Lectio 11

Supra evangelista ostendit quomodo gratiam apostoli acceperunt a christo, eo faciente; hic ostendit quomodo acceperunt ab ipso eam docente.

Et circa hoc tria facit.

Primo ostendit huius doctrinae necessitatem, dicens deum nemo vidit unquam; secundo doctoris ad docendum eam facultatem, ibi unigenitus qui est in sinu patris; tertio ipsam doctrinam declarat, ibi enarravit.

Necessitas autem huius doctrinae erat defectus sapientiae in hominibus, quem quidem defectum evangelista insinuabat per ignorantiam dei, quae in hominibus abundabat, dicens deum nemo vidit unquam.

Et hoc facit congrue: nam sapientia proprie in cognitione dei, et divinorum consistit. Unde Augustinus dicit, quod sapientia est divinarum rerum cognitio, sicut et scientia humanarum.

Quod autem hic dicit evangelista deum nemo vidit unquam contrariari videtur pluribus auctoritatibus divinae Scripturae. Dicitur enim Is. VI, 1: vidi dominum sedentem super solium excelsum et elevatum; II Reg. VI, 2, fere idem habetur: nomen domini sedentis super cherubim etc.; Matth. V, V. 8, dicit dominus: beati mundo corde, quoniam ipsi deum videbunt.

Sed si aliquis responderet ad hoc ultimum, dicens, verum esse quod in praeterito nullus vidit, sed in futuro videbit, sicut dominus promittit, apostolus hoc excludit, dicens I Tim. Ult., 16: lucem habitat inaccessibilem, quam nullus hominum vidit, sed nec videre potest.

Sed quia apostolus dicit: nullus hominum vidit, posset aliquis dicere, quod si non ab hominibus videri possit, saltem videtur ab Angelis; praesertim cum deus dicat Matth. XVIII, 10: Angeli eorum in caelis semper vident faciem patris.

Sed nec isto modo dici potest: quia, ut dicitur Matth. XXII, 30: filii resurrectionis erunt sicut Angeli dei in caelo. Si ergo Angeli vident deum in caelo, manifestum est etiam quod et filii resurrectionis eum vident; I io.

III, 2: cum apparuerit, similes ei erimus, et videbimus eum sicut est.

Quomodo ergo intelligendum est hoc quod dicit evangelista deum nemo vidit unquam? ad huius ergo intellectum sciendum est, quod deus dicitur videri tripliciter. Uno quidem modo per subiectam creaturam, visui corporali propositam; sicut creditur Abraham vidisse deum, quando tres vidit, et unum adoravit, Gen. XVIII; unum quidem adoravit, quia tres, quos prius homines reputaverat, et postmodum Angelos credidit, recognovit mysterium trinitatis. Alio modo per repraesentatam imaginationem; et sic Isaias vidit dominum sedentem super solium excelsum et elevatum. Plures visiones huic similes in Scripturis reperiuntur. Alio vero modo videtur per aliquam speciem intelligibilem a sensibilibus abstractam, ab his qui per considerationem magnitudinis creaturarum, intellectu intuentur magnitudinem creatoris, ut dicitur Sap. XIII, 5: a magnitudine speciei et creaturae cognoscibiliter poterit creator horum videri, et Rom. I, 20: invisibilia dei a creatura mundi per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur.

Alio modo per aliquod spirituale lumen a deo infusum spiritualibus mentibus in contemplatione; et hoc modo vidit Iacob deum facie ad faciem, Gen. XXXII, 30 quae visio, secundum Gregorium, facta est per altam contemplationem.

Sed per nullam istarum visionum, ad visionem divinae essentiae pervenitur: nulla enim species facta, sive qua informatur sensus exterior, sive qua informatur imaginatio, sive qua informatur intellectus, est repraesentativa divinae essentiae sicut est. Illud autem homo per essentiam cognoscit quod species quam habet in intellectu, repraesentat ut est: per nullam ergo speciem ad visionem divinae essentiae pervenitur.

Quod autem nulla creata species divinam essentiam repraesentet, patet: quia nullum finitum potest repraesentare infinitum ut est; omnis autem species creata est finita: ergo etc.. Praeterea, deus est suum esse; et ideo eius sapientia et bonitas, et quaecumque alia, idem sunt; per unum autem creatum non possent omnia ista repraesentari: ergo cognitio qua deus per creaturas videtur, non est ipsius essentia, sed aenigmatica et specularis, et a remotis. Iob XXXVI, 25: omnes homines vident eum, aliquo dictorum modorum, sed unusquisque intuetur procul, quia per omnes illas cognitiones non scitur de deo quid est, sed quid non est, vel an est. Unde dicit dionysius libro mysticae theologiae, quod perfectus modus quo deus in vita praesenti cognoscitur, est per privationem omnium creaturarum, et intellectorum a nobis.

