Lectio 12

Supra ostendit evangelista quomodo christus innotuit testimonio ioannis ipsis apostolis; hic plenius explicat ipsum testimonium. Et primo ponit testimonium ioannis ad turbas; secundo vero testimonium quod perhibuit de christo discipulis suis, ibi altera die iterum stabat.

Si autem bene considerentur quae dicta sunt, duplex testimonium ioannis ad christum invenitur.

Unum quod tulit christo in eius praesentia, aliud in eius absentia: nisi enim in eius praesentia testimonium ioannes tulisset, non dixisset hic erat, et nisi in eius absentia, non diceret quem dixi vobis.

Primo ergo evangelista explicat testimonium ioannis quod tulit de christo in eius absentia; secundo quod tulit in eius praesentia, ibi altera die vidit.

Differunt autem haec duo testimonia, quia primum tulit interrogatus, alterum spontaneus; et ideo in primo testimonio non solum ponitur testimonium quod tulit, sed etiam ipsa interrogatio.

Primo autem fuit interrogatus de persona; secundo de officio, ibi et qui missi fuerant.

Ostenditur ergo primo quomodo ioannes confessus est se non esse quod non erat; secundo quomodo non negavit se esse quod erat, ibi dixerunt ergo ei: quis es? circa primum ponuntur tres interrogationes est tres responsiones, sicut patet in littera.

In prima autem interrogatione est magna Iudaeorum reverentia ad ioannem, qui mittunt ad eum, eius testimonium inquirentes.

Ubi magnitudo reverentiae ex quatuor colligitur.

Primo ex mittentium dignitate: non enim Galilaei miserunt, sed illi qui praecipui fuerunt in populo Israel, scilicet Iudaei, qui sunt de tribu Iuda, habitantes iuxta ierusalem; I Paral. V, de Iuda elegit dominus principes populi; infra IV, 22: salus ex Iudaeis est. Secundo ex loci praeeminentia, quia ab ierusalem, quae est civitas sacerdotalis, et divino cultui mancipata; infra IV, 20: vos dicitis, quia ierosolymis est locus ubi adorare oportet. Is. XIX, 21: et colent eum in hostiis et in muneribus. Tertio ex nuntiorum auctoritate, qui solemnes erant, et sanctiores in populo, quia sacerdotes et Levitae; Is. Lxi, 6: vos sacerdotes domini vocabimini. Quarto ex hoc quod miserunt ut ioannes de se testimonium perhiberet, quasi tantam fidem habentes dictis suis, ut crederent ioanni de seipso etiam testimonium perhibenti. Unde dicitur ut interrogarent eum, tu quis es? quod christo non faciebant; immo dicebant ei, Io. VIII, 13: tu testimonium perhibes de teipso etc..

Consequenter cum dicit et confessus est, et non negavit, ponitur ioannis responsio.

Ideo autem evangelista ingeminat hoc quod dicit et confessus est, ut ostendat humilitatem ioannis: quia licet esset tantae auctoritatis apud Iudaeos ut eum crederent christum, non tamen honorem sibi non debitum usurpabat; immo confessus est, quia non sum ego christus.

Sed quid est hoc quod dicit confessus est, et non negavit? videtur autem quod negavit, quia dicit se non esse christum.

Sed dicendum est, quod ideo non negavit veritatem, quia dixit se non esse christum: alias negasset veritatem. Iob XXXI, 26: si vidi solem cum fulgeret, et lunam incedentem clare; et laetatum est cor meum in abscondito et osculatus sum manum meam ore meo: quae est iniquitas maxima, et negatio contra deum altissimum. Non negavit ergo veritatem quia quantumcumque haberetur magnus, non est elatus in superbiam, usurpans sibi honorem alienum. Et confessus est, quia, non sum ego christus: quia vere non erat.

Supra: non erat ille lux etc..

Sed cum hi qui missi erant non quaererent an esset christus, sed quis esset; quare ioannes respondit non sum ego christus? sed dicendum, quod magis respondet ad mentem quaerentium, quam ad quaestionem; et hoc potest accipi dupliciter. Secundum Origenem enim intelligendum est, quod sacerdotes et Levitae bona intentione venerant ad ipsum. Cognoverant enim ex Scripturis, et praecipue ex prophetia Danielis, quia iam venerat tempus adventus christi. Unde videntes sanctitatem ioannis, suspicabantur eum esse christum: unde miserunt ad ioannem, quasi scire volentes per hoc quod dicunt ei tu quis es? an ipse se christum fateretur. Et ideo eorum respondit menti non sum ego christus.

Chrysostomus vero dicit, quod isti fraudulenter interrogabant. Nam ioannes cognatus erat sacerdotum, utpote principis sacerdotum filius, erat etiam sanctus; et tamen testimonium perhibebat christo, cuius genus humile videbatur. Unde et dicebant: nonne iste est fabri filius? et ignotus erat eis.

Et ideo cupientes magis habere magistrum ioannem quam christum, mittunt ad eum volentes eum per blanditias allicere, et inducere ut sibi honorem hunc attribuens, confiteatur se esse christum. Quam quidem malitiam videns ioannes, dicit non sum ego christus.

