Lectio 3

Hic exponit secundam clausulam praemissae parabolae scilicet, qui intrat per Ostium, pastor est ovium, et primo ponit expositionem; secundo manifestat eam, ibi ego sum pastor bonus etc..

Exponit autem illam particularem, dicens se esse pastorem bonum: secundo subdit boni pastoris officium, ibi bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis; tertio ostendit de malo pastore contrarium, ibi mercenarius autem... Videt lupum venientem, et fugit.

Dicit ergo quantum ad primum ego sum pastor bonus. Quod autem christus sit pastor, manifeste ei competit: nam sicut per pastorem grex gubernatur et pascitur, ita fideles per christum spirituali cibo, et etiam corpore et sanguine suo reficiuntur; I petr.

C. II, 25: eratis aliquando sicut oves non habentes pastorem; sed conversi estis nunc ad pastorem et episcopum animarum vestrarum; Is. XL, 11: sicut pastor gregem suum pascet.

Sed ad differentiam mali pastoris et furis addit bonus. Bonus, inquam, quia implet pastoris officium, sicut bonus miles dicitur qui implet militis officium. Sed cum christus dixerit supra, pastorem intrare per Ostium, et iterum se esse Ostium, hic autem dicat se esse pastorem, oportet quod ipse per semetipsum intret. Et quidem per seipsum intrat, quia seipsum manifestat, et per seipsum novit patrem. Nos autem per illum intramus, quia per ipsum beatificamur.

Sed attende, quod nullus alius est Ostium nisi ipse, quia nullus alius est lux vera, sed per participationem; supra I, 8: non erat ille lux, scilicet ioannes baptista, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Sed de christo dicitur erat lux vera quae illuminat omnem hominem. Et ideo esse Ostium nemo se dicit: hoc sibi ipse christus proprie retinuit; esse autem pastorem, aliis communicavit, et membris suis dedit: nam et Petrus pastor, et ceteri apostoli pastores fuerunt, et omnes boni episcopi; Ier. III, 15: dabo vobis pastores secundum cor meum.

Licet autem praepositi ecclesiae, qui filii sunt, omnes pastores sint, ut Augustinus dicit; ideo tamen singulariter dicit ego sum pastor bonus, ut insinuet virtutem caritatis. Nullus enim est pastor bonus nisi per caritatem efficiatur unum cum christo, et fiat membrum veri pastoris.

Officium boni pastoris est caritas; unde dicit bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Sciendum est enim, quod differentia est inter bonum pastorem et malum: nam bonus pastor intendit commodum gregis; malus autem commodum proprium: et haec differentia tangitur Ez. XXXIV, 2: vae pastoribus qui pascunt semetipsos. Nonne greges pascuntur a pastoribus? qui igitur utitur grege ut semetipsum tantum pascat, non est pastor bonus. Ex quo sequitur quod pastor malus, etiam corporalis, nullum detrimentum vult sustinere pro grege, cum non intendat eorum commodum, sed proprium.

Bonus vero pastor, etiam corporalis, sustinet multa pro grege, cuius bonum intendit; unde Iacob dixit Gen. XXXI, 40: nocte ac die gelu urebar et aestu. Sed in corporalibus pastoribus non exigitur a bono pastore ut exponat se morti propter salutem gregis. Sed quia spiritualis gregis salus praeponderat corporali vitae pastoris, ideo cum periculum imminet de gregis salute, debet quisque spiritualis pastor, corporalis vitae sustinere dispendium pro gregis salute. Et hoc est quod dominus dicit bonus pastor animam suam, idest vitam corporalem, ponit pro ovibus suis, idest auctoritate et caritate. Utrumque enim exigitur, et quod ad eum pertineat, et quod eas amet: nam primum sine secundo non sufficit.

Huius autem doctrinae christus nobis exemplum praebuit; I Io. III, 16: si christus posuit animam suam pro nobis, et nos debemus pro fratribus animas ponere.

