Lectio 6

Supra posita est examinatio qua Pilatus examinavit christum coram accusatoribus hic autem ponit evangelista quomodo Pilatus examinavit christum apud seipsum, et primo evangelista agit de interrogatione Pilati examinantis; secundo de responsione christi examinati, ibi respondit iesus: regnum meum non est de hoc mundo.

Circa primum duo facit.

Primo proponit Pilati interrogationem; secundo interrogationis causam, seu examinationem, ibi respondit iesus: a temetipso hoc dicis? circa primum sciendum, quod Pilatus ut iustus iudex, et omnia exquisite tractans, non statim acquievit accusationi pontificis. Ex. XXIII, 2: non sequeris turbam ad faciendum malum nec in iudicio plurimorum acquiesces sententia, ut a vero devies.

Sed introivit iterum in praetorium et vocavit iesum, scilicet seorsum, eo quod magnam de eo habebat suspicionem. Ideo autem christum ad se vocavit, ut exquisitius omnia rimaretur, et christus quietius responderet, amoto strepitu Iudaeorum. Iob XXIX, 16: causam quam ignorabam, diligentissime investigabam.

Et tunc dixit ei tu es rex Iudaeorum? ex quo patet, ut Lucas refert c. XXIII, 2 quod Iudaei hoc crimen ei imposuerunt; licet ioannes dicat tantum si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum, et multa alia crimina ei obiecerunt.

Sed hoc magis tetigit cor Pilati, et ideo de hoc solo eum interrogat. Matth. XII, V. 34: ex abundantia cordis os loquitur.

Consequenter cum dicit respondit iesus etc. Ponitur interrogationis examinatio, et primo ponitur christi interrogatio; secundo Pilati responsio, ibi numquid ego Iudaeus sum? dixit ergo respondit iesus, versa vice interrogando, a temetipso hoc dicis? ubi sciendum est, quod duplici ex causa homo interrogat. Quandoque ut sciat rem quam prius ignorabat, et sic discipulus interrogat magistrum; quandoque interrogat de re scita, ut sciat responsionem de quo interrogat, et sic magister interrogat discipulum.

Sed dominus sciebat et id de quo ipse interrogabat, et illud quod responsurus erat; et ideo non interrogabat quasi ignorans, quia omnia nuda et aperta sunt oculis eius, hebr.

C. IV, 13, sed interrogat ut sciamus quam opinionem habebant Iudaei et gentiles, ac simul de illo regno instruamur.

Consequenter cum dicit respondit Pilatus etc., ponitur responsio Pilati.

Sed quare sic respondet? ideo scilicet quia dominus quaesivit ab eo an a semetipso hoc dixisset. Et ideo Pilatus ostendit quod non pertinebat ad eum quaerere an esset rex Iudaeorum, sed potius ad Iudaeos, quorum se regem dicebat; dans per hoc intelligere quod ab aliis hoc sibi dicebatur. Et ideo subdit gens tua et pontifices tui tradiderunt te mihi, hanc scilicet accusationem adversum te dicentes. Et dicit gens tua, quia ex Iudaeis, secundum hominem, natus erat. Ier. XX, 10: audivi enim contumelias multorum et terrores in circuitu: persequimini eum, ab omnibus viris qui erant pacifici mei; michaeae VII, 6: inimici hominis, domestici eius. Et dicitur pontifices, quia quanto maiores erant in potestate, tanto potiores in crimine. I esdrae c. IX, 2: manus principum et magistratuum fuit in transgressione hac prima; Ier. V, 5: ibo ad optimates, et loquar eis: ipsi enim cognoverunt vias domini, et iudicium dei sui: et ecce magis hi confregerunt iugum, ruperunt vincula.

Si ergo ipsi tradiderunt te mihi, quid fecisti? quasi dicat: non est credendum quod tradidissent te mihi nisi pro magna causa.

Hic ponitur responsio christi, et primo removet suspicionis de regno suo falsitatem; secundo astruit veritatem, ibi dixit itaque ei Pilatus: ergo rex es tu? circa primum duo facit.

Primo excludit falsam suspicionem; secundo adhibet signi probationem, ibi si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudaeis.

Falsam suspicionem removet, dicens regnum meum non est de hoc mundo.