Secunda interrogatio ponitur consequenter, cum dicitur et interrogaverunt eum: quid ergo? elias es tu? sciendum est autem, quod a populo Iudaeorum sicut expectabatur dominus venturus, ita expectabatur elias christum praecessurus; Mal. Ult., 5: mittam vobis eliam etc.. Et ideo videntes, qui missi erant quod ioannes non confitebatur se esse christum, instant quod saltem confiteatur si est elias. Et hoc est quod dicunt quid ergo? elias es tu? quidam autem haeretici dicunt, quod anima de corpore transmittitur in corpus.

Et hoc dogma tunc temporis erat in auctoritate apud Iudaeos, unde credebant quod propter similitudinem operum ioannis ad eliam, anima eliae esset in corpore ioannis.

Et dicunt quod quaerebant isti a ioanne, an esset elias; idest, an anima eliae esset in ioanne; et adducunt pro eis, quod dicit dominus, Matth. XI, 14, de ioanne: si vultis scire, ipse est elias.

Sed tamen contrariatur eis responsio ioannis dicentis non sum elias.

Ad quod ipsi respondent, quod ioannes ex ignorantia respondit, nesciens, an anima sua esset anima eliae. Sed contra hoc dicit Origenes, quod valde irrationabile videtur, quod ioannes tamquam propheta a spiritu illuminatus, et de dei unigenito tanta narrans, ignoraret de seipso, an numquam eius anima fuerit in elia.

Non hac ergo intentione quaerebant elias es tu? sed quia habentes ex Scripturis, IV Reg. II, 11 quod elias non fuit mortuus, sed vivus raptus est per turbinem in caelum, credebant eum subito inter eos apparuisse.

Sed contra hoc est quod ioannes ex notis parentibus natus erat, et nativitas eius omnibus nota erat. Unde dicitur Lc. I, 63, quod mirati sunt universi, et ponebant in corde suo, dicentes: quis putas puer iste erit? ad quod potest dici, quod non est incredibile quod ita aestimarent de ioanne, sicut dictum est. Quia et simile habetur Matth. XIV, 1 quod Herodes credebat de christo quod esset ioannes, quem ipse decollaverat, et tamen diu antequam ioannes decollatus esset, christus praedicaverat, et notus fuerat. Et ideo, ex simili amentia et crassitudine, Iudaei quaerebant a ioanne an ipse esset elias.

Sed quid est hoc quod dicit ioannes non sum, scilicet elias cum christus dixerit, Matth. XI, 14, ipse est elias? hanc autem quaestionem solvit Angelus, Lc. I, 17: ipse praecedet ante eum in spiritu et virtute eliae, in suis scilicet operibus. Non fuit ergo elias in persona, sed in spiritu, et virtute: quia scilicet similitudinem eliae in suis operibus ostendebat.

Potest autem attendi similitudo quantum ad tria. Primo quantum ad officium: quia sicut elias secundum domini adventum praeveniet, ita iste praecessit primum etc.. Unde et Angelus dixit: ipse praecedet ante ipsum etc..

Secundo quantum ad vivendi modum: quia elias in desertis morabatur, parco utebatur cibo et duris vestibus operiebatur, ut dicitur III Reg. XIX, 3 ss. Et IV Reg. I, 8. Et ioannes in desertis erat, cibus eius locustae et mel silvestre, et zona eius de pilis camelorum.

Tertio quantum ad zelum: quia maximi zeli fuit; unde dicebat III Reg. XIX, 10: zelo zelatus sum pro domino. Sic et ioannes zelo veritatis mortuus est, ut patet Matth. XIV, V. 6 ss..

Consequenter cum dicit propheta es tu? ponitur tertia quaestio.

Ubi primo quaeritur. Cum dicatur Lc. I, V. 76: tu puer propheta altissimi vocaberis etc. Quid est quod ioannes interrogatus si esset propheta, respondit se non esse prophetam? ad quod tripliciter respondetur. Uno modo quod ioannes non est propheta simpliciter, sed plusquam propheta. Alii namque prophetae solum futura praedicebant a remotis; Hab. II, 3: si moram fecerit, expecta illum; ioannes vero christum praesentem annuntiavit, quasi digito ostendens; infra: ecce agnus dei. Et ideo, Matth. XI, 9, dominus dicit eum esse plus quam prophetam.

Item alio modo, secundum Origenem, quia Iudaei ex malo intellectu tres excellentes personas futuras credebant circa adventum christi, scilicet ipsum christum, eliam et quemdam alium maximum prophetam, de quo Deut. XVIII, 15: prophetam suscitabit nobis dominus etc.. Et licet hic maximus propheta, secundum veritatem, non sit alius quam christus, tamen secundum Iudaeos alius est a christo; et ideo non quaerunt simpliciter utrum sit propheta, sed an sit ille propheta maximus. Quod quidem ex ordine quaestionis apparet. Nam primo, quaerunt an sit christus; secundo, an sit elias; tertio, an sit propheta ille. Et ideo in Graeco ponitur hic articulus, ut dicatur ly propheta, quasi anthonomastice dictum.

