L, 4: audiam eum quasi magistrum: quod est contra malos praelatos, qui non secundum christi mandatum disponunt ecclesiam.

Item insinuat spiritualem iucunditatem, cum dicit et gaudio gaudet propter vocem sponsi; scilicet, cum sponsus sponsam suam alloquitur.

Et dicit gaudio gaudet, ut ostendat veritatem et perfectionem sui gaudii. Qui enim non gaudet de bono, non vero gaudio gaudet.

Et ideo, si ego dolerem ex hoc quod christus, qui est verus sponsus, sponsae, idest ecclesiae, praedicat, non essem amicus sponsi: sed ego non doleo.

Immo in hoc gaudium meum impletum est, scilicet quod video quod diu desideravi, sponsum videlicet sponsam alloquentem.

Vel in hoc gaudium meum impletum est, idest, ad perfectam et debitam mensuram pervenit, quando sponsa iam coniungitur sponso: quia iam habeo gratiam meam, et officium meum perfeci; Habac. III, 18: ego autem in domino gaudebo, et exultabo in deo iesu meo.

Consequenter cum dicit illum oportet crescere, me autem minui solvit quaestionem quantum ad querimoniam de profectu gratiae christi. Et primo ponit huius profectus convenientiam; secundo rationem assignat, ibi qui de sursum est, super omnes est.

Dicit ergo: vos dicitis, quod omnes currunt ad eum, idest ad christum; et sic proficit in honore et fama populi: sed ego dico, quod hoc non est inconveniens, quia illum oportet crescere, non in se, sed quantum ad alios, inquantum eius virtus magis ac magis innotescit; sed me oportet minui, in reverentia et fama quoad populum: nam honor et reverentia non debetur mihi sicut principali, sed christo. Et ideo ipso veniente, cessat exhibitio reverentiae quantum ad me; sed crescit quantum ad christum: sicut veniente principe, cessat officium legati; I Cor. XIII, 10: cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. Et sicut in caelo Lucifer praecedit solem ad illuminandum, quo veniente, cessat eius lux; ita ioannes praecessit christum: unde Lucifero comparatur; iob XXXVIII, 32: numquid produces Luciferum? significatur hoc etiam in nativitate ioannis, et in morte eius. In nativitate quidem, quia natus est ioannes eo tempore quo dies decrescere incipiunt; christus vero quando dies crescere incipiunt, scilicet octavo kalendas Ianuarii. Quantum ad mortem vero, quia ioannes mortuus minoratus per capitis abscissionem, christus vero sublimatus per crucis exaltationem.

Moraliter autem hoc debet esse in unoquoque nostrum. Oportet illum, idest christum, in te crescere, ut scilicet in cognitione et amore eius proficias: quia inquantum magis eum potes cognoscendo et amando percipere, tanto magis christus crescit in te; sicut qui magis proficit in videndo unam et eamdem lucem, reputat lucem magis crescere.

Et ex hoc oportet homines sic proficientes minui in sua reputatione: quia quanto plus cognoscit quis de altitudine divina, tanto minorem reputat parvitatem humanam; unde Prov. XXX, 1, dicitur: visio quam locutus est vir, cum quo est deus; et sequitur: stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. Et iob ult., 5: auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus videt te: idcirco ipse me reprehendo, et ago paenitentiam in favilla et cinere.

Consequenter cum dicit qui desursum venit, super omnes est, assignat rationem dictorum: et hoc dupliciter.

Primo ex origine; secundo ex doctrina, ibi qui de terra est, de terra loquitur.

Circa primum sciendum est, quod in rebus unumquodque, ad hoc quod sit perfectum, oportet venire ad terminum sibi debitum ex sua origine: sicut si aliquis ex rege oritur, oportet eum tamdiu crescere quousque fiat rex. Christus autem habet originem excellentissimam et aeternam; et ideo oportet illum crescere per manifestationem suae virtutis, quantum ad alios, quousque innotescat, eum super omnes esse; et ideo dicit qui desursum est, scilicet christus secundum divinitatem.

Supra (hoc cap.): nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo; infra c. VIII, 23: vos de deorsum estis, ego autem de superius sum.

Vel desursum venit secundum humanam naturam, idest de altitudine humanae naturae, assumendo eam in altitudine sua secundum quod fuit in quolibet statu.

Consideratur enim secundum triplicem statum.

Primus enim status humanae naturae est ante peccatum; et de hoc assumpsit puritatem, assumendo carnem non inquinatam contagio culpae originalis; Ex. XII, 5: erit agnus anniculus absque macula. Secundus status est post peccatum: et de hoc assumpsit passibilitatem et mortem, assumendo similitudinem carnis peccati, quantum ad poenam, non ipsum peccatum quantum ad culpam; secundum illud Rom. VIII, 3: misit deus filium suum in similitudinem carnis peccati.

Tertius est status resurrectionis et gloriae; et de hoc assumpsit impossibilitatem peccandi, et fruitionem animae.

Sed cavendus est hic error quorumdam dicentium in Adam remansisse aliquod materialiter non inquinatum macula originali, et traductum in posteros, puta usque ad beatam virginem; et de hoc corpus christi fuisse formatum. Quod quidem haereticum est: quia quicquid in Adam materialiter fuit, macula originalis peccati inquinatum est.

Materia vero, de qua formatum est corpus christi, depurata fuit virtute spiritus sancti, beatam virginem sanctificantis.