Hic agit de malo pastore, ostendens, ei contrarias conditiones inesse a conditionibus boni pastoris, et primo ponit mali pastoris conditiones; secundo ostendit quomodo ipsae conditiones se invicem consequuntur, ibi mercenarius autem... Fugit.

Circa primum duo facit.

Primo ponit conditiones mali pastoris; secundo insinuat periculum imminens gregi, ex malo pastore, ibi et lupus rapit etc..

Notandum autem, quod ex his quae dicta sunt de bono pastore et his quae dicuntur de malo, triplex differentia conditionum ipsorum, scilicet boni et mali pastoris, accipi potest. Prima quidem distinctio accipitur quantum ad intentionem; secunda quantum ad affectum tertia quantum ad sollicitudinem.

Differunt ergo primo in intentione, et hoc ex nomine utriusque: nam primus dicitur pastor, ex quo datur intelligi quod intendit pascere gregem; Ez. XXXIV, 2: nonne greges pascuntur a pastoribus? iste autem, scilicet malus, dicitur mercenarius, quasi mercedem quaerens. Ut sic differant in hoc: quod bonus pastor quaerit utilitatem gregis; mercenarius autem principalius commodum proprium. Haec etiam differentia est inter regem et tyrannum, ut philosophus dicit, quia rex in suo regimine intendit utilitatem subditorum; tyrannus vero utilitatem propriam; unde est sicut mercenarius: zach.

C. XI, 12: si bonum est in oculis vestris, afferte mihi mercedem.

Sed numquid possunt quaerere etiam boni pastores mercedem? videtur quod sic; Eccli. XXXVI, 18: da mercedem, domine, sustinentibus te; Is. XL, 10: ecce merces eius cum eo; et Lc. XV, 17: quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus.

Respondeo. Dicendum quod merces potest accipi dupliciter: scilicet communiter et proprie.

Communiter quidem, omne quod meritis redditur, dicitur merces, et quia vita aeterna, quae est deus, I Io. Ult., 20: hic est verus deus, et vita aeterna, meritis redditur, ideo ipsa vita aeterna merces dicitur.

Et hanc mercedem potest et debet quaerere quilibet bonus pastor. Proprie autem dicitur merces aliquid segregatum ab hereditate; et ad hanc non debet habere respectum ille qui est verus filius, ad quem spectat hereditas; sed ad eam respectum habent servi et mercenarii.

Unde, cum vita aeterna sit hereditas nostra, qui operatur habens ad eam respectum, operatur ut filius; qui vero intendit aliquid seorsum ab ea (puta terrenis commodis inhiat, honore praelationis gaudet) mercenarius est.

Secundo distinguuntur quantum ad sollicitudinem: quia de bono pastore dicitur quod oves sunt suae, non solum commissione, sed etiam amore et sollicitudine; Phil. I, 7: eo quod habeam vos in corde etc.; sed de mercenario dicitur cuius non sunt oves propriae, idest, earum sollicitudinem non habet; Ez. XXXIV, 8: neque quaesierunt pastores gregem meum, sed pascebant semetipsos.

Tertio differunt quantum ad affectum: nam bonus pastor qui diligit gregem, animam suam dat pro eo, idest, exponit se periculo vitae corporalis. Malus autem, quia nullum affectum habet ad gregem, fugit cum videt lupum. Unde dicit videt lupum venientem, et dimittit oves.

Lupus iste tripliciter accipitur. Primo quidem diabolus tentans; Eccli. XIII, 21: sed si communicabat aliquando lupus cum agno, sic peccator iusto. Secundo vero haereticus mactans; Matth. VII, 15: attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium; Act. XX, 29: ego scio quoniam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi. Tertio tyrannus saeviens: Ez. XXII, 27: principes eius in medio eius quasi lupi. Debet ergo bonus pastor contra hunc lupum triplicem, subditum gregem tueri: dum scilicet videns lupum, idest tentationem diabolicam, deceptionem haereticam et saevitiam tyrannicam, opponit se: contra quod dicitur Ez. XIII, 5: non ascendistis ex adverso, neque opposuistis murum pro domo Israel. Et ideo dicitur de malo pastore, quod fugit et dimittit oves; Zach. XI, 17: o pastor, et idolum derelinquens gregem; quasi dicat: non es pastor, sed similitudinem et idolum geris pastoris; Ier. XLVI, 21: mercenarii eius in medio eius, quasi vituli saginati versi sunt, et fugerunt simul, nec stare potuerunt.