Fuerunt autem aliqui dicentes, quod divina essentia numquam videbitur ab aliquo intellectu creato, et quod nec ab Angelis vel beatis videtur. Sed haec propositio ostenditur esse falsa et haeretica tripliciter.

Primo quidem, quia contrariatur auctoritati divinae Scripturae; I Io. III, 2: videbimus eum sicuti est; et infra XVII, 3: haec est vita aeterna ut cognoscant te solum deum verum, et quem misisti iesum christum. Secundo quia claritas dei non est aliud quam eius substantia: non enim est lucens per participationem luminis, sed per seipsam. Tertio quia impossibile est quod aliquis perfectam beatitudinem consequatur, nisi in visione divinae essentiae: quia naturale desiderium intellectus est scire et cognoscere causas omnium effectuum cognitorum ab eo; quod non potest impleri nisi scita et cognita prima universali omnium causa, quae non est composita ex effectu et causa, sicut causae secundae.

Et ideo auferre possibilitatem visionis divinae essentiae ab hominibus, est auferre ipsam beatitudinem.

Necesse est ergo ad beatitudinem intellectus creati, ut divina essentia videatur, matth.

V, 8: beati mundo corde, quoniam ipsi deum videbunt.

Quo ad visionem autem divinae essentiae, oportet tria attendere.

Primo, quia numquam videbitur oculo corporali, vel aliquo sensu, vel imaginatione, cum per sensus non percipiantur nisi sensata corporea; deus autem incorporeus est; infra IV, V. 24: deus spiritus est.

Secundo, quia intellectus humanus quamdiu corpori est coniunctus, deum videre non potest, quia aggravatur a corruptibili corpore, ne possit ad summum contemplationis pertingere.

Et inde est quod anima quanto magis est a passionibus libera, et purgata ab affectibus terrenorum, tanto amplius in contemplationem veritatis ascendit, et gustat quam suavis est dominus. Summus gradus autem contemplationis est videre deum per essentiam; et ideo quamdiu homo in corpore subiecto ex necessitate passionibus multis vivit, deum non potest per essentiam videre. Ex.

C. XXXIII, 20: non videbit me homo et vivet.

Ad hoc ergo quod intellectus humanus divinam essentiam videat, necesse est ut totaliter deserat corpus; vel per mortem, sicut apostolus dicit II Cor. V, 8: audemus, et bonam voluntatem habemus magis peregrinari a corpore, et praesentes esse ad dominum; vel quod totaliter abstrahatur per raptum a corporis sensibus, sicut de Paulo legitur II cor.

C. XII, 3.

Tertio modo, quod nullus intellectus creatus quantumcumque abstractus, sive per mortem, vel a corpore separatus, videns divinam essentiam, ipsam nullo modo comprehendere potest. Et ideo communiter dicitur, quod, licet divina essentia tota videatur a beatis, cum sit simplicissima et partibus carens, tamen non videtur totaliter, quia hoc esset eam comprehendere. Hoc enim quod dico totaliter, dicit modum quemdam. Quilibet autem modus dei est divina essentia; unde qui non videt eum totaliter, non comprehendit eum. Comprehendere autem proprie dicitur aliquis aliquam rem cognoscendo, qui cognoscit rem illam quantum in se cognoscibilis est; alias, quamvis cognoscat eam, non tamen comprehendit. Sicut qui cognoscit hanc propositionem: triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis, syllogismo dialectico, non cognoscit eam quantum cognoscibilis est, et ideo non cognoscit totaliter; sed qui cognoscit eam syllogismo demonstrativo, totaliter scit eam. Unumquodque enim tantum cognoscibile est, quantum habet de ente et veritate; sed ipse cognoscens tantum cognoscit quantum habet de virtute cognoscitiva. Omnis autem substantia intellectualis creata est finita: ergo finite cognoscit.

Cum ergo deus sit infinitae virtutis et entitatis, et per consequens infinite cognoscibilis, a nullo intellectu creato cognosci potest quantum est cognoscibilis; et ideo omni intellectui creato remanet incomprehensibilis; iob XXXVI, 26: ecce deus magnus vincens scientiam nostram. Solus autem ipse comprehendendo contemplatur seipsum, quia tanta est eius virtus in cognoscendo quanta est eius entitas in essendo. Ier. XXXII, 18: fortissime, magne, potens dominus exercituum nomen tibi, magnus consilio, incomprehensibilis cogitatu.

Sic ergo, secundum praemissa, intelligitur deum nemo vidit unquam. Primo sic: nemo, idest nullus hominum, vidit deum, idest essentiam divinam, oculo corporali et imaginario. Secundo nemo, in hac mortali vita vivens, vidit divinam essentiam in seipsa. Tertio nemo, homo vel Angelus, vidit deum, visione comprehensionis.

Quod autem de aliquibus dicitur, quod deum viderunt oculo, seu viventes in corpore, intelligitur non per essentiam, sed per subiectam creaturam, ut dictum est.

