Lectio 4

Posita gloria quam christus habuit ex ministerio domesticorum et ex devotione turbarum, hic evangelista ponit gloriam quam christus habuit ex devotione gentilium, et primo ponitur gentilium devotio; secundo devotionis ipsorum denuntiatio, ibi venit Philippus etc.; tertio passionis christi praenuntiatio, ibi iesus autem respondit: venit hora ut clarificetur filius hominis.

Devotio autem gentilium ponitur quantum ad duo.

Primo ponitur quantum ad sacramenta veteris testamenti; secundo quantum ad christum, ibi hi ergo accesserunt ad Philippum.

Devotio autem gentilium ad sacramenta veteris testamenti ostenditur per hoc quod templum visitabant. Unde dicit erant autem gentiles quidam qui ascenderant, supple in ierusalem, ut adorarent in die festo, quasi dicat: non solum turba Iudaeorum, sed etiam ipsi gentiles honorabant christum.

Ratio autem quare ascendebant, secundum interlinearem quamdam, assignatur, quia erant proselyti, et conversi ad ritum Iudaeorum, ad praedicationem Iudaeorum: quia per mundum habitabant, et conabantur multos ad se convertere: Matth. XXIII, 15: circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselytum.

Et ideo secundum ritum Iudaeorum ascendebant cum aliis.

Sed melius dicendum est, secundum chrysostomum, quod, sicut habetur II Mach. III, V. 2 s., templum dei quod erat in ierusalem, in veneratione habebatur cunctis populis et regibus universae terrae, ita ut ipsum templum maximis muneribus illustrarent. Et ideo contingebat quod in diebus festivis multi etiam gentiles ascenderent ierusalem. Simile habetur Act. VIII, 27, de eunucho candacis reginae Aethiopum, qui venerat adorare in ierusalem. Unde et Is. LVI, 7, dicitur: domus mea domus orationis vocabitur cunctis gentibus, ait dominus. Isti autem gentiles ex devotione quam habebant, ad templum ascenderant: in quo praefigurabatur conversio gentilium ad fidem.

Devotio autem gentilium ad christum ostenditur per hoc quod desiderabant eum videre; unde dicit hi ergo, scilicet gentiles, accesserunt ad Philippum etc..

Sciendum autem, quod christus Iudaeis tantum personaliter praedicavit; Rom. XV, 8: dico christum iesum ministrum fuisse circumcisionis, propter veritatem dei, ad confirmandas promissiones patrum. Gentibus autem praedicavit per apostolos; Is. Ult., 19: mittam ex eis qui salvati fuerint, ad gentes...

Et annuntiabunt gloriam meam gentibus; Matth. Ult., 19: euntes, docete omnes gentes etc..

Hoc ergo hic iam praesagiebatur, inquantum gentiles christum videre volentes, non venerunt immediate ad eum, sed ad unum ex discipulis eius, scilicet ad Philippum. Et hoc congruenter, quia ipse primus praedicavit his qui erant extra ritum Iudaeorum, scilicet Samaritanis, ut habetur Act. VIII, 5: Philippus autem descendit in civitatem Samariae, et praedicabat illis christum.

Et hoc convenit ei secundum nominis interpretationem: Philippus enim interpretatur os lampadis. Praedicatores autem sunt os christi; Ier. XV, 19: si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris. Christus autem lampas est; Is. XLII, 6: dedi te in lucem gentium etc.. Convenit etiam ei quantum ad locum qui erat a bethsaida, quae interpretatur venatio, quia praedicatores venantur eos quos ad christum convertunt; Ier. XVI, 16: mittam eis piscatores, et piscabuntur eos. Item Galilaeae, quae interpretatur transmigratio, et gentiles ad praedicationem apostolorum transmigrati sunt de statu gentilitatis ad statum fidei; Ez. XII, 3: fili hominis, fac tibi vasa transmigrationis, et transmigrabis per diem coram eis.

Accedentes autem ad Philippum exprimunt eorum desiderium, dicentes, quia volumus iesum videre, in quo signatur quod gentiles, qui christum corporaliter non viderant, ministerio apostolorum ad fidem conversi, desiderant eum videre glorificatum in patria; III Reg. X, 24: omnis terra desiderabat videre faciem Salomonis.

