Lectio 1

Posita doctrina de vita spirituali qua christus regeneratos vivificat, consequenter evangelista agit de spirituali nutrimento quo christus vivificatos sustentat, et primo ponit visibile miraculum, quod fecit christus exhibendo nutrimentum corporale; secundo agit de nutrimento spirituali, ibi respondit eis iesus, et dixit: amen, amen dico vobis, quaeritis me, non quia etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponit miraculum visibile de nutrimento corporali; secundo ostendit effectum miraculi, ibi illi ergo homines cum vidissent etc..

Circa miraculum duo ponit: scilicet eius circumstantias, et eius patratione, ibi et cum sublevasset oculos iesus.

Circa primum tria facit.

Primo describit multitudinem quam pavit; secundo determinat locum ubi pavit, ibi subiit ergo in montem iesus; tertio tempus quando pavit, ibi erat autem proximum Pascha etc..

Circa primum tria facit.

Primo determinat locum quo multitudo eum sequitur; secundo turbam sequentem; tertio causam sequelae assignat.

Quo autem turba dominum sequeretur, insinuat evangelista cum dicit post haec abiit iesus trans mare Galilaeae; idest, post mystica verba quae dominus de sua potestate dixerat.

Mare autem istud Galilaeae frequenter in Scriptura et in diversis locis nominatur. Quia autem istud mare non est salsum, sed est quaedam congregatio aquarum ex influxu iordanis, ideo a Luca dicitur stagnum, ut habetur Lc. V, 1; quia vero secundum proprietatem Hebraici idiomatis, omnes congregationes aquarum vocantur maria, secundum illud Gen. I, 10: congregationesque aquarum appellavit maria, ideo dicitur mare. Sed Genesareth cognominatur a natura loci: nam multum fluctuat ex reverberatione ventorum, qui ex ipsis aquae resolutionibus generantur: unde Genesareth in Graeco, idem est quod auram generans. Denominatur etiam Galilaeae a Galilaea provincia, in qua est. Tiberiadis vero a civitate sic dicta, quae erat ex una parte ipsius maris, ex opposito habens civitatem capharnaum ex alia parte, quae prius vocabatur zenereth, sed postea ab Herode tetrarcha instaurata in honorem tiberii caesaris, tiberias appellata fuit.

Ratio autem litteralis quare iesus abiit trans mare, assignatur a chrysostomo, ut christus cederet furori et turbationi Iudaeorum, quam conceperant contra christum propter ea quae de se supra dixerat. Unde, ut ipse dicit, sicut iacula cum in durum aliquod incidunt gravius feriunt, quae autem non habuerint aliquod obvians, dissolvuntur cito immissa, et quiescunt; ita et cum audacibus hominibus impetuose et resistendo incesserimus, saeviunt magis; si autem eis cesserimus, facile mollimus eorum insaniam.

Propterea christus furorem Iudaeorum ex praemissis sermonibus natum, secedendo trans mare, mitigavit; dans nobis in hoc exemplum simile faciendi. Eccli. VIII, 14: ne stes contra faciem contumeliosi.

Mystice autem per mare, praesens saeculum turbidum designatur; Ps. Ciii, V. 25: hoc mare magnum et spatiosum manibus.

Hoc mare transiit dominus quando mare mortalitatis et poenalitatis assumpsit nascendo, calcavit moriendo et transiens resurgendo, in gloriam resurrectionis pervenit. De isto transitu dicitur infra XIII, 1: sciens iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem.

Eum transeuntem secutae sunt, credendo et imitando, turbae multae, ex utroque populo collectae; Is. LX, 5: tunc mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris; Ps. VII, 7: exsurge, domine in praecepto quod mandasti, et synagoga populorum circumdabit te.

Describitur ergo turba sequens copiosa, quia sequebatur eum multitudo magna.

Causa autem propter quam sequebatur, est operatio miraculorum; unde dicit quia videbant signa quae faciebat super his qui infirmabantur.

Sciendum est, quod quidam sequebantur eum propter doctrinam eius, qui scilicet melius erant dispositi; alii vero imperfectiores sequebantur eum propter admirationem signorum visibilium, grossioris mentis existentes.

Signa enim, ut dicitur I Cor. XIV, 22, non sunt data fidelibus, sed infidelibus. Aliqui etiam propter devotionem et fidem eum sequebantur, scilicet illi quos corpore sanaverat: sic enim a domino sanabantur in corpore ut etiam perfecte sanarentur in anima; Deut. XXXII, 4: dei perfecta sunt opera. Et hoc patet, quia paralytico (supra VIII, 11), signanter dixit: vade, et amplius noli peccare; et Matth. IX, 2: fili, remittuntur tibi peccata; quae magis ad sanitatem animae pertinent quam corporis.