Sic ergo necessarium erat quod reciperemus sapientiam, quia deum nemo vidit unquam.

Huius autem sapientiae sufficiens doctor nobis proponitur ab evangelista, cum subdit unigenitus filius qui est in sinu patris, in quo ostendit nobis doctoris ipsius facultatem per tria. Scilicet per naturalem similitudinem, et per singularem excellentiam, et per perfectissimam consubstantialitatem.

Per naturalem similitudinem, quia filius naturaliter similitudinem patris habet.

Et inde est etiam quod intantum aliquis dicitur filius dei, inquantum similitudinem filii naturalis participat; et intantum cognoscit, inquantum de similitudine eius habet: quia cognitio fit per assimilationem. I Io. III, 2: nunc filii dei sumus, et sequitur: cum apparuerit, similes ei erimus, et videbimus eum sicuti est. Et ideo in hoc quod evangelista dicit filius, importatur similitudo, et aptitudo ad cognoscendum deum.

Sed quia iste doctor specialius quam alii filii deum cognoscit, ideo evangelista hoc insinuat per excellentiam singularem, cum dicit unigenitus; quasi dicat: iste cognoscit deum prae aliis filiis. Ideo dicitur unigenitus, quia est filius naturalis, eamdem habens cum patre naturam et cognitionem; Ps. II, 7: dominus dixit ad me: filius meus es tu.

Quamvis autem singulariter cognosceret, posset tamen sibi deesse facultas docendi, si non cognosceret totaliter; et ideo addit tertium, scilicet consubstantialitatem eius ad patrem, cum dicit in sinu patris: ut non accipiatur sinus prout in hominibus veste praecinctis dici consuevit, sed pro patris occulto. Illud enim in occulto gerimus, quod in sinu portamus. Occultum autem patris est, quia superexcedit omnem virtutem, et cognitionem, cum divina essentia sit infinita.

In illo ergo sinu, idest in occultissimo paternae naturae et essentiae, quae excedit omnem virtutem creaturae, est unigenitus filius; et ideo consubstantialis est patri.

Et quod evangelista hic significavit per sinum hoc David expressit per uterum, dicens Ps. Cix, 3: ex utero ante Luciferum, idest ex intimo et occulto meae essentiae, incomprehensibili omni intellectui creato, genui te, et consubstantialem mihi, et eiusdem naturae et virtutis et potestatis et cognitionis; I Cor. II, V. 11: quae sunt hominis, nemo novit nisi spiritus hominis... Et quae sunt dei, nemo novit nisi spiritus dei. Comprehendit ergo divinam essentiam, quae sua est.

Anima autem christi deum cognoscendo non comprehendit, quia hoc non dicitur, nisi de unigenito, qui est in sinu patris.

Unde et dominus dicit Matth. XI, 27: nemo novit patrem, nisi filius, et cui voluerit filius revelare; ut utrumque intelligatur de notitia comprehensionis, de qua hic videtur loqui evangelista. Nullus enim divinam comprehendit essentiam, nisi solus deus pater, et filius, et spiritus sanctus.

Sic ergo patet facultas doctoris ad docendum.

Notandum etiam, quod per hoc quod dicit qui est in sinu patris, excluditur error quorumdam, dicentium, patrem invisibilem esse, filium vero visibilem, et non visum fuisse in veteri testamento. Nam, ex hoc quod est in abscondito patris, manifestum est quod naturaliter invisibilis est, sicut pater. Et propter hoc dicebat de ipso Is. XLV, 15: tu es vere deus absconditus. Et ideo in Scriptura divina fit mentio de incomprehensibilitate filii; Matth. XI, 27: nemo novit filium nisi pater, neque patrem quis novit nisi filius; Prov. XXX, 4: quod nomen filii eius, si nosti? consequenter evangelista modum tradendi ipsam doctrinam insinuat, cum dicit ipse enarravit. Olim enim unigenitus filius manifestavit dei cognitionem per prophetas, qui eum intantum annuntiaverunt inquantum aeterni verbi fuerunt participes. Unde dicebant: factum est verbum domini etc.. Sed nunc ipse unigenitus, filius, enarravit fidelibus.

Is. LII, 6: ego ipse qui loquebar, ecce adsum; Hebr. I, 1: multifariam, multisque modis olim deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in filio.

Et haec doctrina ideo omnibus aliis doctrinis supereminet dignitate, auctoritate et utilitate, quia ab unigenito filio, qui est prima sapientia, immediate est tradita. Hebr. II, 3: quae cum initium accepisset enarrari per dominum, ab eis qui audierunt, in nos confirmata est.

Sed quid narravit nisi unum deum? hoc ipsum et Moyses enarravit, Deut. VI, 4: audi, Israel: dominus deus tuus, dominus unus est. Quid ergo amplius Moyse? multum per omnem modum, quia mysterium trinitatis, et multa alia, quae nec Moyses, nec aliquis prophetarum narravit.