Lectio 3

Supra Iudaei posuerunt crimen christi contra legem: quod quia Pilatus parvipendere videbatur, utpote legi non obnoxius; ideo adhuc imponunt ei crimen contra legem Romanorum, ut magis eum urgerent ad christum occidendum, et primo proponunt periculum Pilato imminens, si christum dimittat; secundo rationem assignant, ibi omnis qui se regem facit, contradicit caesari.

Dicit ergo, quod postquam Pilatus quaerebat dimittere christum, Iudaei clamabant dicentes: si hunc dimittis, qui se regem facit, non es amicus caesaris, idest, amicitiam eius amittes.

Saepe namque contingit quod homines de aliis ea existimant quae ipsi patiuntur. Et quia de eis dicitur supra XII, 43, quod dilexerunt magis gloriam hominum quam dei; ideo et de Pilato existimabant quod amicitiam caesaris praeponeret amicitiae iustitiae; quamvis contrarium sit faciendum. Ps. Cxvii, V. 9: bonum est sperare in domino quam in principibus. Unde et philosophus veritatem censet praehonorari amicitiis.

Rationem autem periculi imminentis subdunt omnis enim qui se regem facit, contradicit caesari. Haec enim est terrenae potestatis natura, quod una sit impatiens consortii alterius: et ideo caesar non patiebatur alium dominari. Eccli. VII, 4: noli quaerere ab homine ducatum, neque a rege cathedram honoris.

Hic agit evangelista de condemnatione christi, circa quam tria tangit.

Primo quidem locum; secundo tempus, ibi erat autem parasceve etc.; tertio modum, ibi et dixit Iudaeis.

Quantum ad primum primo ponit condemnationis motivum, dicens cum audisset Pilatus hos sermones, magis timuit: non enim sic potuit contemnere caesarem auctorem potestatis suae, quemadmodum legem gentis alienae; et ideo dicit et adduxit foras iesum. Sed frustra propter eos movetur, quia non erat talis. Non enim a purpura, non a diademate, non a sceptro, non a curru, non a militibus quos christus haberet, credere poterat quod regnum affectaret.

Ipse semper solus cum discipulis sedebat, pauper in cibo, habitu et habitatione.

Sed, ut dicitur Prov. XXVIII, 1: fugit impius nemine persequente; Ps. LII, 7: trepidaverunt timore ubi non erat timor; Ez. II, 6: tu ergo ne timeas eos, neque sermones eorum metuas...

Et vultus eorum ne formides.

Secundo ponit locum, dicens et sedit pro tribunali. Tribunal sedes est iudicis, sicut solium regis et cathedra magistri; Prov. XX, 8: rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Et ideo dicitur tribunal, quia apud Romanos tribuni causas particulares decernebant, dicti a tribubus quibus praeponebantur. Et dicitur pro tribunali, idest ante tribunal, nam apud Graecos haec praepositio pro idem est quod in Latino ante vel in.

Et hoc tribunal erat in loco qui dicitur lithostratos, idest stratura lapidum. Lithos enim in Graeco idem est quod lapis; nam locus ubi Pilatus pro tribunali sedebat, pavimentatus erat lapidibus diversis. Et idem locus Hebraice dicitur gabbatha, idest collis, sive sublimitas ex coacervatione lapidum.

Tempus autem condemnationis describit dicens erat autem parasceve, idest praeparatio Paschae, hora quasi sexta.

Sciendum est autem, quod apud Iudaeos dies sabbati quantum ad aliquid solemnior erat qualibet alia festivitate, inquantum scilicet ob reverentiam illius diei non praeparabant ipso die sibi cibaria, sed in sexta feria praecedenti; unde sexta feria huius temporis ex hoc parasceve dicebatur. Et hoc ortum habet ex hoc quod Ex. XVI, 23 s. Dicitur quod in sabbato non colligerent manna, sed in sexta feria colligerent duplum; in quo nulli festivitati deferebant. Unde licet praesens sexta feria solemnis esset apud eos, tamen in ea pro sequenti die sabbati cibaria praeparabant.

Sed addit erat autem hora quasi sexta: contra quod est quod dicitur mc.

C. XV, 25: erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. Sed constat quod ante sedit pro tribunali quam christus fuerit crucifixus.

Sed ad hoc est duplex responsio, secundum Augustinum. Prima et melior est, quod christus dupliciter fuit crucifixus. Primo linguis et vocibus Iudaeorum dicentium, crucifige, crucifige eum; secundo manibus militum, qui eum crucifixerunt. Unde Iudaei, quia crucifixionem volebant imponere gentilibus. Marcus, qui evangelium scripsit gentibus, ipsam imposuit Iudaeis, dicens, quod tunc christum crucifixerunt quando Iudaei clamaverunt crucifige, crucifige eum; quod fuit in hora tertia.

