Lectio 3

Supra dominus monuit nos ad dilectionem fraternam, et hoc exemplo sui, hic ostendit discipulis beneficium praestitum, per quod obligati erant ad christi imitationem: scilicet quod christus eos ad amorem suum assumpsit. Et primo ponit amicitiae signum; secundo subiungit causam, ibi non vos me elegistis etc..

Ponit autem duplex amicitiae signum: unum ex parte discipulorum; aliud ex parte sui ibi iam non dicam vos servos.

Signum autem ex parte discipulorum, quod sunt amici christi, est observatio mandatorum eius; unde dicit vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis; quasi diceret: usque modo monui vos ut diligeretis invicem, sed modo moneo et dico de amicitia vestra ad meipsum.

Potest autem hoc quod dicit vos amici mei estis, dupliciter intelligi, secundum quod amicus dupliciter dicitur, scilicet qui amat et qui amatur; et secundum utrumque, verum est quod subdit si feceritis quae ego praecipio vobis. Et qui deum amant, mandata illius servant; quia cum amicus dicatur quasi animae custos, ut Gregorius dicit, non immerito qui voluntatem dei in praeceptis eius custodit, amicus eius vocatur. Item, quos deus amat, mandata dei servant, inquantum conferendo eis gratiam suam, adiuvat ad servandum: deus enim nos amando, facit suos dilectores; Prov. VIII, 17: ego diligentes me diligo: non quasi prius fuerint diligentes, sed quia ipse eos diligentes facit diligendo.

Sed sciendum, quod mandatorum observatio non est divinae amicitiae causa, sed signum: scilicet et quod deus diligat nos, et quod nos diligamus eum; Sap. VI, V. 19: dilectio illius custodia legum est; I io.

C. II, 4: qui dicit se amare deum, et mandata eius non custodit, mendax est.

Ex parte autem christi ponitur amicitiae signum, cum dicit iam non dicam vos servos, et primo excludit quod videtur amicitiae contrarium; secundo ponit verae amicitiae signum, ibi vos autem dixi amicos etc..

Amicitiae autem contrariatur servitus, et ideo primo excludit servitutem, dicens iam non dicam vos servos; quasi dicat: etsi olim fueritis quasi servi sub lege, nunc estis quasi liberi sub gratia; Rom. VIII, 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore; sed accepistis spiritum adoptionis filiorum.

Secundo subdit rationem, dicens quia servus nescit quid faciat dominus eius: servus enim est quasi extraneus a domino; supra c. VIII, 35: servus non manet in domo in aeternum. Extraneis autem secreta committenda non sunt; Prov. XXV, 9: secreta extraneo ne reveles, unde nunc servis secreta committenda non sunt.

Potest autem hoc ad praecedentia sic continuari.

Possent discipuli dicere, quod si servamus praecepta tua, sumus amici tui; sed servare praecepta est magis servitutis quam amicitiae: et ideo hoc excludens dominus dicit iam non dicam vos servos.

Sed dubitatur hic. Cum ipsi apostoli dicant se servos christi; sicut: Paulus apostolus servus christi iesu, et David: servus tuus ego sum, et etiam ipsi qui introducendi sunt in vitam aeternam: Matth. XXV, 23: euge serve bone et fidelis... Intra in gaudium domini tui: quid est hoc quod dominus dicit iam non dicam vos servos? dubitatur etiam de hoc: quia cum frequenter domini servis suis secreta revelent, et etiam deus, Amos III, 7: non faciet deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos prophetas: non videtur verum quod hic dicit servus nescit quid faciat dominus eius.

Respondeo. Dicendum, secundum Augustinum, quod servitus proprie ex timore creatur.

Est autem duplex timor: scilicet servilis, quem expellit caritas, I Io. IV, 18: timor non est in caritate; alius est timor filialis, qui ex caritate generatur, quia timet perdere quis quod amat; et hic est timor bonus et castus, de quo dicitur in Ps. XVIII, V. 10: timor domini sanctus permanet in saeculum saeculi. Et secundum hoc sunt duae servitutes. Una quae procedit ex timore filiali; et secundum hanc servi sunt iusti omnes, et filii dei, ut obiiciebatur. Alia servitus, est quae procedit ex timore poenae, et contrariatur dilectioni; et de hac dicit iam non dicam vos servos.