Quod male intelligentes Manichaei, dicebant esse duos deos et duo regna; scilicet deum bonum, qui habet regnum suum in regione lucis; et deum malum, qui habet regnum suum in regione tenebrarum; et hanc dicebant esse hunc mundum, quia omnia corporalia dicebant esse tenebras. Et secundum hoc sensus est: regnum meum non est de hoc mundo, quasi dicat: dominus pater, qui bonus est, et ego non habemus regnum in regione tenebrarum.

Sed contra hoc est quod dicitur in ps.

XLVI, 8: quoniam rex omnis terrae deus.

Et iterum: omnia quaecumque voluit dominus fecit in caelo et in terra.

Et ideo dicendum, quod hoc dixit christus propter Pilatum, qui credebat christum affectare regnum terrenum, quo corporaliter, sicut et homines terreni, regnaret; et per hoc esset morte plectendus, quod illicitum affectaverit regnum.

Sciendum est autem, quod regnum quandoque dicitur ille populus qui regnat, quandoque ipsa regia potestas.

Primo ergo modo accipiendo regnum exponit Augustinus, et dicit regnum meum, idest fideles mei, Apoc. V, 10: fecisti nos deo nostro regnum, non est de hoc mundo.

Non dicit: non est in hoc mundo; supra XVII, 11: et hi in mundo sunt, sed non est de hoc mundo, per affectum et imitationem, ereptus quidem per gratiae electionem.

Sic enim nos deus eruit de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum caritatis suae.

Chrysostomus autem exponit accipiendo regnum secundo modo, et dicit: regnum meum, idest potestas mea et auctoritas qua rex sum, non est de hoc mundo idest, non habet originem ex causis mundanis et electione hominum, sed aliunde, scilicet ab ipso patre.

Dan. VII, 14: potestas eius, potestas aeterna quae non auferetur, et regnum eius quod non corrumpetur.

Hic adhibet signa evidentia ad probandum quod regnum eius non est de hoc mundo, et primo ponit signum; secundo concludit intentum, ibi nunc autem regnum meum non est hinc.

Circa primum sciendum est, quod qui habet regnum terrenum, sive iuste sive violenter, oportet quod habeat socios et ministros, per quos in potestate fulciatur.

Cuius ratio est, quia non est potens per seipsum, sed per ministros suos. II Reg. III, 1: facta est longa concertatio inter domum Saul et inter domum David: David proficiscens et semper seipso robustior, domus autem Saul decrescens quotidie. Sed rex supernus, quia potens est per seipsum, servis suis potentiam tribuit; ideo non indiget ad regnum suum ministris. Et ideo dicit, quod regnum suum non est de hoc mundo: quia si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri utique mei decertarent, ut non traderer Iudaeis.

Unde et Petrus volens decertare pro christo, non advertebat se de hoc mundo non esse: supra eodem. Habebat tamen dominus alios ministros, scilicet Angelos, qui potuissent eum eripere de manibus Iudaeorum; sed dominus eripi noluit. Matth. XXVI, V. 53: an non possum rogare patrem meum, et exhibebit mihi plusquam duodecim legiones Angelorum? nunc autem regnum meum non est hinc. Scilicet, quia non quaerit tales ministros, concludit quod regnum suum non est hinc, idest, non habet principium de hoc mundo; est tamen hic, quia ubique est: attingit enim a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter: Sap. VIII, 1; Ps. II, V. 8: postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae; Dan. VII, 14: dedit potestatem et honorem et regnum; et omnes populi, tribus et linguae servient ei.

Hic dominus manifestat veritatem de regno suo quod sit, et primo ponitur manifestationis occasio; secundo ipsa manifestatio, ibi respondit ei iesus etc.; tertio manifestationis effectus, ibi dixit ei Pilatus, quid est veritas? circa primum sciendum, quod Pilatus ex supradictis verbis domini intelligens quod regnum quasi carnale et longinquum esset de partibus illis I Cor. II, 14: animalis homo non percepit ea quae sunt spiritus dei anhelavit ad veritatem sciendam; et ideo inquit dicens ergo rex es tu? scilicet et dominus.

Consequenter respondens dicit tu dicis quia rex sum ego, ubi primo se esse confitetur regem; secundo sui regni ostendit rationem, ibi ego in hoc natus sum... Ut testimonium perhibeam veritati; tertio insinuat supra quos regnat, ibi omnis qui est ex veritate, audit vocem meam.