Notandum autem quod cum evangelista non fecerit mentionem, nisi de tribus miraculis, scilicet de nuptiis, de filio reguli, et paralytico, hic tamen indeterminate dicit signa quae faciebat, ut det intelligere, quia christus multa alia signa fecit, ut dicitur infra ult., 25, de quibus in hoc libro mentionem non facit. Intendebat enim specialiter ad manifestandum christi doctrinam.

Consequenter determinat locum miraculi, qui est mons; unde dicit subiit ergo in montem, idest latenter ascendit iesus, et ibi sedebat cum discipulis suis. Et quidem mons satis est congruus locus refectioni: per montem enim signatur perfectio iustitiae, secundum illud Ps. XXXV, 7: iustitia tua sicut montes dei. Quia ergo haec terrena non satiant, immo qui biberit ex aqua hac sitiet iterum, ut dicitur supra II, 13, spiritualia vero satiat; ideo dominus ad altiora cum discipulis ascendit, ut ostendat in spiritualibus satietatem et perfectionem iustitiae inveniri: de quo monte dicitur in Ps. Lxvii, 16: mons dei, mons pinguis. Unde et ibi doctoris exercebat officium, sedens cum discipulis suis: ipse enim est qui docet omnem hominem scientiam.

Consequenter describitur tempus, cum dicit erat autem proximum Pascha, quod quidem tempus congruit refectioni. Pascha enim interpretatur transitus: Ex. XII, 11: est enim phase, idest transitus domini, ut det intelligere quod quisquis pane divini verbi et corpore et sanguine domini desiderat refici, debet transire de vitiis ad virtutes. I Cor. V, V. 7: Pascha nostrum immolatus est christus, itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatis. Eccli. XXIV, 26, dicit divina sapientia: transite ad me, omnes, qui concupiscitis me.

Hoc autem est secundum Pascha, de quo evangelista mentionem facit: ad quod quidem, iuxta legis praeceptum, quod habetur Ex. XXIII, 17, dominus non ascendit in ierusalem.

Cuius ratio est, quia christus deus erat et homo: et inquantum homo suberat quidem legi; inquantum deus supra legem erat. Ut ergo se hominem ostenderet, servabat aliquando legem; ut vero deum, legem solvebat.

Unde et per hoc quod non ivit, dedit intelligere quod paulatim et in brevi legalia cessarent.

Consequenter agit de patratione miraculi, cum dicit cum sublevasset ergo oculos iesus, et vidisset etc., et primo ostenditur necessitas patrandi miraculi; secundo subditur ipsa patratio, ibi dicit ergo iesus: facite homines discumbere etc..

Necessitas autem miraculi fiendi sumitur ex interrogatione domini, et responsione discipulorum, et ideo primo ponitur domini interrogatio; secundo discipulorum responsio, ibi respondit ei Philippus etc..

Circa primum tria facit.

Primo ponitur interrogandi occasio; secundo subditur christi interrogatio; et tertio aperitur interrogantis intentio.

Occasio autem interrogandi fuit visio multitudinis ad christum venientis. Et ideo dicit cum sublevasset oculos iesus, existens in monte cum discipulis quasi perfectioribus, et vidisset etc.. In quo duo circa dominum sunt consideranda.

Unum, ut discamus christi maturitatem oculos non erigentis huc atque illuc, sed pudice sedentis et attente cum discipulis suis: contra quod dicitur Prov. XXX, 13: generatio cuius sublimes sunt oculi, et palpebrae eius in alta surrectae; et Eccli. XIX, 26: ex visu cognoscitur vir.

Secundum, ut discamus, quod neque otiose sedebat cum discipulis suis; sed attente eos docens, et ad seipsum corda eorum convertens, discipulos quos docebat intuebatur; lc.

C. VI, 20: et ipse elevatis oculis in discipulos suos, dicebat etc.. Et ideo dicitur cum sublevasset oculos iesus etc..

Mystice autem oculi domini sunt dona spiritualia, quae cum electis suis misericorditer concedit, tunc in eos oculos suos sublevat, idest respectum pietatis impendit. Hoc petebat Ps. Lxxxv, 16, dicens: respice in me, domine, et miserere mei.

