Lectio 1

In praecedentibus evangelista ostendit divinitatis christi virtutem per ea quae in vita fecit et docuit; hic autem incipit ostendere virtutem divinitatis ipsius quantum ad passionem et mortem eius: et primo agit de passione et morte eius; secundo de resurrectione ipsius, XX capitulo, ibi una autem sabbati etc..

Prima pars dividitur in tres.

In prima ostendit causas sive occasiones passionis et mortis eius; in secunda ponitur praeparatio discipulorum, a quibus per mortem erat corporaliter recessurus, XIII capitulo, ibi ante diem festum Paschae etc.; in tertia agitur de ipsa passione et morte eius, XVIII capit., ibi haec cum dixisset iesus, egressus est etc..

Causa autem, sive occasio passionis christi fuit duplex: scilicet gloria ipsius christi, quae invidiam excitavit, et infidelitas Iudaeorum, quae ipsos excaecavit.

Primo agit de gloria christi; secundo de infidelitate Iudaeorum, ibi cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum.

Circa primum tria facit.

Primo ostendit quomodo christus glorificatus est ab hominibus; secundo quomodo glorificatus est a deo, ibi nunc anima mea turbata est etc..

Circa primum tria facit.

Primo ostendit quomodo glorificatus est a familiaribus et domesticis; secundo quomodo glorificatus est a turbis Iudaeorum, ibi cognovit ergo turba multa etc.; tertio quomodo glorificatus est a gentilibus, ibi erant autem gentiles etc..

Circa primum duo facit.

Primo proponit gloriam christi in ministerio sibi a familiaribus exhibito; secundo zelum proditoris ex hoc concitatum, ibi dixit ergo unus ex discipulis etc..

Circa primum tria facit.

Primo describit tempus; secundo locum, ibi venit iesus in bethaniam etc.; tertio obsequium christo exhibitum, ibi fecerunt autem ei coenam etc..

Dicit ergo primo: dictum est, quod christus ante festum Paschae abiit in regionem iuxta desertum, et quod imminente solemnitate paschali quaerebatur a Iudaeis.

Ergo imminente paschali tempore, quo agnus typicus immolabatur, ipse tamquam verus agnus ad locum passionis accessit, pro salute mundi voluntarie immolandus: secundum illud Is. LIII, 7: oblatus est, quia ipse voluit.

Dicit autem ante sex dies Paschae, ut intelligas diem Paschae non quidem quartum decimum diem primi mensis, in qua ad vesperam immolabatur paschalis agnus, ut habetur Ex. XII, sed potius hic dicitur Pascha decimaquinta dies, quae tota erat festiva, et illo anno occurret feria sexta in qua passus est dominus; ita quod sextus dies ante Pascha, fuit prima feria, id est dies dominicus, in qua dominus ramis palmarum ierosolymam intravit, et in die praecedenti, scilicet sabbato, christus venit in bethaniam: et hoc est quod dicitur ante sex dies Paschae.

Convenit autem hic numerus mysteriis. Primo quidem quantum ad numerum: numerus enim senarius perfectus est, unde et deus opera creationis perfecit sex diebus, ut dicitur Gen. I. Et propter hoc decuit quod sex diebus quodammodo compleretur opus passionis, quo omnia sunt restaurata, secundum illud Coloss. I, 20: pacificans per sanguinem suum sive quae in caelis, sive quae in terris sunt etc.. II Cor. V, V. 19: deus erat in christo mundum reconcilians sibi.

Secundo congruit mysterio quantum ad figuram.

Mandatur enim Ex. XII, quod decima die mensis primi tollat unusquisque per familias suas agnum paschalem immolandum.

Unde et dominus decimo die primi mensis, hoc est sexta die ante decimum quintum diem, ierusalem intrare voluit, quasi ad locum immolationis accedens; ut patet per id quod dicitur infra eodem: in crastino autem turba multa quae venerat ad diem festum, cum audissent quia venit iesus ierosolymam, acceperunt ramos palmarum, et processerunt obviam ei.

Deinde describitur locus: venit bethaniam etc.. Bethania autem erat vicus prope ierusalem, et interpretatur domus obedientiae: unde congruit mysterio.

Primo quidem quantum ad causam passionis, secundum illud Phil. II, 8: factus est obediens patri usque ad mortem; secundo quantum ad fructum passionis, quem consequuntur soli illi qui ei obediunt, secundum illud Hebr. V, 9: factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae etc..