Sciendum est etiam, quod servus proprie est qui non est causa sui: liber vero qui est sui causa. Est ergo differentia inter operationes servi et liberi: quia servus operatur causa alterius; liber autem causa sui operatur, et quantum ad causam finalem operis, et quantum ad causam moventem. Nam liber propter se operatur, sicut propter finem, et a se operatur, quia propria voluntate movetur ad opus; sed servus nec propter se operatur sed propter dominum, nec a se sed a domini voluntate, et quasi quadam coactione. Sed contingit aliquando quod aliquis servus operatur causa alterius, sicut causa finali; operatur tamen a se, inquantum se movet ad opus: et haec est bona servitus, quia ex caritate movetur ad bona opera facienda; sed non operatur propter se: quia caritas non quaerit quae sua sunt, sed quae sunt iesu christi et salutis proximorum. Qui autem omnino causa alterius operantur, sunt mali servi. Patet ergo quod discipuli servi erant, sed bona servitute, quae ex amore procedit.

Ad secundam quaestionem dicendum, quod ille servus qui movetur solum ab alio, et non a se, habet se ad moventem sicut instrumentum ad artificem. Instrumentum autem communicat cum artifice in opere, sed non in operis ratione. Sic ergo tales servi participant solum in opere; sed quando servus operatur ex propria voluntate, necesse est quod rationem operis sciat, et quod revelentur ei occulta, per quae ea scire possit quae agit, Eccli. XXXIII, 31: servus si est tibi fidelis, sit tibi quasi anima tua. Apostoli autem, ut dictum est, a se movebantur ad bona opera facienda, scilicet ex propria voluntate per amorem inclinata; et ideo dominus secreta sua revelat eis. Sed de malis servis verum est quod nesciunt quid faciat dominus eorum. Sed quae sunt illa quae nesciunt? illa proprie quae in nobis deus facit.

Omnia enim bona quae facimus, deus in nobis operatur Is. XXVI, 12 et Phil. II, 13: operatur in nobis et velle et perficere.

Servus ergo malus ex superbia cordis sui obtenebratus, dum quod facit, sibi attribuit, nescit quid faciat dominus eius.

Hic ponit verum signum amicitiae ex parte sua, quod est quia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis.

Verum enim amicitiae signum est quod amicus amico suo cordis secreta revelet. Cum enim amicorum sit cor unum et anima una, non videtur amicus extra cor suum ponere quod amico revelat; Prov. XXV, 9: causam tuam tracta cum amico tuo. Deus autem faciendo nos participes suae sapientiae, sua secreta nobis revelat; Sap. VII, 27: per nationes in animas sanctas se transfert, amicos dei et prophetas constituit.

Sed dubitatur hic primo, quae et qualiter filius a patre audit. Quod quidem pluries iam manifestatum est. Cum enim audire sit scientiam ab alio accipere, audire filium a patre nihil aliud est quam scientiam ab eo accipere; scientia autem filii est eius essentia: filium ergo audire a patre, est accipere essentiam eius ab eo.

Dubitatur etiam de hoc quod dicit omnia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis. Si ergo omnia eis nota fecit, sequitur quod tot sciebant discipuli quot et filius.

Responsio. Dicendum, secundum chrysostomum omnia quaecumque audivi, quae scilicet vos audire oportebat, nota feci vobis; non autem omnia simpliciter; infra XVI, V. 12: multa habeo vobis dicere, quae non potestis portare modo.

Vel dicendum, secundum Augustinum, quod dominus propter certitudinem dicendorum utitur praeterito pro futuro; ut sit sensus omnia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis, idest, faciam in plenitudine, de qua dicit apostolus I Cor. XIII, V. 12: tunc cognoscam sicut et cognitus sum; infra XVI, 25: in illo die palam de patre meo annuntiabo vobis, quando scilicet introducet nos ad visionem patris. Omnia enim quae scit filius, scit pater. Quando ergo revelabit nobis patrem, revelabit omnia quae scit, et id quod scimus.

Vel dicendum, secundum Gregorium, et melius. Eiusdem rei potest haberi cognitio perfecta et imperfecta: sicut in scientiis apparet quod qui scit principia omnia unius scientiae dicitur scire scientiam illam, sed imperfecte eam scit. Unde qui docet aliqua principia alicuius scientiae, potest dicere se docuisse scientiam illam, quia omnia quae sunt scientiae illius, sunt in principiis eius virtute; sed illam eamdem scientiam perfectius scit quando conclusiones singulas, quae virtute erant in principiis, novit. Sic ergo et de divinis potest haberi duplex cognitio. Una imperfecta: et haec habetur per fidem, quae est praelibatio illius futurae beatitudinis et cognitionis quam habebimus in patria; hebr.