Ioannes vero, qui sequitur ordinem temporis, dicit erat quasi hora sexta: nam quando christus fuit in cruce, iam erat in fine horae quintae et in principio horae sextae, in qua factae sunt tenebrae per tres horas, scilicet usque ad horam nonam. Unde quia hora sexta nondum inchoata erat, ideo dicit quasi hora sexta.

Secunda responsio est, quia parasceve dicitur praeparatio Paschae; Pascha autem nostrum christus est immolatus: unde praeparatio parasceve est praeparatio immolationis christi: cuius erat hora sexta et non diei, quia principium huius praeparationis fuit hora noctis nona, quando christo capto dicebant: reus est mortis. Unde si tribus reliquis horis noctis addamus tres horas diei, quando christus crucifixus fuit, manifestum est quod sexta hora parasceve, idest praeparationis, crucifixus fuit, licet hora diei esset tertia, ut dicit marcus. Et certe congruit quod in sexta hora crucifigeretur: quia per crucem reparavit hominem sexta die conditum, et sexta aetate.

Modum autem et ordinem condemnationis describit, dicens et dixit Iudaeis: ecce rex vester etc..

Ubi notandum, quod adhuc Pilatus volebat liberare eum, quamvis eum caesaris timor urgeret. Et ideo primo ponitur Pilati conatus ad christum liberandum; secundo subditur eius consensus ad eum crucifigendum, ibi tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur.

Circa primum primo ponitur Pilati conatus; secundo malitia Iudaeorum, ibi illi autem clamabant.

Dicit ergo, quod postquam sedit pro tribunali, dixit Iudaeis, quasi cum quadam indignatione, ecce rex vester, quasi dicat: mirum est quod hunc formidatis habere regem, sic humiliatum et abiectum: regnum non nisi divites et fortes affectant, hic autem non est talis, quia, ut dicitur in ps.

Lxxxvii, 16: pauper sum ego et in laboribus.

Sed haec nec Iudaeorum molliunt malitiam. Innumerabili odio affecti clamabant, et abundantiam malitiae ingeminando, tolle, tolle, crucifige eum: simul etiam per hoc insinuantes, quod nec eum videre poterant. Iob XXI, 14: dixerunt deo: recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus; Sap. II, 15: gravis est etiam ad videndum.

Et ideo subdunt: morte turpissima condemnemus eum: quod idem est quod crucifige eum.

Hic ostenditur quomodo Pilatus nititur eum liberare per Iudaeorum opprobrium.

Et primo ponitur Pilati conatus dicentis regem vestrum crucifigam? quasi dicat: si non movemini ab eius humilitate, debet vos movere vestrum opprobrium, quod eum crucifigam qui regnum vestrum affectavit: quod valde ignominiosum est, si ab extraneis fiat.

Secundo ponitur Iudaeorum pertinacia, unde dicit responderunt pontifices: non habemus regem nisi caesarem; in quo seipsos servituti perpetuae submiserunt renuentes christi dominium; et ideo usque in hodiernum diem alieni a christo, effecti sunt servi caesaris et potestatis terrenae. I Reg. VIII, 7: non te abiecerunt, sed me, ne regnem super eos; Ier. II, 13: dereliquerunt me fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas, quae continere non valent aquas.

Consequenter ponitur consensus Pilati ad occidendum christum; unde dicit tunc ergo tradidit eis, scilicet Iudaeis, quod sic subiecti erant potestati Romanorum et voluntati eorum, illum, ut crucifigeretur: contra consilium. Ex. XXIII, 2: ne sequaris turbam ad faciendum malum; iob IX, 24: terra data est in manus impii; Ier. XII, 7: dedi dilectam animam meam in manus inimicorum eius.

Hic agit evangelista de crucifixione christi, et primo ponitur crucis ignominia: secundo narrat crucifixionis consequentia, ibi scripsit autem et titulum Pilatus.

Ignominiam autem crucis describit quantum ad crucifigentium conditionem, quantum ad deducendi modum quantum ad locum, et quantum ad comitatum.

Conditio quidem crucifigentium describitur, quia milites: unde dicit susceperunt autem iesum etc.. Milites quidem facto, nam sequitur milites ergo cum crucifixissent eum, Iudaei vero voto: quia ipsi fecerunt, et quidquid factum est extorserunt.

Per quod signatur quod Iudaei amittere debebant utilitatem crucis christi, et gentiles eam consequi; Matth. XXI, 43: auferetur a vobis regnum dei, et dabitur genti facienti fructus eius.