Circa primum sciendum est, quod dominus ad quaestionem respondens de regno, ita responsionem suam temperavit ut nec manifeste confiteretur se esse regem, cum rex non esset eo modo quo Pilatus intelligebat; nec negaret, cum spiritualiter esset rex regum.

Dicit ergo tu dicis quia rex sum ego, scilicet carnaliter secundum quem modum rex non sum, sed alio modo rex sum ego; Is. XXXII, 1: ecce in iustitia regnabit rex, principes in iudicio praeerunt.

Modum autem et rationem regni sui ostendit dicens ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati; quod dupliciter exponitur.

Uno modo, secundum Augustinum, ut regnum christi sint fideles sicut dictum est supra: et sic christus super fideles regnat; et ad hoc venit in mundum ut congregans sibi fideles, regnum sibi acquirat. Lc. XIX, 12: homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi regnum. Et sic est sensus: ego in hoc, idest ad hoc, natus sum, nativitate scilicet carnali. Et hoc exponit dicens et ad hoc veni in mundum, carnaliter nascendo; sic enim venit in mundum, Gal. IV, V. 4: misit deus filium suum in mundum, ut testimonium perhibeam veritati, scilicet mihi, qui sum veritas, supra XIV, 6.

Et si testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum, supra VIII, 14. Et inquantum manifesto me veritatem, intantum regnum mihi paro. Hoc enim non potest fieri nisi per manifestationem veritatis, quam manifestationem non decebat fieri nisi per me, qui sum lux. Supra I, 18: unigenitus, qui est in sinu patris, ipse enarravit. Hebr. II, 3: quae cum initium accepisset enarrandi per dominum, ab eis qui audierunt, in nos confirmata est, contestante deo signis et portentis et variis virtutibus et spiritus sancti distributionibus.

Alio modo exponit chrysostomus sic: tu quaeris si rex ego sum, et ego dico quod sic: sed potestate divina, quia in hoc natus sum, nativitate aeterna a patre, sicut deus ex deo, ita rex ex rege; Ps. II, 6: ego autem constitutus sum rex, et subdit: ego hodie genui te. Sed quod addit et ad hoc veni in mundum, non ponitur expositive, sed intelligitur de nativitate temporali; quasi diceret: etsi sum rex aeternus, tamen ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati; mihi scilicet quod sum rex a deo patre.

Hic ostendit super quos regnet.

Ubi notandum quod supra X, 1, dixit se pastorem, et subditos dixit oves, quod idem est quod hic dicit se regem et subditos regnum: quia eadem est proportio regis ad subditos et pastoris ad oves: et sicut pastor pascit oves, Ez. XXXIV, 2: nonne greges pascuntur a pastoribus, ita et rex sustentat subditos. Et specialiter inter alia dixit oves meae vocem meam audiunt: unde et hic dicit qui est ex veritate, audit vocem meam, non solum exterius, sed credendo interius et amando ac opere implendo; supra VI, 45: omnis qui audivit a patre et didicit venit ad me.

Sed unde hoc homini ut audiat vocem meam? inde scilicet quia est ex veritate, quae est deus.

Sed cum omnes sint ex deo, omnes sunt ex veritate et audiunt vocem eius.

Respondeo. Dicendum, quod aliqui sunt ex deo per creationem, et sic omnes sunt a deo.

Dicuntur etiam aliqui esse a deo per affectum et imitationem; unde supra VIII, 47 dicitur: ex deo non estis, scilicet secundum affectum, sed per creationem estis: ille ergo audit vocem credendo et amando, qui, scilicet, est ex veritate, idest, qui accepit hoc munus ut veritatem amet.

Sed attende, quod non dicit: omnis qui audit vocem, est ex veritate, quia sequeretur quod ideo essemus ex veritate quia credimus: cum tamen ideo credamus quia sumus ex veritate, inquantum scilicet accepimus donum dei per quod credimus et amamus veritatem. Eph. II, 8: gratia salvati estis per fidem, et hoc non ex vobis: dei enim donum est; Phil. I, 29: vobis datum est non solum ut in eum credatis, sed etiam ut pro illo patiamini.

