Lectio 5

Posita doctrina christi, hic excluditur contradictio praedictae doctrinae, et primo quantum ad turbas murmurantes; secundo quantum ad discipulos dubitantes, ibi multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt etc..

Circa primum duo facit.

Primo exprimit murmur turbarum de origine spiritualis cibi; secundo mitigat eorum litigium de cibi spiritualis manducatione, ibi litigabant ergo Iudaei.

Circa primum duo facit.

Primo ponitur murmur turbarum; secundo repressio murmuris, ibi respondit ergo iesus, et dixit eis.

Circa primum duo facit.

Primo ponitur occasio murmuris; secundo ponuntur murmurantium verba, ibi nonne iste est filius ioseph? concludit ergo ex praemissis verbis christi, quod quidam de quodam dictorum verborum murmurabant, quia scilicet dixerat: ego sum panis vivus, qui de caelo descendi; quem quidem spiritualem panem non capiebant nec desiderabant. Et ideo murmurabant, quia in spiritualibus mentem fundatam non habebant, et huius rei antiquam consuetudinem habebant, secundum illud ps.

Cv, 25: murmuraverunt in tabernaculis; et I Cor. X, 10: neque murmuraveritis, sicut quidam eorum murmuraverunt. Ideo autem, ut chrysostomus dicit, usque huc non murmurabant, quia semper sperabant se consecuturos corporalem escam: qua spe subtracta, statim murmurare incipiunt, licet aliam causam praetendant. Non autem manifeste contradicunt propter reverentiam quam adhuc habebant ad ipsum, ex memoria praecedentis miraculi.

Verba autem murmurantium ponit cum dicit nonne hic est filius ioseph? quia enim carnales erant, carnalem christi generationem solam considerabant, ex qua impediebantur ne cognoscerent spiritualem et aeternam; et ideo de sola carnali loquuntur, secundum illud supra III, 31: qui de terra est, de terra loquitur, et spiritualem non capiunt; unde subdunt quomodo ergo dicit hic, quia de caelo descendi? vocant autem eum filium ioseph propter reputationem: quia nutritius eius erat, secundum illud Lc. III, 23: ut putabatur filius ioseph.

Murmurationis autem repressio ponitur cum dicit respondit ergo iesus, et dixit eis, et primo reprimit ipsorum murmur; secundo satisfacit dubitationi, ibi amen, amen dico vobis: qui credit in me, habet vitam aeternam.

Circa primum duo facit.

Primo cohibet eorum murmur; secundo assignat causam murmuris eorum, ibi nemo potest venire ad me etc..

Cognoscens ergo iesus eorum murmur, respondit; et comprimens ipsum murmur eorum, dixit eis nolite murmurare etc..

Hoc namque est salubre documentum: qui enim murmurat, ostendit mentem suam in deo non esse firmatam, et ideo dicitur sap.

C. I, 11: custodite vos a murmuratione, quia nihil prodest.

Causa autem murmuris est infidelitas eorum; et ideo hanc ostendit dicens nemo potest venire ad me etc., ubi primo ostendit necessariam esse patris attractionem ad hoc ut veniatur ad christum; secundo ostendit modum attrahendi, ibi est scriptum in prophetis etc..

Circa primum tria facit.

Primo ponit humanae facultatis defectum; secundo divini auxilii subsidium; tertio auxilii finem, seu fructum.

Est ergo humana facultas deficiens ad veniendum ad christum per fidem; et ideo dicit nemo potest venire ad me. Secundo divinum auxilium est efficax ad subveniendum, unde subdit nisi pater, qui misit me, traxerit eum.

Sed finis, seu fructus est optimus; unde sequitur et ego resuscitabo eum in novissimo die.

Dicit ergo primo: non est mirum si murmuratis, quia nondum estis tracti a patre ad me. Nam nemo potest ad me venire, in me credendo, nisi pater, qui misit me, traxerit eum.