Interrogatio vero est de refectione multitudinis; unde dixit ad Philippum: unde ememus panes, ut manducent hi? unum supponit, et aliud quaerit. Supponit quidem penuriam, quia non habebant unde tantae multitudini cibum praeberent; quaerit autem modum inveniendi, cum dicit unde ememus panes, ut manducent hi? ubi notandum, quod omnis doctor necesse habet spiritualiter pascere turbam ad se venientem.

Et quia nullus homo habet ex se unde pascat eam, ideo oportet quod aliunde emat labore, studio, assiduitate orationum; Is. LV, 1: qui non habetis argentum, properate, et emite absque ulla commutatione vinum et lac. Et iterum: quare appenditis argentum vestrum, idest eloquentiam, et non in panibus, idest, non in vera sapientia, quae reficit (Eccli. XV, 5: cibavit illum pane vitae et intellectus, et laborem vestrum non in saturitate) addiscendo ea quae non satiant, sed magis evacuant? intentio autem interrogantis aperitur cum dicit hoc autem dicebat tentans eum etc.. Ubi evangelista unam dubitationem excludens, ducit in aliam.

Potuisset enim dubitari quod dominus Philippum quasi ignorans interrogasset; sed hoc excludit dicens ipse enim sciebat quid esset facturus. Sed cum tentare videatur etiam ignorantis esse, cum idem sit quod experimentum sumere, videtur quod evangelista in aliam dubitationem inducat cum dicit tentans eum.

Sed dicendum, quod diversimode aliquis tentat aliquem, ut experimentum de eo sumat: aliter enim tentat homo, quia ut addiscat; aliter diabolus, quia ut decipiat; I Petr. V, V. 8: adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret.

Deus vero et christus tentat quidem non ut addiscat, quia ipse est qui scrutatur corda et renes; non ut decipiat, quia ipse neminem tentat, ut dicitur Iac. I, 13; sed tentat ut aliis experimentum de tentato tribuat. Sic tentavit deus Abraham; Gen. XXII, 1: tentavit deus Abraham etc., et sequitur: nunc cognovi quod timeas dominum: idest, cognoscere feci quod timeas dominum. Ita ex hoc Philippum tentat ut insinuaret aliis suam responsionem, inducens per hoc eos in certissimam futuri signi cognitionem.

Consequenter ponitur responsio discipulorum, cum dicit respondit ei Philippus, et primo responsio Philippi; secundo responsio Andreae, ibi dicit ei unus ex discipulis eius etc..

Sciendum est autem circa primum, quod Philippus inter alios magis tardus et rudis erat, et ideo inter alios frequentius dominum interrogabat; infra XIV, 8: domine, ostende nobis patrem, et sufficit nobis.

Sed in interrogatione istorum duorum, quantum ad litteram pertinet, Andreas melius dispositus erat quam Philippus, quia nullam intentionem et dispositionem habere videtur ad miraculum fiendum. Et ideo illum modum inducit quo omnes homines illos pascere possent, scilicet per pecuniam, dicens ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis: quos nos non habemus, et ideo non possumus eis dare ad manducandum. In quo christi paupertas insinuatur, qui nec ducentos denarios habebat.

Andreas vero videtur habere respectum ad miraculum fiendum. Fortassis enim in memoria habebat signum quod eliseus de panibus hordeaceis fecerat, quando pavit de viginti panibus centum viros, ut legitur IV Reg. IV, 42 ss., et ideo dicit est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos.

Sed tamen opinatus est quod christus non esset facturus maius miraculum quam eliseus. Aestimabat enim quod de paucioribus panibus pauciora, et de pluribus plura miraculose fierent (quamvis ei qui subiecta materia non indiget, similiter facile sit de pluribus et de paucioribus pascere turbas), et ideo subdit sed haec quid sunt inter tantos? quasi dicat: si etiam multiplicentur sicut eliseus multiplicavit, non sufficit.

Mystice refectio spiritualis per sapientiam significatur. Una autem sapientia est quam docuit christus, qui est vera sapientia; I Cor. I, 24: christum dei virtutem et dei sapientiam. Sed ante adventum christi duplex doctrina erat. Una humana quam habebant philosophi, alia legis scriptae.

De prima ergo mentionem facit Philippus et ideo utitur nomine emptionis, dicens ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis.

Nam sapientia humana per acquisitionem habetur.

Centenarius numerus perfectionem importat.

Unde ducenti duplicem perfectionem insinuant necessarium huic sapientiae; nam ad eius perfectionem duplici via pervenitur: scilicet per experimentum et per contemplationem.