Hic ponitur denuntiatio devotionis gentilium ad christum: in qua quidem ordo attenditur, quia, ut dicitur Rom. XIII, V. 1, quae a deo sunt, ordinata sunt. Est autem hic divinus ordo, ut inferiora reducantur in deum per superiora: Andreas autem superior fuit in apostolatu Philippo, quia prius eo conversus fuit; et ideo Philippus non per seipsum tantum, sed per Andream istos gentiles voluit ad christum adducere, memor forte eius quod dominus dixerat: in viam gentium ne abieritis. Et hoc est quod dicit, quod Philippus dicit Andreae: Andreas et Philippus rursum dixerunt iesu. In quo datur nobis exemplum, omnia de consilio maiorum facienda.

Sic et Paulus ascendit ierosolymam, et contulit apostolis evangelium quod in gentibus praedicabat, ut habetur ad gal.

C. II, 1.

Possumus autem in nominibus istorum duorum intelligere duo necessaria praedicatoribus, ut homines ad christum adducant.

Primum est disertitudo ordinatae locutionis, quae notatur in nomine Philippi, quod interpretatur os lampadis. Secundum est virtus bonae operationis, quod notatur in nomine Andreae, quod interpretatur virilis. Ps. XXXII, V. 6: verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis virtus eorum.

Hic praenuntiatur passio christi, et primo praenuntiat christus imminere suae passionis tempus; secundo insinuat passionis necessitatem, ibi amen, amen dico vobis: nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit etc.; tertio inducit necessitatem passionis aliorum, ibi qui amat animam suam, perdet eam.

Dicit ergo venit hora ut clarificetur filius hominis. Ubi notandum est, quod dominus videns gentiles istos properare ad fidem, et intelligens in eis quodammodo conversionem gentium inchoari, praenuntiavit suae passionis tempus imminere, a simili, sicut qui videt segetem dealbatam, dicit: venit hora ut falx mittatur in messem; supra IV, 35: videte regiones, quae albae sunt iam ad messem. Sic ergo hic dominus loquitur. Ex quo, inquit, gentes quaerunt me videre, venit hora ut glorificetur filius hominis.

Qui quidem glorificatus est tripliciter.

Primo in sua passione, Hebr. V, 5: non semetipsum glorificavit ut pontifex fieret (scilicet in ara crucis), sed qui locutus est ad eum: filius meus es tu, ego hodie genui te. Et secundum hoc dicit venit hora ut glorificetur filius hominis, idest patiatur, quia ante eius passionem gentes non convertentur ad eum: in qua quidem passione clarificatus fuit et quantum ad signa visibilia, sicut in obscuritate solis, in scissione veli et aliis huiusmodi; et quantum ad signa invisibilia, sicut in triumpho quo palam in semetipso de tartareis principibus triumphavit, ut dicitur Col. II. Ideo autem supra dixit: nondum venit hora mea, quia nondum parata erat devotio gentium sicut modo.

Secundo clarificatus fuit in resurrectione et ascensione. Prius enim oportuit christum resurgere, et in caelum ascendere, et sic clarificatum mittere spiritum sanctum in apostolos, per quos gentes convertendae erant.

Supra VII, 39: nondum erat spiritus datus, quia iesus nondum erat glorificatus; Ps. Lxvii, V. 19: ascendens christus in altum, cepit captivitatem.

Tertio glorificatus est per conversionem gentium; Phil. II, 11: omnis lingua confiteatur quia dominus iesus christus in gloria est dei patris.

Consequenter cum dicit amen, amen dico vobis etc., insinuat necessitatem suae passionis, et primo ponit eam; secundo eius utilitatem, ibi si autem mortuum fuerit, multum fructum affert.

Necessitas autem suae passionis causatur ex conversione gentium, quae esse non potest nisi filio hominis per passionem et resurrectionem glorificato: et hoc est quod dicit amen, amen dico vobis, idest in veritate, nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet.

Circa quod quantum ad litteram sciendum est, quod grano frumenti utimur ad duo; scilicet ad panem et ad semen. Hoc autem quod dicitur hic, intelligitur de frumento secundum quod est semen, non prout est materia panis: quia secundum hoc numquam pullulat, ut faciat fructum. Dicit autem mortuum fuerit, non quod amittat virtutem seminativam, sed quia mutatur in aliam speciem; I Cor. XV, 36: tu quod seminas, non vivificatur, nisi prius moriatur. Sicut autem verbum dei est semen in anima hominis, secundum quod est voce sensibili indutum, ad fructum bonae operationis producendum, lc.