Sed hic est triplex quaestio. Prima est de hoc quod dicit nisi pater traxerit eum. Cum enim ad christum veniamus credendo, sicut supra eodem dictum est, venire ad christum est credere in eum; credere autem nullus potest nisi volens. Cum ergo tractio importet violentiam quamdam, ergo qui tractus venit ad christum, cogitur.

Respondeo dicendum, quod hoc quod hic dicitur de hac tractione patris, non importat coactionem, cum non omne trahens faciat violentiam. Sic ergo multipliciter pater trahit ad filium, secundum multiplicem modum trahendi absque violentia in hominibus. Nam aliquis homo trahit aliquem persuadendo ratione; et hoc modo pater trahit homines ad filium, demonstrando eum esse filium suum; et hoc dupliciter: vel per internam revelationem; Matth. XVI, 17: beatus es, simon bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, scilicet christum esse filium dei vivi, sed pater meus; vel per miraculorum operationem, quam habet a patre; supra V, 36: opera quae dedit mihi pater, ipsa testimonium perhibent de me.

Item aliquis trahit alium alliciendo; prov.

VII, 21: blanditiis labiorum suorum protraxit eum. Et hoc modo illi qui attendunt ad iesum propter auctoritatem paternae maiestatis, trahuntur a patre. Quicumque enim credit in christum propter hoc quod credit eum filium dei, hunc pater trahit ad filium, idest paterna maiestas. Hoc modo non trahitur Arius qui christum non verum dei filium, nec de substantia patris genitum credebat.

Non sic tractus est Photinus, christum purum hominem dogmatizans. Sic ergo trahuntur a patre, sua maiestate allecti; sed trahuntur etiam a filio, admirabili delectatione et amore veritatis, quae est ipse filius dei. Si enim, ut dicit Augustinus, trahit sua quemque voluptas, quanto fortius debet homo trahi ad christum, si delectatur veritate, beatitudine, iustitia, sempiterna vita, quod totum est christus? ab isto ergo si trahendi sumus, trahamur per dilectionem veritatis; secundum illud Ps. XXXVI, 4: delectare in domino, et dabit tibi petitiones cordis tui. Hinc sponsa dicebat, Cant. I, 3: trahe me post te; curremus in odorem unguentorum tuorum.

Sed quia non solum revelatio exterior, vel obiectum, virtutem attrahendi habet, sed etiam interior instinctus impellens et movens ad credendum, ideo trahit multos pater ad filium per instinctum divinae operationis moventis interius cor hominis ad credendum; Phil. II, 13: deus est qui operatur in nobis velle et perficere; Oseae XI, 4: in funiculis Adam traham eos in vinculis caritatis; prov.

C. XXI, 1: cor regis in manu domini: quocumque voluerit inclinabit illud.

Secunda quaestio est: quia cum dicatur quod filius trahit ad patrem, matth.

C. XI, 27: nemo novit patrem nisi filius, et cui voluerit filius revelare; et infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus quos dedisti mihi: quomodo hic dicitur, quod pater trahit ad filium? sed dicendum, quod ad hoc potest dupliciter responderi: nam de christo possumus loqui aut secundum quod est homo aut secundum quod est deus. Secundum autem quod homo, christus est via; infra XIV, 6: ego sum via: et secundum quod est christus, ducit ad patrem, sicut via ad terminum seu finem. Pater vero trahit ad christum hominem inquantum dat nobis suam virtutem, ut credamus in christum; Eph. II, 8: gratia salvati estis, et hoc non ex vobis, dei enim donum est. Inquantum est christus, est verbum dei, et manifestativum patris. Sic filius trahit ad patrem. Pater autem trahit ad filium inquantum manifestat ipsum.

Tertia quaestio est de hoc quod dicit, quod nemo venire potest nisi tractus a patre: quia secundum hoc, si nullus veniat ad christum, non imputatur ei, sed ei qui non trahit eos.

Respondeo dicendum, quod vere nullus venire potest nisi tractus a patre: nam sicut grave per naturam non potest per se sursum ferri nisi trahatur ab alio, ita cor humanum ex se ad inferiora tendens, non potest sursum elevari nisi tractus. Si vero non elevatur, non est defectus ex parte trahentis, qui quantum in se est, nulli deficit; sed est propter impedimentum eius qui non trahitur.