Iste, inquam, qui desursum venit secundum divinitatem et secundum humanam naturam, super omnes est, et per eminentiam gradus, secundum illud Ps. Cxii, 4: excelsus super omnes gentes dominus, et per auctoritatem et potestatem; Eph. I, 22: ipsum dedit caput super omnem ecclesiam.

Hic ostendit rationem quantum ad doctrinam. Et primo ostendit modum doctrinae christi, et eius altitudinem; secundo diversitatem recipientium vel non recipientium ipsam doctrinam, ibi et testimonium eius nemo accipit etc..

Circa primum duo facit.

Primo proponit conditionem doctrinae ioannis; secundo conditionem doctrinae christi; ibi qui de caelo venit, super omnes est.

Circa primum sciendum est quod homo per loquelam suam maxime cognoscitur, Matth. XXVI, 73: loquela tua manifestum te facit; et ibid. XII, 34: ex abundantia cordis os loquitur. Et inde est quod conditio doctrinae attenditur secundum conditionem suae originis.

Sic ergo ad cognoscendum conditionem doctrinae ioannis, consideremus primo conditionem suae originis; unde dicit qui est de terra, scilicet ioannes, non solum materialiter, sed etiam active: quia corpus eius virtute creata formatum fuit; iob IV, 19: qui habitant domos luteas, et terrenum habent fundamentum.

Secundo consideremus eius conditionem quae terrena est: unde dicit de terra est, idest terrenus.

Et ideo tertio doctrina eius describitur; unde dicit de terra loquitur, idest de terrenis; Is. XXIX, 4: de terra loqueris, et de humo audietur eloquium tuum.

Sed quomodo de terra loquitur qui fuit spiritu sancto repletus adhuc ex utero matris suae? respondeo, secundum chrysostomum, dicendum, quod ioannes de terra se loqui dicit in comparatione ad christi doctrinam; quasi dicat: ea quae loquitur, parva et humilia sunt, qualia decens est suscipere terrestrem naturam, in comparatione ad illum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae dei absconditi, ut dicitur Col. II, 3. Is. LV, V. 9: sicut exaltantur caeli a terra, ita exaltatae sunt viae meae a viis vestris.

Vel dicendum, secundum Augustinum, et melius, quod considerandum est in quolibet homine quid habeat ex se, et quid ex alio.

Ioannes autem, et quilibet homo purus ex se habet quod sit de terra. Et ideo quantum ad ipsum pertinet, non habet quod loquatur nisi de terra; et si aliqua divina loquitur, hoc habet ex divina illuminatione; Eccli. XXXIV, 6: cor tuum quasi phantasias patitur, nisi ab omnipotente fuerit emissa visitatio. Unde et apostolus dicit, I Cor. XV, 10: non autem ego, sed gratia dei mecum; Matth. X, 20: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Sic ergo, quantum ad ioannem pertinet, de terra est, et de terra loquitur. Si quid autem divinum in eo fuit, non recipientis, sed illuminantis est.

Hic proponit conditionem doctrinae christi; et circa hoc tria facit.

Primo enim ostendit conditionem originis quae caelestis est; unde dicit qui de caelo venit, super omnes est. Licet enim corpus christi materialiter de terra fuerit, active tamen de caelo venit, inquantum virtute divina corpus eius formatum fuit. Venit etiam de caelo, quia persona aeterna et increata filii de caelo venit per carnis assumptionem. Supra eodem: nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo filius hominis, qui est in caelo.

Secundo ostendit dignitatem suae conditionis, quae altissima est; unde dicit super omnes est: et hoc expositum est supra.

Tertio concludit dignitatem doctrinae suae, quae certissima est, quia quod vidit et audivit, hoc testatur. Christus enim, inquantum est deus, est ipsa veritas; sed inquantum homo, est testis veritatis; infra XVIII, 37: in hoc natus sum, et ad hoc veni, ut testimonium perhibeam veritati. Ideo testimonium perhibet de seipso; infra VII, 13: testimonium perhibes de teipso. Sed testatur certa, quia quae audivit apud patrem; infra VIII, 26: ego quae audivi a patre meo, haec loquor in mundo; I Io. I, 3: quod vidimus et audivimus.

Sed nota, quod aliter habetur cognitio rei per visum, et aliter per auditum; nam per visum habetur cognitio rei per ipsam rem visam; sed per auditum non cognoscitur res per ipsam vocem auditam, sed per intellectum loquentis. Quia ergo dominus habet scientiam acceptam a patre, ideo dicitur quod vidit, inquantum procedit de essentia patris, et audivit, inquantum procedit ut verbum intellectus paterni. Sed quia in rebus intelligentibus aliud est eorum esse, et aliud eorum intelligere; ideo aliter accipitur ab eis cognitio per visum, et aliter per auditum. Sed in deo patre idem est esse et intelligere; ideo in filio idem est videre et audire. Similiter etiam quia in vidente non est ipsa essentia rei in se, sed similitudo eius, similiter et in audiente non est ipsa conceptio loquentis, sed signum ipsius; ideo videns non est ipsa essentia rei in se, nec audiens est ipsum verbum.

In filio autem est ipsa essentia patris accepta per generationem, et est ipsum verbum; et ideo in ipso idem est videre et audire.

Et hoc sic concludit ioannes, quod ex quo doctrina christi altior et certior est quam mea, ideo magis audiendus est christus quam ego.