C. XI, 1: est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium.

Unde de hac cognitione dicit omnia nota feci vobis, scilicet in fide, secundum quamdam praelibationem, sicut conclusiones virtute sunt in principiis. Unde dicit Gregorius: omnia quae nota facit servis suis, sunt gaudia internae caritatis et festa supernae patriae, quae quotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit, dum enim audita superna caelestia amamus, amata iam novimus: quia ipse amor notitia est.

Hic ponit amicitiae causam.

Consuetum est autem apud homines ut unusquisque sibi attribuat causam amicitiae; eccli.

XXXVII, 1: omnis amicus dicit: et ego amicitiam copulavi. Et sic multi attribuunt sibi divinae amicitiae causam, dum sibi principium bonorum operum attribuunt et non deo. Et dominus hoc excludens dicit non vos me elegistis; quasi dicat: quisquis ad hanc dignitatem amicitiae vocatus est, non sibi causam amicitiae attribuat, sed mihi eum ad hoc eligenti. Et primo ponit gratuitam dei electionem; secundo exponit ad quid eliguntur, ibi et posui vos, ut eatis et fructum afferatis.

Dicit ergo non vos me elegistis, ut scilicet ego essem amicus vester, sed ego elegi vos, ut facerem amicos meos; I Io. IV, 10: non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos.

Est autem duplex dei dilectio. Una aeterna qua praedestinamur; Eph. I, 4: elegit nos in ipso ante mundi constitutionem. Alia temporalis, qua ab ipso vocamur, quae nihil est aliud quam executio aeternae praedestinationis: quia quos elegit praedestinando, hos etiam elegit vocando; Rom. VIII, 30: quos praedestinavit, hos et vocavit etc.; Lc. VI, V. 13: elegit duodecim, quos et apostolos nominavit.

Sunt autem aliqui dicentes, electionem dei temporalem ex meritis electorum causari. Sed hoc est contra illud quod hic dicitur. Nam si ideo elegit te quia bonus eras, non autem poteras bonus esse nisi bonum eligeres; hoc autem bonum potissime est deus; ergo primo elegisti bonum, quod est deus, quam eligereris. Sed dominus dicit contrarium non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Non ergo dicendum, quod aliquod bonum ex parte nostra totaliter praecedat electionem dei. Dico autem totaliter, quia aliquod bonum particulare in nobis existens, potest esse causa alterius boni nobis dandi, et hoc alterius, cum sit quidam ordo in divinis donis; sed universaliter nihil potest esse causa et praecedere divinam electionem: quia omnia bona sunt nobis a deo.

Sed de aeterna electione adhuc magis erroneum esset dicere, quod ab electione nostra praecederetur. Fuerunt tamen aliqui qui dicerent, quod merita nostra praecedentia sunt causa illius electionis: et hic fuit error Origenis, qui dixit animas hominum simul fuisse creatas aequales, et quibusdam stantibus, quaedam minus et quaedam magis peccaverunt; et ideo quaedam meruerunt habere gratiam, quaedam non.

Sed contra hoc est, quod dominus dicit: non vos me elegistis.

Alii autem dicunt quod verum est quod merita in actu existentia non sunt causa praedestinationis, sed praeexistentia in praescientia dei; dicentes quod quia deus scivit aliquos bonos futuros et bene usuros gratia, ideo proposuit eis gratiam se daturum.

Sed si hoc esset, sequeretur quod ideo elegit nos, quia praescivit nos ipsum electuros.

Et sic electio nostra praevia esset electioni divinae, quod est contra sententiam domini.

Sed forsitan diceret aliquis: quae electio poterat esse, qui nihil eramus et nulla inter nos erat praeeminentia? sed eum qui dicit huiusmodi, decipit modus electionis humanae secundum quem credit esse electionem divinam. Sed aliter et aliter se habent: quia electio nostra causatur ex bono iam praeexistente; sed electio divina est causa influentiae maioris boni in uno quam in alio. Cum enim electio sit actus voluntatis: secundum quod diversimode voluntas dei et hominis se habent ad bona, sic diversus est electionis eorum modus. Voluntas autem dei se habet ad bonum creatum ut causa eius; Sap. XI, 26: quomodo potuissent illa esse, nisi tu voluisses? et sic bonum derivatur ad res creatas ex voluntate dei. Unde deus aliquem alteri praeeligit, inquantum plus ei de bono influit quam alteri.