Aliter autem, quantum ad hoc pertinet, possumus loqui de hominibus in statu naturae integrae, et aliter in statu naturae corruptae; nam in natura integra non erat aliquod impedimentum prohibens ab hac tractione, unde tunc omnes homines huius tractionis poterant esse participes. Sed in natura corrupta omnes per impedimentum peccati aequaliter prohibentur ab hac tractione; et ideo omnes indigent trahi. Deus autem omnibus ad trahendum manum porrigit quantum in se est, et, quod plus est, non solum attrahit manum recipientis, sed etiam aversos a se convertit, secundum illud Thren. Ult., 21: converte nos, domine, et convertemur: et in Ps. Lxxxiv, 7, secundum aliam litteram: deus, tu convertens vivificabis nos. Ex quo ergo deus paratus est dare omnibus gratiam, et ad se trahere, non imputatur ei, si aliquis non accipiat, sed ei qui non accipit.

Quare autem non omnes aversos trahit, sed aliquos, licet sint omnes aequaliter aversi: ratio quidem in generali potest assignari, ut scilicet in illis qui non trahuntur, appareat et refulgeat ordo divinae iustitiae; in illis autem qui trahuntur, immensitas divinae misericordiae. Quare autem in speciali trahat hunc, et illum non trahat, non est ratio aliqua, nisi beneplacitum voluntatis divinae.

Unde dicit Augustinus: quem trahat et quem non trahat, quare illum trahat et illum non trahat, noli velle iudicare, si non vis errare. Sed accipe, et intellige: nondum traheris, ora ut traharis.

Hoc etiam ostendi potest per exemplum.

Nam assignari potest ratio quare artifex ponit aliquos lapides inferius, et aliquos superius, et aliquos ex lateribus, ex dispositione domus, cuius complementum hoc exigit. Sed quare hos lapides hic ponat et hos ibi, dependet a sua simplici voluntate. Et inde est quod prima ratio dispositionis refertur ad voluntatem artificis. Sic ergo deus ad complementum universi quosdam quidem trahit, ut in eis appareat sua misericordia; quosdam vero non trahit, ut ostendatur in eis sua iustitia.

Sed hos trahit, illos non trahit secundum suum beneplacitum voluntatis. Similiter etiam quare in ecclesia aliquos fecit apostolos, alios confessores, alios martyres, ratio est propter ecclesiae decorem et complementum.

Sed quare Petrum fecit apostolum, stephanum martyrem et Nicolaum confessorem, non est alia ratio nisi voluntas sua.

Sic ergo patet humanae facultatis defectus, et auxilii divini subsidium.

Sequitur auxilii finis et fructus, cum dicit et ego resuscitabo eum in novissimo die, etiam inquantum homo: nam per ea quae christus in carne sua gessit, consequimur resurrectionis fructum; I Cor. XV, 21: sicut per hominem mors, ita et per hominem resurrectio mortuorum. Ego, ergo, secundum quod homo, resuscitabo eum, non solum ad vitam naturae, sed etiam ad vitam gloriae, et hoc in novissimo die.

Tenet enim fides catholica, quod status mundi innovabitur; Apoc. XXI, 1: vidi caelum novum et terram novam. Et inter alia quae ad hanc innovationem concurrent, credimus caeli motum cessare, et per consequens tempus; Apoc. X, 5: et Angelus quem vidi stantem super mare et super terram, levavit manum suam ad caelum. Et infra: quia tempus non erit amplius. Quia ergo cessante tempore in resurrectione, cessabit etiam nox et dies, secundum illud Zac. XIV, 7: erit dies una, quae nota est domino, non dies neque nox; ideo dicit resuscitabo eum in novissimo die.

Quare autem usque tunc caeli motus duret, et tempus, non minus vel amplius, sciendum est, quia illud quod est propter aliud, diversimode disponitur secundum diversam dispositionem eius propter quod est.

Omnia autem corporalia propter hominem facta sunt; et ideo secundum diversam dispositionem hominis diversimode ea disponi oportet.