Ponit responsionis effectum, in quo datur intelligi quod Pilatus propulsa suspicione regni terreni, ac intelligens christum regem esse in doctrina veritatis, cupit veritatem scire, ac effici de regno eius; unde dicit quid est veritas? non quaerens quae sit definitio veritatis, sed quid esset veritas cuius virtute de regno eius efficeretur: dans per hoc intelligere, quod veritas mundo incognita erat, et fere ab omnibus evanuerat, dum increduli essent. Is. LIX, 14: corruit veritas in plateis, et aequitas non potuit ingredi; Ps. XI, 2: diminutae sunt veritates a filiis hominum. Sed Pilatus responsionem non expectavit.

Et ideo quantum ad hanc quaestionem sciendum est, quod duplicem veritatem invenimus in evangelio: unam increatam et facientem; et haec est christus, supra c. XIV, 6: ego sum via, veritas et vita, aliam factam, supra I, 17: gratia et veritas per iesum christum facta est.

Veritas enim de sui ratione importat commensurationem rei ad intellectum. Intellectus autem dupliciter comparatur ad res. Quia quidam ut mensura rerum existens, ille scilicet qui est causa rerum; quidam autem mensuratus a re, ille scilicet cuius cognitio causatur a re. Non igitur est veritas in intellectu divino quia ipse adaequatur rebus, sed quia res ipsi divino intellectui adaequantur.

Sed in intellectu nostro ideo est veritas, quia ita intelligit res ut res se habent. Et sic veritas increata et intellectus divinus est veritas non mensurata nec facta, sed veritas mensurans et faciens duplicem veritatem; unam scilicet in ipsis rebus, inquantum facit eas secundum quod sunt in intellectu divino; et aliam quam facit in animabus nostris, quae est veritas mensurata tantum et non mensurans.

Et inde est quod veritas increata intellectus divini appropriatur filio, qui est ipsa conceptio divini intellectus et dei verbum.

Veritas enim conceptionem intellectus consequitur.

Deinde cum dicit et cum hoc dixisset, iterum exivit ad Iudaeos, agit de sententia Pilati in christum, et primo declarat eius innocentiam; secundo intentat impendere misericordiam, ibi est autem consuetudo ut unum dimittam vobis in Pascha.

Sciendum est autem circa primum, quod Pilatus, ut dicit Augustinus, volebat libenter christum liberare, et dum quaesivisset a christo quid est veritas? subito venit illi in mentem quomodo per quandam consuetudinem christum liberare poterat qua solet eis dimitti unus in Pascha: et ideo responsionem non expectans totaliter, contulit se ad hoc procurandum, et ideo dicit et cum hoc dixisset. Audiebat Iudaeorum tumultum, et credens se illum posse compescere et postmodum quietius difficilis quaestionis responsionem audire, iterum exivit ad Iudaeos, et proponens christi innocentiam, dixit eis: ego nullam invenio in eo causam, scilicet mortis. I Petr. II, 22: qui peccatum non fecit. Et tamen si esset aliqua in eo, ego apud quem residet potestas, et praecipue iudicandi de his quae contra regem fiunt, volo eum liberare et absolvere.

Unde dicit est autem consuetudo ut unum dimittam vobis in Pascha.

Ubi primo offert christi absolutionem; secundo ponit evangelista Iudaeorum responsionem.

Sciendum est autem, quod hanc consuetudinem introduxit Pilatus, vel alii praesides Romanorum, ob favorem populi.

Et ideo secundum hanc consuetudinem volens eum dimittere, dicit vultis ergo dimittam vobis regem Iudaeorum? non dicit hoc quasi invenerit eum culpabilem de regno Iudaeorum, sed ut exaggeraret ipsorum malitiam; quasi dicat: etsi sit rex Iudaeorum, quod ad vos iudicare non pertinet, sed ad me, tamen, si vultis, dimittam eum vobis.

Sed ipsi Iudaei clamaverunt rursum omnes dicentes: non hunc, sed barabbam.

Et ut Iudaeorum malitiam ostendat, statim subdit eius, quem liberari petebant, crimen, dicens erat autem barabbas latro. Is. I, 23: principes tui infideles, socii furum. In hoc impletur illud Ier. XII, 8: facta est mihi haereditas mea quasi leo in silva; Act. III, 14: iustum et sanctum negastis, et petistis virum homicidam donari vobis.