C. VIII, 11: semen est verbum dei, ita verbum dei carne indutum, est semen missum in mundum, ex quo maxima seges pullulare debebat: unde et grano sinapis comparatur, Matth. XIII, 31.

Dicit ergo: ego veni ut semen ad fructificandum, et ideo vere dico vobis nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet, idest, nisi ego moriar, fructus conversionis gentium non sequetur. Ideo autem grano frumenti se comparat, quia ad hoc venit ut reficeret et sustentaret mentes humanas: hoc autem praecipue efficit panis frumenti; Ps. Ciii, 15: panis cor hominis confirmat; supra VI, 52: panis quem ego dabo vobis, caro mea est pro mundi vita.

Sed numquid non erat convertenda multitudo gentium nisi per mortem christi? erat quidem secundum dei virtutem sed non secundum dei determinationem ordinatam ab ipso ut per hunc modum fieret, utpote qui congruentior erat. Hebr. IX, 22: sine sanguinis effusione non fit remissio; infra XVI, 7: si enim non abiero, Paraclitus non veniet ad vos.

Utilitas autem passionis ponitur cum dicit si autem mortuum fuerit, multum fructum affert, quasi diceret: nisi cadens in terram per passionis humilitatem, Phil. II, 8: humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, nulla utilitas sequitur, quia ipsum solum manet. Sed si mortuum fuerit, idest mortificatus et occisus a Iudaeis, multum fructum affert. Et primo quidem fructum remissionis peccati; Is. XXVII, 9: hic est omnis fructus ut tollatur peccatum.

Quem quidem fructum attulit passio christi, secundum illud I Petr. III, 18: christus semel pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustis, ut nos offerret deo. Secundo vero fructum conversionis gentium ad deum. Infra XV, 16: posui vos ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat.

Quem fructum attulit passio christi. Infra eodem: ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Tertio, fructum gloriae. Sap. III, 15: bonorum laborum gloriosus est fructus. Supra IV, 36: qui metit, mercedem accipit, et congregat fructum in vitam aeternam. Et hunc fructum etiam attulit passio christi. Hebr. X, 19: habemus fiduciam in introitu sanctorum in sanguine christi, qui initiavit vobis viam novam, et viventem per velamen, idest carnem suam.

Hic ponit necessitatem mortis aliorum, qui amore christi passionibus se exponunt, et primo ponit mortis huius necessitatem; secundo ad mortem ipsam hortatur, ibi si quis mihi ministrat, me sequatur.

Circa primum duo facit.

Primo praemittit, subeundam necessitatem mortis propter christum; secundo subdit mortis huius utilitatem, ibi et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam custodit eam.

Dicit ergo quantum ad primum qui amat animam suam. Et quidem omnis homo animam suam amat. Sed quidam simpliciter, et quidam secundum quid. Amare enim aliquem est velle ei bonum; ille ergo animam suam amat, qui vult ei bonum. Qui ergo vult animae suae id quod est bonum simpliciter, simpliciter amat eam; qui autem vult ei aliquod particulare bonum, amat eam secundum quid. Bona autem animae simpliciter sunt illa quibus anima fit bona, scilicet summum bonum, quod est deus. Qui ergo vult animae suae bonum divinum et spirituale, simpliciter amat eam; qui autem vult ei bona terrena, puta divitias et honores, voluptates et huiusmodi, amat eam secundum quid. Ps. X, 6: qui diligit iniquitatem, odit animam suam; Eccli. XVIII, 31: si praestes animae tuae concupiscentias suas, faciet te in gaudium inimicis tuis.

Potest ergo haec littera dupliciter intelligi. Uno modo sic qui animam suam amat, supple simpliciter ad bona aeterna, perdet eam, idest, exponet se morti propter christum. Sed hic non est sensus verus. Et ideo dicitur qui amat animam suam, secundum quid, scilicet ad bona temporalia, perdet eam, simpliciter scilicet.

Matth. XVI, 26: quid enim proficit homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur? et veritas huius sensus patet ex hoc quod sequitur: qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam custodit eam. Igitur qui amat animam suam, in hoc mundo, idest ad bona mundana, perdet eam, quantum ad bona aeterna.