Quia ergo in hominibus quando resurgent, inchoabitur status incorruptionis, secundum illud I Cor. XV, 54: mortale hoc induet incorruptionem, ideo cessabit tunc etiam corruptio in rebus; unde cessabit motus caeli, qui est causa generationis et corruptionis in rebus corporalibus; Rom. VIII, 21: ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem filiorum dei. Sic ergo patet quod ad fidem necessaria est nobis attractio patris.

Consequenter cum dicit est scriptum in prophetis etc., determinat modum attrahendi, et primo ponit attrahendi modum; secundo attractionis efficaciam, ibi omnis qui audivit a patre, et didicit, venit ad me; tertio excludit opinatum modum attractionis, ibi non quia patrem vidit quisquam.

Modus autem attrahendi est congruus, quia trahit revelando et docendo; et hoc est quod dicit scriptum est in prophetis: erunt omnes docibiles dei etc.. Beda dicit hoc esse scriptum in ioel; sed non videtur expresse ibi esse, licet aliquid consonum dicitur; et Ioel. II, 22: filii sion, exultate in domino deo vestro, quia dabit vobis doctorem iustitiae. Ideo autem, secundum bedam, dicit in prophetis, ut det intelligere quod sensus iste potest colligi ex diversis dictis prophetarum. Sed expressius videtur hoc dici Is. LIV, 13: ponam filios tuos universos doctos a domino. Dicitur etiam Ier. III, 15: dabo vobis pastores iuxta cor meum, qui pascent vos scientia et doctrina.

Hoc autem quod dicit erunt omnes, potest tripliciter intelligi. Uno modo ut ly omnes supponat pro omnibus hominibus mundi; alio modo ut supponat pro omnibus qui sunt in ecclesia christi; tertio modo pro omnibus qui erunt in regno caelorum.

Si autem dicatur primo modo, videtur non esse verum; nam statim subdit omnis qui audivit a patre et didicit, venit ad me. Si ergo omnes de mundo erunt docibiles, ergo omnes venient ad christum. Sed hoc est falsum, quia non omnium est fides.

Sed ad hoc tripliciter respondetur. Nam, secundum chrysostomum, primo modo dicendum, hoc dictum esse de pluribus erunt, inquit, omnes, idest plurimi; secundum quem modum dicitur Matth. VIII, 11: multi venient ab oriente et occidente, etc..

Secundo, quod omnes, quantum est ex deo, erunt docibiles; sed quod aliqui non doceantur, est ex parte eorum. Sol enim quantum est de se, omnes illuminat; potest autem ab aliquibus non videri, si claudant oculos, vel si sint caeci. Et hoc modo dicit apostolus, I Tim. II, 4: vult omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire.

Tertio modo, secundum Augustinum, quod haec est accommoda distributio, ut dicatur omnes erunt docibiles dei; idest omnes qui docentur, a deo docentur, sicut loquimur de aliquo litterarum magistro. Dicimus enim, si est in civitate: solus iste docet omnes pueros de civitate, quia nullus docetur in ea nisi ab illo. Et hoc modo dicitur supra I, 9: erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum.

Si autem exponatur de illis qui sunt in ecclesia congregati, dicitur erunt omnes, scilicet qui sunt in ecclesia, docibiles deo; nam Is. LIV, 13, dicitur: ponam universos filios doctos a domino in quo quidem ostenditur sublimitas fidei christianae, quae non inhaeret doctrinae humanae, sed doctrinae dei.

Doctrina enim veteris testamenti data fuit per prophetas; sed doctrina novi testamenti est per ipsum filium dei; Hebr. I, 1: multifarie multisque modis, idest in veteri testamento, deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in filio; et ibid. II, 3: quae cum initium accepisset enarrari per dominum, ab eis qui audierunt, in nos confirmata est. Sic ergo omnes qui sunt in ecclesia, sunt docti non ab apostolis, non a prophetis, sed ab ipso deo. Et, secundum Augustinum, hoc ipsum quod ab homine docemur, est ex deo, qui docet interius; matth.