Dicit ergo ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, quia quidquid humana ratio potest experiri et cogitare de veritate, non sufficit ad perfectam satietatem sapientiae; Ier. IX, 23: non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine sua, et non glorietur dives in divitiis suis; sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me. Nam nullius philosophi tanta fuit sapientia ut per eam homines ab errore revocari possent, quin potius multos ad errorem inducunt.

De secunda vero mentionem facit Andreas; et ideo noluit quod alii panes emerentur, sed de habitis turba reficeretur, scilicet de his quae lex continebat; unde melius dispositus erat quam Philippus; et ideo dicit est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos.

Puer iste potest dici Moyses propter imperfectionem status legis: Hebr. VII, 19: neminem ad perfectum adduxit lex: vel populus Iudaeorum, qui sub elementis mundi serviebat, ut dicitur Gal. IV, 3. Puer ergo iste quinque panes habet, idest doctrinam legis: vel quia in quinque libris Moysi contenta est, supra I, 17: lex per Moysen data est: vel quia data est hominibus vacantibus sensibilibus, quae per quinque sensus exprimuntur: qui sunt hordeacei: quia lex ipsa data erat ut in ea vitale alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur: hordei enim medulla, tenacissima palea tegitur: vel quia populus Iudaeorum nondum expoliatus erat carnali desiderio, sed tamquam palea cordi eius inhaerebat: nam in veteri testamento exterius duritiam experiebantur, propter caeremoniales observantias; Actor. XV, 10: hoc est onus quod nec nos, nec patres nostri portare potuerunt.

Et ipsi Iudaei corporalibus dediti, spiritualem sensum legis non capiebant; II ad Cor. III, 15: velamen positum est supra corda ipsorum.

Per pisces autem duos qui saporem suavem pani dabant, intelligitur doctrina Psalmorum et prophetarum: et sic vetus lex non solum habebat panes, scilicet libros quinque Moysi; sed etiam duos pisces, scilicet prophetas et Psalmos. Unde Scriptura veteris testamenti per haec tria dividitur, Lc. Ult., 44: quae scripta sunt in lege et prophetis et Psalmis de me. Vel per duos pisces, secundum Augustinum, duae personae significantur: scilicet regia et sacerdotalis, quibus populus ille regebatur; quae tamen duae personae christum praefigurabant, qui fuit verus rex et sacerdos.

Sed haec quid sunt inter tantos? quia per ea non potuit humanum genus ad cognitionem veritatis perfecte duci: licet enim deus in Iudaea notus esset, gentes tamen eum ignorabant.

Consequenter cum dicitur dixit ergo iesus, agitur de patratione miraculi, et primo ponitur hominum dispositio; secundo eorum refectio, ibi accepit ergo iesus panes etc.; tertio fragmentorum collectio, ibi ut autem impleti sunt etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponitur mandatum de dispositione turbarum; secundo opportunitas dispositionis; et tertio numerus dispositorum.

Mandatum autem fuit domini ad discipulos, ut disponerent turbam ad comedendum; unde dicit iesus facite homines discumbere, idest sedere ad comedendum.

Nam, sicut dictum est supra II, antiquitus homines lectis accumbentes prandebant, unde inolevit consuetudo, ut qui sedent ad manducandum, dicantur discumbere.

Per quod mystice significatur quies, quae necessaria est ad perfectionem sapientiae; Eccli. XXXVIII, 25: qui minoratur actu, perficiet sapientiam. Quae dispositio fit per discipulos, quia per eos ad nos cognitio veritatis derivata est; Ps. Lxxi, 3: suscipiant montes pacem populo.

Opportunitas autem dispositionis captatur ex loco erat autem foenum multum in loco, quod, ad litteram, commodum est discumbentibus.

Mystice autem per foenum caro significatur, Is. XL, 6: omnis caro foenum, et secundum hoc potest ad duo referri. Competit doctrinae veteris testamenti, quae dabatur quiescenti in carnalibus, et populo carnaliter sapienti; Is. I, 19: si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis; Deut. XXXIII, 28: oculus Iacob in terra frumenti, vini et olei.

Vel competit percipienti veram sapientiam, ad quam veniri non potest nisi calcatis carnalibus; Rom. XII, 2: nolite conformari huic saeculo.