Lc. VI, 25: vae vobis qui ridetis, quia flebitis: et ib. Cap. XVI, 25: recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala; nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris.

Utilitas autem huius mortis subditur cum dicit et qui odit animam suam in hoc mundo, idest, qui denegat bona praesentia animae suae, et sustinet propter deum quae videntur mala in hoc mundo, in vitam aeternam custodit eam; Matth. V, 10: beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum; Lc. XIV, 26: si quis venit ad me, et non odit patrem et matrem... Adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus.

Attendendum autem, quod illud quod supra de grano frumenti dictum est, competit huic sententiae. Nam sicut christus missus fuit in mundum quasi quoddam semen ad fructificandum; ita, quidquid nobis temporaliter datur a deo, non confertur nobis ut fructus, sed per illud ad fructum aeternae remunerationis pervenimus. Vita autem nostra est quoddam temporale donum a deo nobis collatum. Qui ergo eam propter christum exponit, fructum multum affert. Hic ergo est qui odit animam suam: idest, qui vitam suam exponit, et seminat propter christum in vitam aeternam; Ps. Cxxv, 6: euntes ibant, et flebant, mittentes semina sua; venientes autem venient cum exultatione, portantes manipulos suos. Et similiter qui divitias suas et alia bona quae habet, exponit propter christum, et communicat aliis in vitam aeternam; II Cor. IX, 6: qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet.

Sed quia durum videtur quod homo habeat animam suam odio, ideo dominus ad hoc consequenter hortatur dicens si quis mihi ministrat, me sequatur, et primo ponitur exhortatio; secundo exhortationis ratio, ibi si quis mihi ministraverit, honorificabit eum pater meus.

Circa primum tria facit. Primo describit suorum fidelium conditionem; secundo inducit ad sui imitationem; tertio subdit imitantium remunerationem.

Et quidem attende, quantum ad primum, fidelium christi dignitatem, quia ministri christi; II Cor. XI, 23: ministri christi sunt, et ego. Illi ergo christo ministrant, qui ea quae sunt christi, quaerunt; qui commoda propria quaerunt, non sunt ministri christi, sed sui ipsorum; Phil. II, 21: omnes quae sua sunt quaerunt. Praelati autem sunt ministri, inquantum eius sacramenta fidelibus dispensant; I Cor. IV, 1: sic nos existimet homo ut ministros christi et dispensatores mysteriorum dei. Item quilibet fidelis qui mandata christi servat; II Cor. VI, 4: in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut dei ministros etc..

Quantum ad secundum, attende fidelium christi gloriam et nobilitatem, unde dicit me sequatur; quasi dicat: homines sequuntur dominos suos, quibus ministrant: qui ergo mihi ministrat, me sequatur; ut scilicet sicut ego mortem subeo ut multum fructum afferam, ita et ipse. Sequi autem christum est magna gloria; Eccli. XXIII, 38: magna gloria est sequi dominum; supra X, 27: oves meae vocem meam audiunt, et ego cognosco eas et sequuntur me.

Quantum ad tertium attende fidelium beatitudinem, quia ubi ego sum, non solum in loco, sed etiam in ipsa participatione gloriae, illic et minister meus erit; Matth. XXIV, V. 28: ubi fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae; Apoc. III, 21: qui vicerit, faciam illum sedere mecum in throno meo.

Ratio autem exhortationis subditur cum dicit si quis mihi ministraverit, honorificabit eum pater meus; qui enim ministrat christo, honorat eum pater. Sed supra, V, 23, dicitur: ut omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem. Idem est ergo honorificare filium et honorificare patrem.

Pater autem dicit, I Reg. II, 30: qui glorificaverit me, glorificabo eum etc.. Qui ergo ministrat iesu, non sua quaerens, sed quae iesu christi, honorificabit eum pater iesu.

Non autem dixit ego honorificabo eum, sed pater meus, quia nondum opinionem de eo habebant, quod scilicet esset aequalis patri.

Vel dicendum, quod haec dicit in signum maioris familiaritatis, inquantum ab eodem honorificabuntur a quo et filius. Nam honorem quem habet filius per naturam, ipsi habebunt per gratiam. Unde Augustinus dicit: maiorem honorem non poterit recipere adoptatus, quam ut sit ubi est unicus. Rom.

C. VIII, 29: quos praedestinavit conformes fieri imaginis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus.