Lectio 2

Supra monuit dominus discipulos suos ut in eo manerent, hic ostendit quid sit in eo manere; et hoc tripliciter.

Primo quidem quod manere in eo est manere in eius dilectione; secundo ostendit quod praecepta eius servare, est manere in eius dilectione, ibi si praecepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea; tertio ostendit quod observatio caritatis sit eius praeceptum, ibi hoc est praeceptum meum etc..

Circa primum duo facit.

Primo commemorat collatum discipulis beneficium; secundo hortatur eos ad perseverandum, ibi manete in dilectione mea.

Dicit ergo primo, quod hoc quod in christo manemus, est ex eius gratia; quae quidem gratia est effectus dilectionis ipsius, Ier. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te.

Ex quo patet quod omnia opera nostra bona sunt nobis ex beneficio divinae dilectionis.

Non enim essent nobis, nisi quia fides per dilectionem operatur; nec diligeremus, nisi prius diligeremur. Et ideo hoc beneficium commemorans dixit sicut dilexit me pater, et ego dilexi vos.

Sed notandum, quod ly sicut quandoque denotat aequalitatem naturae, quandoque autem similitudinem actionis. Ariani autem errantes volebant, quod ly sicut importaret aequalitatem, et per hoc, quod superius saepius expressum est, concludebant, quod esset minor patre. Sed hoc est falsum; et ideo, secundum Augustinum, dicendum, quod ly sicut dicit similitudinem gratiae et dilectionis: nam dilectio qua filius diligit discipulos, est quaedam similitudo eius dilectionis qua pater diligit filium. Cum enim diligere aliquem sit velle ei bonum, pater diligit filium secundum divinam naturam, inquantum vult illi infinitum suum bonum, quod ipse habet, communicando ei eamdem naturam numero quam ipse habet; supra V, V. 20: pater diligit filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Diligit etiam eum secundum humanam naturam; Oseae XI, V. 1: puer Israel, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Et ad hoc scilicet ut simul esset deus et homo.

Et ad nihil horum filius dilexit discipulos, nam neque ad hoc dilexit eos ut essent deus per naturam, neque essent uniti deo in persona; sed ad quamdam horum similitudinem eos dilexit, ut scilicet essent dii per participationem gratiae; Ps. Lxxxi, 6: ego dixi: dii estis; II Petr. I, 4: per quem magna nobis et pretiosa promissa donavit, ut divinae per hoc efficiamur consortes naturae.

Item ut assumerentur in unitatem affectus: quia qui adhaeret deo, unus spiritus est; I Cor. VI, 17. Rom. VIII, 29: quos praescivit, conformes fieri imaginis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Sic ergo maius bonum deus pater posuit filio secundum utramque naturam, quam filius discipulis, sed tamen simile, ut dictum est.

Manete in dilectione mea, quasi diceret: ex quo tantum beneficium recepistis ex dilectione mea, manete in ea, ut scilicet me diligatis: vel manete in dilectione mea, quia ego diligo vos, scilicet in gratia mea, ut non excidatis a bonis quae praeparavi vobis. Et haec expositio magis congruit, ut sit sensus: perseveretis in hoc statu, ut scilicet diligamini a me per effectum gratiae; I Cor. VII, 20: unusquisque in ea vocatione qua vocatus est, in illa permaneat; I Io. IV, V. 16: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo.

Hic ostendit quid sit manere in eius dilectione, et primo ostendit quod hoc est servare eius mandatum; secundo manifestat per exemplum, ibi sicut et ego patris mei praecepta servavi; tertio excludit dubium, ibi haec locutus sum vobis ut gaudium meum in vobis sit.

Dicit ergo manete in dilectione mea, et hoc facietis, si praecepta mea servaveritis: sic enim manebitis in dilectione mea.

Observatio enim mandatorum est effectus divinae dilectionis, non solum eius qua nos diligimus, sed eius qua ipse diligit nos. Ex hoc enim quod ipse diligit nos, movet nos et adiuvat ad implendum mandata eius, quae impleri non possunt nisi per gratiam, I io.

C. IV, 10: in hoc est caritas, non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos.

Exemplum autem ad hoc subdit, dicens sicut et ego patris mei praecepta servavi.

Sicut enim dilectio, qua pater diligit eum, est exemplum dilectionis qua ipse diligit nos; ita voluit quod obedientia sua sit exemplum obedientiae nostrae. Christus enim per hoc ostendit quod mansit in dilectione patris, quia, per omnia, mandata eius servavit.

Nam et mortem sustinuit, Phil. II, 8: factus est obediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Ab omni peccato abstinuit; I Petr. II, 22: qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore eius. Quae intelligenda sunt de christo secundum quod homo; supra VIII, 29: non reliquit me solum, quia quae placita sunt ei, facio semper.

Et ideo dicit: maneo in eius dilectione quia nihil in me, secundum quod homo, est dilectioni eius contrarium.

Ne credant quod moneat eos ad mandata eius servanda propter utilitatem propriam, et non discipulorum, dicit haec locutus sum vobis, scilicet ut mandata mea servetis propter bonum vestrum, scilicet ut gaudium meum in vobis sit. Amor enim est causa gaudii: unusquisque enim gaudet de re amata. Deus autem se amat et creaturam, praecipue rationalem, cui infinitum bonum communicat. Christus ergo de duobus ab aeterno gaudet: scilicet de bono suo et patris; Prov. VIII, 30: delectabar coram eo ludens in orbe terrarum. Item de bono creaturae rationalis; ibid. VIII, 31: deliciae meae sunt esse cum filiis hominum, idest, in hoc quod communicor filiis hominum: et de his gaudet ab aeterno; Is. Lxii, 5: gaudebit super te deus tuus.

Vult ergo dominus ut per observantiam mandatorum suorum efficiamur participes gaudii sui; unde dicit ut gaudium meum, quo scilicet ego gaudeo de divinitate mea et patris, sit in vobis: quod nihil est aliud quam vita aeterna, quae est gaudium de veritate, ut Augustinus dicit; quasi diceret: ut habeatis vitam aeternam; iob XXII, 26: tunc super omnipotente deliciis afflues.

Et gaudium vestrum, quo ego gaudeo de humanitate mea, repleatur. Nam bona de quibus nos gaudemus, aut sunt imperfecta, aut imperfecte habentur; et ideo gaudium in hac vita plenum esse non potest. Tunc autem plenum erit quando perfecta bona perfecte consequemur; Matth. XXV, 21: intra in gaudium domini tui.

Hic ostendit dominus quae sint praecepta eius, et primo proponit quid sit praeceptum suum; secundo inducit exemplum, ibi sicut dilexi vos; tertio commemorat beneficium, ibi vos amici mei estis.

Praeceptum autem quod ponit, est praeceptum caritatis, quod servari vult.

Hoc est, inquit, praeceptum meum ut diligatis invicem.

Sed cum multa sint alia praecepta domini in sacro eloquio, quaeritur quare solum observationem caritatis dicit esse praeceptum suum.

Ad quod, secundum Gregorium, dicendum est, quod caritas est radix et finis omnium virtutum. Radix quidem, quia ex caritate confirmata in corde hominis movetur homo ad implenda omnia alia praecepta; Rom. XIII, V. 8: qui diligit proximum, legem implevit.

Ergo omnia praecepta quasi ad hoc ordinantur ut homo benefaciat proximo, et non molestet eum; quod quidem potissime ex caritate fit. Finis autem est, quia omnia praecepta ad ipsam ordinantur, et in sola caritate solidantur; I Tim. I, 5: finis praecepti est caritas. Dicit ergo hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, quasi scilicet, a caritate omnia procedunt sicut a principio, et in caritate omnia ordinantur sicut in finem.

Nam, sicut dicit Gregorius, ut multi arboris rami ex una radice prodeunt, sic multae virtutes ex una radice generantur: nec habet aliquid viriditatis ramus boni operis, si non manet in radice caritatis.

Sed cum Matth. XXII, 40, dicatur, quod non solum in dilectione dei, sed etiam proximi pendeat lex et prophetae, quare solum hic de dilectione proximi mentionem facit? sed dicendum, quod unum includitur in alio: qui enim diligit deum, necesse est ut proximum et ea quae sunt dei diligat; et qui diligit proximum propter deum, necesse est ut diligat deum: licet enim obiecta sint diversa, tamen ipsi actus secundum consequentiam sunt unum.

Est autem duplex ratio quare magis de dilectione proximi quam dei mentionem facit.

Una scilicet, quia in hoc intendit eos instruere, et inducere quomodo proximos aedificent, et quomodo fortes fierent ad tribulationes persecutorum perferendas; et ad utrumque caritas proximi necessaria est.

Hic manifestat per exemplum quomodo proximum debeamus diligere, ita scilicet, quomodo christus dilexit nos.

Christus autem dilexit nos ordinate et efficaciter.

Ordinate quidem, quia nil in nobis dilexit nisi deum, et in ordine ad ipsum; Eccli. XXIV, 24: ego mater pulchrae dilectionis etc.. Efficaciter autem, quia intantum dilexit ut semetipsum pro nobis traderet; eph.

C. V, 2: dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam deo in odorem suavitatis. Nos ergo debemus proximos diligere, scilicet sancte ad bonum, et efficaciter scilicet ut dilectionem opere ostendamus; I Io. III, 18: non diligamus verbo neque lingua, sed opere et veritate.

Maiorem hac dilectionem nemo habet quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Hic ostendit efficaciam dilectionis, quae est ut quis mortem sustineat pro amicis, quod est signum maximae dilectionis.

Sed contra hoc obiicitur, quod maioris dilectionis signum dicitur quando aliquis animam suam ponit pro inimicis suis, ut christus fecit; Rom. V, 8: commendat deus caritatem suam in nobis: quoniam cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus christus pro nobis, mortuus est.

Ad quod dicendum, quod christus non posuit animam suam pro nobis inimicis, ut scilicet inimici remaneremus, sed ut amicos efficeret: vel licet non essent amici quasi amantes, erant tamen amici ut amati. Est autem manifestum quod maximae dilectionis est signum, propter amicos animam ponere, quia, in ordine diligibilium quatuor ordinata sunt, scilicet deus, anima nostra, proximus, et corpus nostrum. Et deum debemus diligere super nos ipsos et supra proximos, ita ut pro deo nos ipsos, scilicet animam et corpus et proximum dare debeamus. Pro anima autem nostra corpus est ponere, non tamen eam dare.

Pro proximo autem vitam corporalem et corpus debemus exponere pro salute proximi: et ideo, cum vita corporalis sit potissimum quod nos post animam habeamus, ideo potissimum est ipsam exponere propter proximum, et maioris dilectionis signum; I io.

C. IV, 9: in hoc apparuit caritas dei in nobis, quoniam filium suum unigenitum misit deus in mundum, ut vivamus per eum.