Modus autem ducendi ignominiosus fuit, unde dicit et baiulans sibi crucem: nam mors crucis ignominiosa erat, unde Deut. XXI, 23, dicitur: maledictus omnis qui pendet in ligno. Et ideo crucis signum tamquam profanum vitantes, et nec tangere volentes, crucem iesu condemnato iesu imponunt. Unde dicit et baiulans sibi crucem.

Sed contra. Matth. XXVII, 32, dicitur quod angariaverunt quemdam simonem venientem de villa, ut portaret crucem.

Responsio. Dicendum, quod christus eam portavit a principio; sed dum incederet, invenerunt illum ad votum.

Nec hoc vacat a mysterio: quia ipse primus passionem crucis sustinuit, et postmodum alii, et maxime advenae gentiles, eum imitando. I Petr. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum; matth.

C. XVI, 24: si quis vult venire post me, abneget semetipsum, tollat crucem suam, et sequatur me. Sed hoc quod christus crucem sibi portavit, et si impiis et infidelibus sit grande ludibrium, fidelibus tamen et piis est grande mysterium. I Cor. I, 18: verbum crucis pereuntibus quidem est stultitia: his autem qui salvi fiunt, idest nobis, virtus dei est.

Portat christus crucem ut rex sceptrum, in signum gloriae quae est universale rerum omnium dominium. Ps. Xcv, 9: dominus regnabit a ligno; Is. IX, 6: et factus est principatus super humerum eius, et vocabitur admirabilis, consiliarius, deus fortis, pater futuri saeculi, princeps pacis. Portat eam ut victor trophaeum suae victoriae. Col. II, 15: expolians principatus et potestates, traduxit confidenter, palam triumphans illos in semetipso.

Item ut doctor portat candelabrum, in quo ponenda erat lucerna suae doctrinae, quia verbum crucis fidelibus est virtus dei: Lc. XI, 33: nemo accendit lucernam et ponit eam sub modio, sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant.

Locus autem passionis ignominiosus quantum ad duo: et quia erat extra civitatem, unde dicit exivit in eum qui dicitur calvariae locus, extra scilicet moenia civitatis; Hebr. Ult., 12: propter quod iesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est.

Et hoc propter duo. Primo ut ostenderet virtutem passionis suae non esse includendam inter terminos gentis Iudaicae; secundo ut ostendat quod quicumque consequi volunt passionis fructum, exire debent mundum, saltem affectu. Unde ibidem statim subdit apostolus: exeamus igitur ad eum extra castra.

Secundo quia erat infimus, unde dicit in eum qui dicitur calvariae locus.

Ps. Lxxxvii, 5: aestimatus sum cum descendentibus in lacum. Et quidem quidam, secundum chrysostomum, dicunt quod in illo loco, qui calvariae dicebatur, Adam mortuus fuit et sepultus: unde calvariae dicebatur a calvaria primi hominis, ut sicut mors ibi regnavit, ita illic christus trophaeum statueret.

Sed, ut Hieronymus dicit, favorabilis est huiusmodi interpretatio et mulcens aures populi, non tamen vera, quia Adam sepultus est in Hebron: iosue XIV, 15: Adam maximus inter enacim situs est. Et ideo dicendum, quod ex ierusalem foras portam locus erat in quo truncabantur capita damnatorum: unde hic locus calvariae nomen sumpsit propter damnatorum seu collatorum decalvata capita ibi iacentia.

Comitatus autem et societas passionis ignominiam indicant quia cum eo alios duos crucifixerunt, scilicet latrones, ut dicitur Lc. XXIII, 33. Et dicit hinc et hinc, idest unum ad dexteram, et alium ad sinistram; medium autem iesum.

Sed attende, quod christus etiam in passione medius stat. Sed hoc quantum ad intentionem Iudaeorum factum est ei ad ignominiam; ut scilicet causa mortis eius similis iudicaretur causae mortis latronum. Is. LIII, V. 12: et cum iniquis deputatus est.

Sed si ad mysterium attendatur, hoc ad claritatem christi pertinet: nam per hoc ostenditur quod christus per passionem merebatur iudiciariam potestatem. Iob XXXVI, V. 17: causa tua quasi impii iudicata est; sed iudicium causamque recipies. Medium autem tenere proprium est iudicis: unde, et secundum philosophum, ire ad iudicem est ire ad medium. Et ideo medius ponitur, et unus a dextris, et alius a sinistris, quia in iudicio statuet quidem oves a dextris, haedos autem a sinistris. Unde latro a dextris qui credidit liberatur, et alter a sinistris qui insultat est condemnatus.