Sed contra hoc est quod dicitur Matth. V, 11: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam. Ergo videtur quod licet pastori fugere.

Respondeo. Dicendum quod ad hoc est duplex solutio. Una est Augustini super ioannem.

Est enim duplex fuga: scilicet animi et corporis. Quod autem hic dicitur dimittit oves et fugit, intelligitur de fuga animi: nam dum malus pastor a lupo sibi periculum metuit, resistere eius iniustitiae non praesumit; sed fugit non mutando locum, sed subtrahendo solatium, refugiens scilicet gregis sollicitudinem.

Sed haec expositio necessaria est quantum ad primum lupum, nam contra diabolum non oportet corporaliter fugere. Sed quia contingit etiam aliquem pastorem fugere corporaliter propter aliquos lupos, scilicet haereticum habentem potestatem et tyrannum, ideo adhibenda est alia responsio, quam Augustinus ponit in epistola ad honoratum.

Nam, ut ipse dicit, videtur quod liceat etiam corporaliter fugere lupos, non solum ex auctoritate domini supra posita, sed etiam exemplo sanctorum aliquorum, puta Athanasii et aliorum persecutores fugientium. Non enim quia fugit, sed quia dimittit oves vituperatur: unde si posset fugere non dimittendo oves, non esset vituperabile. Contingit enim aliquando, quod quaeritur persona praelati; aliquando totus grex. Manifestum est autem quod si quaeratur sola persona praelati, possunt alii loco sui ad gregis custodiam deputari, qui vice sui consolentur et gubernent gregem. Unde si sic fugiat, non dicitur dimittere oves; et hoc modo, in casu, fugere licet. Si autem quaeratur totus grex, aut oportet quod pastores omnes simul sint cum ovibus, aut oportet quod aliqui ex eis remaneant, et aliqui recedant. Si autem totaliter deserant gregem, tunc eis competit quod hic dicitur videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit.

Hic ponitur periculum imminens, quod est duplex. Unum est ovium rapina; unde dicit lupus rapit, scilicet, quod alienum est, sibi usurpat. Fideles enim christi sunt eius oves. Tunc igitur aliquis haeresiarcha et lupus rapit oves, quando fideles christi ad doctrinam suam falsam attrahit; ez.

C. XXXIV, 5: factus est grex meus in direptionem omnium bestiarum agri.

Aliud periculum est ovium dispersio, unde dicit et dispergit oves, inquantum aliqui seducuntur, et aliqui persistunt; Ez. XXXIV, 6: dispersi sunt greges mei; et non erat qui requireret.

Hic ostendit quomodo praedictae conditiones se invicem consequuntur: nam ex primis duabus sequitur tertia. Ex hoc enim quod quaerit utilitatem suam, et non afficitur ad gregem per amorem et sollicitudinem, sequitur quod non velit pro eo incommodum sustinere. Et ideo dicit mercenarius autem fugit, ideo scilicet quia mercenarius est, idest, quaerit commodum proprium quantum ad primam conditionem; et non pertinet ad eum de ovibus, idest, non eas diligit, neque pro eis sollicitatur, quantum ad secundam conditionem eius. Unde iob XXXIX, 16, dicitur de malo pastore: induratur ad filios quasi non fuerint sui. E converso autem est de bono pastore: nam gregis commodum quaerit, non proprium; Philip. IV, 17: non quaero datum, sed quaero fructum etc.. Et pertinet ad eum de ovibus; idest, eas diligit, et de eis sollicitatur, Phil. I, 7: eo quod habeam vos in vinculis meis etc..