C. XXIII, 10: unus est magister vester christus.

Nam intelligentia, quae necessaria est praecipue ad doctrinam, est nobis a deo.

Si autem exponatur de his qui sunt in regno caelorum etc., tunc omnes erunt docibiles deo, quia eius essentiam immediate videbunt; I Io. III, 2: videbimus eum sicuti est.

Attractio autem patris efficacissima est: quia omnis qui audivit a patre, et didicit, venit ad me. Ubi duo ponit: unum scilicet quod pertinet ad donum dei, cum dicit audivit, scilicet deo revelante; aliud quod pertinet ad liberum arbitrium, cum dicit et didicit, scilicet per assensum; et ista duo necessaria sunt in omni doctrina fidei.

Omnis qui audivit a patre, docente et manifestante, et didicit, praebendo assensum, venit ad me; venit, inquam, tripliciter: per cognitionem veritatis, per amoris affectum et per operis imitationem. Et in quolibet oportet quod audiat et discat.

Nam qui venit per cognitionem veritatis, oportet eum audire, deo inspirante, secundum illud Ps. Lxxxiv, 9: audiam quid loquatur in me dominus deus, et addiscere per affectum, ut dictum est. Qui vero venit per amorem et desiderium, ut dicitur infra VII, 37: si quis sitit, veniat ad me, et bibat, et hunc oportet audire verbum patris, et capere illud, ad hoc ut addiscat, et afficiatur. Ille enim discit verbum qui capit illud secundum rationem dicentis; verbum autem dei patris est spirans amorem: qui ergo capit illud cum fervore amoris, discit; Sap. VII, 27: in animas sanctas se transfert, prophetas et amicos dei constituit. Per operis autem imitationem itur ad christum, secundum illud Matth. XI, 28: venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Et hoc etiam modo quicumque discit, venit ad christum: nam sicut conclusio se habet in scibilibus, ita et operatio in operabilibus. In scientiis autem quicumque perfecte discit, venit ad conclusionem: ergo in operabilibus qui perfecte verba discit, venit ad rectam operationem; Is. L, 5: dominus aperuit mihi aurem; ego autem non contradico.

Sed quia aliqui possent opinari quod omnes homines visibiliter a patre audirent et addiscerent, ideo ut hoc dominus excludat, subdit non quia patrem vidit quisquam, idest, aliquis homo vivens in hac vita non vidit patrem in sua essentia, secundum illud Ex. XXXIII, 20: non videbit me homo, et vivet, nisi is, scilicet filius, qui est a deo, hic vidit patrem, suum per essentiam.

Vel quisquam non vidit patrem, visione comprehensionis, qua visione nec homo nec Angelus eum vidit unquam, nec videre potest, nisi is qui est ex deo, idest filius; Matth. XI, V. 27: nemo novit patrem nisi filius.

Cuius quidem ratio est, quia cum omnis visio sive cognitio fiat per aliquam similitudinem, secundum modum similitudinis, quem habent creaturae ad deum, secundum hoc habent cognitionem ipsius. Unde et philosophi dicunt, quod intelligentiae cognoscunt primam causam, secundum hanc quam habent similitudinem eius. Omnis autem creatura participat quidem aliquam similitudinem dei, sed in infinitum distantem a similitudine suae naturae et ideo nulla creatura potest ipsum cognoscere perfecte et totaliter, prout est in sua natura.

Filius autem, quia perfecte totam naturam patris accepit per aeternam generationem, ideo totaliter videt et comprehendit.

Sed attendendum ad congruum ordinem loquendi. Nam supra cum loqueretur de cognitione aliorum, usus est verbo auditus; hic vero cum loquitur de cognitione filii, utitur verbo visionis: nam cognitio quae est per visum, est immediata et aperta; ea vero quae est per auditum, fit mediante eo qui vidit. Sic et nos cognitionem quam habemus de patre, accepimus a filio, qui vidit: ut sic nullus patrem cognoscat nisi per christum, qui eum manifestat, et nullus ad filium veniat, nisi a patre manifestante audierit.