Tertio modo quia Pharisaei movebantur contra ioannem, quod sibi baptizandi officium praeter ordinem legis et traditionem eorum assumpsisset. De tribus autem habetur in veteri testamento quibus competere poterat baptizare, scilicet de christo; Ez. XXXVI, 25, ex persona christi dicitur: effundam super vos aquam mundam etc.. Item de elia, de quo dicitur IV Reg. II, 8, quod divisit aquas iordanis, et transiens raptus est. Item de eliseo, qui Naaman syrum lavari fecit septies in iordane, ut lavaretur a lepra: ut dicitur IV reg.

C. V, 9. Videntes ergo Iudaei ioannem baptizare, credebant eum aliquem istorum esse, scilicet christum, vel eliam, vel eliseum; et ideo cum dicunt hic propheta es tu? interrogant an sit eliseus. Et dicitur singulariter propheta, propter multa miracula quae fecerat; unde et ipse dicit IV Reg. V, 8: sciat prophetam esse in Israel. Et secundum hoc respondet non sum, scilicet eliseus.

Consequenter cum dicit dixerunt ergo ei, quis es? ostendit quomodo confessus est se esse quod erat, et primo ponitur interrogatio nuntiorum; secundo responsio, ibi ego vox clamantis in deserto.

Dixerunt ergo: quis es tu ut responsum demus his qui miserunt nos? quasi dicant: ad hoc missi sumus, ut sciamus quis es; ideo dicas nobis quid dicis de te ipso? sed attende ioannis devotionem: iam implevit quod apostolus dicit, Gal. II, 20, vivo ego, iam non ego, vivit vero in me christus.

Et ideo non respondet: ego sum filius zachariae, vel talis, et talis; sed solum illud in quo christum sequebatur.

Unde dicit: ego vox clamantis in deserto.

Dicit autem se vocem esse, quia vox origine posterior est verbo, sed notitia prior.

Nam verbum in corde conceptum, per vocem prolatam cognoscimus, cum sit signum eius.

Deus autem pater praecursorem misit ioannem in tempore factum, ut verbum suum ab aeterno conceptum annuntiaretur; et ideo congrue dicit ego vox.

Quod autem addit clamantis, potest intelligi dupliciter, ut scilicet sit vel ioannis in deserto clamantis et praedicantis, vel christi clamantis in ipso, secundum illud II Cor. Ult., 3: an experimentum eius quaeritis qui in me loquitur christus? clamat autem propter quatuor. Primo namque clamor manifestationem importat; et ideo ut ostendat quod christus in ioanne et in se manifeste loquebatur, clamat; infra VII, 37: in novissimo die magno festivitatis stabat iesus, et clamabat dicens: si quis sitit, veniat ad me et bibat. In prophetis autem non clamavit, quia prophetiae in aenigmate et figuris datae sunt; unde in Ps. XVII, 12 dicitur: tenebrosa aqua in nubibus aeris. Secundo quia clamor fit ad distantes; Iudaei autem elongati erant a deo, ideo necesse erat quod clamaret. Ps. Lxxxvii, 19: elongasti a me amicum et proximum. Tertio clamat, quia surdi erant. Is. XLII, 19: quis surdus, nisi servus meus? quarto clamat, quia cum indignatione loquitur, quia ipsi iram dei meruerunt.

Ps. II, 5: loquetur ad eos in ira sua etc..

Sed attende quod clamat in deserto, quia, Lc. III, 2, factum est verbum domini super ioannem zachariae filium in deserto.

Et potest esse huiusmodi ratio et litteralis et mystica.

Litteralis quidem, ut in deserto manens, immunis esset ab omni peccato, ut sic dignior esset christo testimonium ferre, et ex vita sua testimonium suum credibilius esset hominibus.

Mystica autem causa duplex est. Nam per desertum gentilitas designatur, iuxta illud is.

C. LIV, 1: multi filii desertae, magis quam eius quae habet virum. Ut ergo ostenderet quod doctrina dei de cetero non debet esse in ierusalem tantum, sed in gentibus, clamavit in deserto. Matth. XXI, 43: auferetur a vobis regnum dei, et dabitur genti facienti fructus eius. Item, per desertum intelligitur Iudaea, quae iam deserta erat; matth.

C. XXIII, 38: ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. Clamavit ergo in deserto, idest est in Iudaea, ut per hoc daretur intelligi, quod populus cui praedicabat, iam desertus erat a deo; Ps. Lxii, 3: in terra deserta et invia et inaquosa sic in sancto apparui tibi.

Sed quid clamat? dirigite viam domini: quia ad hoc missus fuit; Lc. I, 76: tu puer propheta altissimi vocaberis, praeibis enim ante faciem domini parare vias eius.

Via autem ad recipiendum deum parata et recta, est via iustitiae, secundum illud is.

C. XXVI, 7: semita iusti recta est etc.. Tunc enim semita iusti est recta quando homo totus subiicitur deo, ut scilicet intellectus per fidem, voluntas per amorem, operatio per obedientiam deo subdantur. Et hoc, sicut dicit Isaias propheta; idest, sicut praedixit.

Quasi dicat: ego sum ille in quo ista complentur.