Voluntas autem hominis movetur ad aliquid ex bono praeexistente apprehenso: et ideo oportet in electione nostra unum bonum praeexistere alteri. Ideo autem deus uni magis quam alteri bonum influit, ut reluceat ordo in rebus: sicut apparet in rebus materialibus, quod materia prima quantum est de se, est uniformiter disposita ad omnes formas. Ipsae etiam res antequam sint, non sunt dispositae ad hoc vel illud esse; sed ut servetur ordo in eis, diversas formas et diversum esse sortiuntur a deo.

Et similiter in creatura rationali quidam eliguntur ad gloriam, quidam reprobantur ad poenam; II Tim. II, 19: novit dominus qui sunt eius...p in magna enim domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia: et quaedam quidem in honorem, quaedam autem in contumeliam. Et sic apparet diversus ordo: dum in quibusdam rebus relucet dei misericordia, quos absque ullis meritis praecedentibus ad gratiam praeparat; in quibusdam autem dei iustitia, dum eos ex propriis culpis, citra condignum tamen, deputat poenae. Sic ergo elegi vos ab aeterno praedestinando et vocando ad fidem ex tempore.

Ad quod autem eos elegit, subdit consequenter cum dicit et posui vos ut eatis et fructum afferatis, et primo ponit ad quid elegerit; secundo rationem dictorum assignat, ibi haec mando vobis, ut diligatis invicem.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit quod elegit ad aliquid agendum; secundo quod elegit ad aliquid recipiendum, ibi ut quodcumque petieritis patrem in nomine meo, det vobis.

Dicit ergo posui vos, idest, dedi vobis ordinem in ecclesia mea; I Cor. XII, V. 28: posuit deus in ecclesia primum quidem apostolos etc.. Item posui vos, idest, firmiter vos disposui; Gen. I, 16: fecit deus luminaria magna, et posuit ea in firmamento caeli; Iud. V, 20: stellae manentes in ordine et cursu suo adversus sisaram pugnaverunt.

Positio enim ordinem et firmitatem importat.

Posui, inquam, ad tria. Primo quidem ad eundum: unde dicit ut eatis, per mundum discurrendo, ut totum convertatis ad fidem; Mc. Ult., 15: euntes in mundum universum, praedicate evangelium omni creaturae. Vel ut eatis, idest proficiatis de virtute in virtutem; Ps. Lxxxiii, 8: ibunt de virtute in virtutem: videbitur deus deorum in sion; Oseae, ult., 6: ibunt rami eius ut Libani.

Secundo ad fructum afferendum, unde dicit et fructum afferatis scilicet conversionis fidelium, quantum ad primum iter; Rom. I, V. 13: ut aliquem fructum habeam in vobis, sicut et in ceteris gentibus. Vel fructum spiritualem interiorem, quantum ad secundum iter; Gal. V, 22: fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax etc.. Eccli. XXIV, 23: flores mei fructus honoris et honestatis.

Tertio ut fructum afferant qui non perdatur per mortem seu peccatum; unde dicit et fructus vester maneat, scilicet congregatio fidelium in vitam aeternam perducatur, et fructus spiritualis magis proficiat; supra, IV, V. 36: et fructum congregat in vitam aeternam.

Ut quodcumque petieritis. Hic ostendit quod elegerit ad aliquid recipiendum, scilicet omnia quae petierint. Quasi diceret: posui vos ad hoc ut essetis digni recipere a patre in nomine meo; I Io. III, 21: si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad deum, et quidquid petierimus, accipiemus ab eo.

Haec mando vobis. Hic assignat rationem rerum quae dixit.

Posset enim quis dicere, quare haec omnia christus diceret eis. Unde dominus respondens dicit haec mando vobis, ut diligatis invicem; quasi, omnia quae dico, sunt inducentia vos ad dilectionem proximorum: I Tim. I, 5: finis praecepti est caritas.

Vel dicendum, secundum chrysostomum, quod possent discipuli dicere: domine, cur nobis tot de dilectione tua commemoras? numquid ut improperes? sed dominus dicit: non, immo ut incitem vos ad dilectionem proximi; I Io. IV, 21: hoc mandatum habemus a deo, ut qui diligit deum, diligat et fratrem suum.