Numerus autem erat magnus; unde dicit discubuerunt ergo viri, numero quasi quinque millia. Viros tantum evangelista enumerat, legalem consuetudinem sequens, in qua Moyses a viginti annis et supra, populum numeravit, nulla mentione de mulieribus facta, ut dicitur Num. I. Quod ideo evangelista fecit, quia isti soli sunt capaces doctrinae perfectae; I Cor. II, 6: sapientiam loquimur inter perfectos; Hebr. V, 14: perfectorum est solidus cibus.

Consequenter cum dicit accepit ergo iesus panes, agit de refectione, et primo insinuatur reficientis affectus; secundo materia refectionis; et tertio perfecta satietas.

In affectu autem iesu reficientis primo quidem attenditur humilitas; secundo vero gratiarum actio.

Humilitas quidem, quia accepit panes, et distribuit. Et quidem christus facturus miraculum poterat panibus ex nihilo creatis pascere turbas. Sed dispensatione panes praeexistentes multiplicavit ad refectionem turbarum. Primo quidem ut ostenderet sensibilia a diabolo non esse, sicut Manichaei errantes dicunt. Nam si hoc verum esset, dominus non uteretur rebus sensibilibus ad opus divinae laudis, et praecipue cum ipse venerit, ut dissolvat opera diaboli, ut dicitur I Io. III, 8. Secundo ut ostendat falsum esse quod ipsi dicunt, scilicet doctrinam veteris testamenti non esse a deo, sed a diabolo.

Ut ergo ostenderet non esse doctrinam aliam novi testamenti quam quae praefigurabatur et continebatur in doctrina veteris testamenti, praeexistentes panes multiplicavit, innuens quod ipse est qui legem perfecit et implevit; Matth. V, 17: non veni solvere legem.

Gratiarum autem actio, quia gratias egit, ut ostendat se ab alio habere, scilicet a patre, quidquid habet: in quo ostendit nobis exemplum simile faciendi. Specialiter tamen gratias egit, ut det nobis exemplum, cum comestionem incipimus, gratias debere agere deo; I Tim. IV, 4: nihil reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; Ps. XXI, 27: edent pauperes, et saturabuntur, et laudabunt dominum. Item ut ostendat quod non propter se orabat, sed propter turbam, quae praesens erat, et oportebat ei suadere quod a deo venerat. Et ideo cum coram multis miraculum facit, orat, ut ostendat se deo non esse contrarium, sed secundum voluntatem eius operari.

Dicitur tamen in marco, quod christus per apostolos distribuit panes turbis. Sed hic dicitur quod ipse distribuit, quia ipse videtur fecisse quod per alios fecit. Sed utrumque, secundum mysterium, verum est, quia ipse solus interius reficit, et alii exterius et ut ministri reficiunt.

Materia autem refectionis fuit panis et piscis, de quibus satis dictum est supra.

Satietas vero refectionis perfecta fuit, quia quantum volebant. Solus enim christus est qui pascit animam inanem, et animam esurientem replet bonis; Ps. XVI, 15: satiabor cum apparuerit gloria tua. Alii vero, quasi ex mensura habentes gratiam, miracula faciunt; christus vero absoluta virtute, cum multa superabundantia omnia operabatur: unde dicitur quod impleti sunt.

Consequenter cum dicit ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis etc., agitur de fragmentorum collectione, et primo ponitur mandatum domini; secundo executio discipulorum, ibi collegerunt etc..

Dicit ergo ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis: colligite quae superaverunt fragmenta. Quod quidem dominus non ad superfluam ostentationem fecit; sed ut ostenderet factum miraculum non esse phantasticum, per hoc quod collectae reliquiae diu servatae sunt, et aliis in cibum fuerunt.

Voluit etiam per hoc, miraculum illud firmius discipulorum cordibus inhaerere, quibus et fragmenta portanda praecepit; quoniam eos maxime erudire volebat qui orbis terrarum debebant esse magistri.

Sed discipuli fideliter exequuntur; unde sequitur collegerunt ergo etc..

Ubi notandum est, quod non quantaecumque reliquiae supersunt, neque ad casum, sed secundum certitudinem: quia neque plus neque minus, sed quantum voluit fecit superfluum esse. Cuius signum est quod cophinus cuiuslibet apostoli plenus fuit. Cophinus autem vas est rusticano officio deputatum. Duodecim ergo cophini significant duodecim apostolos et eorum imitatores, qui licet in praesenti sint contemptibiles, spiritualium tamen sacramentorum divitiis sunt interius referti: qui duodecim esse dicuntur, quia fides sanctae trinitatis per eos praedicanda erat in quatuor partibus mundi.