Signanter autem additur ubi fuerat Lazarus mortuus, quem suscitavit iesus, quia in domo obedientiae illi qui sunt spiritualiter mortui in peccatis, resuscitantur reducti ad viam iustitiae. Rom. V, 19: per unius hominis obedientiam, iusti constituentur multi.

Sed secundum litteram hoc dicitur ad ostendendum quod christus in bethaniam venit ut memoriam resurrectionis Lazari revocaret.

Ps. Cx, 4: memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator dominus.

Deinde cum dicit fecerunt autem ei coenam ibi, ponit obsequium christo exhibitum a suis familiaribus, et primo in communi quantum ad omnes; secundo in speciali quantum ad singulos, ibi et martha ministrabat.

Convenit autem mysterio, quod ibi, idest in bethania, fecerunt ei coenam, quia dominus in domo obedientiae spiritualiter reficitur, delectatus in obedientia nostra, secundum illud Apoc. III, 20: si quis audierit vocem meam, et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum, et coenabo cum illo, et ipse mecum.

Deinde ponuntur tres personae ei assistentes vel ministrantes: scilicet martha, Lazarus et maria.

Per martham significantur praelati, qui ad ministerium in ecclesiis instituuntur, secundum illud I Cor. IV, 1: sic nos existimet homo ut ministros christi et dispensatores mysteriorum dei. Unde dicitur et martha ministrabat; Lc. X, 40: martha autem satagebat circa frequens ministerium.

Per Lazarum autem resuscitatum significantur subditi ministerio praelatorum a peccatis ad statum iustitiae reducti, qui cum aliis iustis spiritualiter cum domino epulantur, unde dicitur Lazarus autem unus erat ex discumbentibus cum eo; Ps. Lxvii, 4: iusti epulentur, et exultent in conspectu dei, et delectentur in laetitia.

Per mariam significantur contemplativi. Dicitur enim Lc. X, 39, quod maria sedens secus pedes domini, audiebat verba illius.

Circa cuius ministerium tria tanguntur, quantum ad litteram pertinet. Primo enim tangitur unguentum in quo obsecuta est; secundo obsequium quod exhibuit, ibi et unxit pedes iesu; tertio effectum obsequii, ibi et domus impleta est ex odore unguenti.

Circa primum tria tangit. Primo quantitatem unguenti, quia multum fuit, unde dicit libram unguenti; Tob. IV, 9: si multum tibi fuerit, abundanter tribue. Secundo materiam, quia fuit ex nardo confectum; unde dicit nardi; Cant. I, 11: dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Est autem nardus herba brevis et spicosa et nigra, ex qua fit unguentum, quod vim confortandi habet ex sua aromaticitate.

Tertio compositionis formam, in eo quod dicit pistici pretiosi. Et, secundum Augustinum, dicitur pistici a loco, in quo nardus oriebatur. Sed melius est quod exponatur pistici, idest fidelis, hoc est non sophisticati per aliquam admixtionem: nam pistis in Graeco idem est quod fides. Addit autem pretiosi, quia confectum erat ex spica nardi, ex qua pretiosum unguentum fit, et forte admixtis aliis pretiosis rebus. In quo docemur quod ea quae pretiosissima sunt apud nos, deo debemus offerre, secundum illud Ps. Lxv, 15: holocausta offeram tibi cum incenso arietum. Et Mal. I, 14: maledictus dolosus, qui habet in grege suo masculum, et votum faciens, offert domino debile.

Circa obsequium eius primo nota humilitatem in hoc quod dicitur unxit pedes iesu, ad pedes procidens, secundum illud ps.

C. Cxxxi, 7: adorabimus in loco ubi steterunt pedes eius. Secundo devotionem, quia extersit capillis suis, ut de seipsa quodammodo obsequium offerret. Rom. VI, 13: exhibete membra vestra arma iustitiae deo.

Effectus autem obsequii tangitur consequenter, cum dicit et domus impleta est ex odore unguenti: per quod insinuatur unguenti bonitas, cuius odor totam domum implevit; Cant. I, 3: curremus in odorem unguentorum tuorum.

Dubitatur autem utrum haec eadem mulier fuerit de qua dicitur hic quod unxit dominum, et de qua dicitur Lc. VII, V. 37, et Matth. XXVI, 7, et Mc. XIV, 3.

Multis quidem videtur, secundum Hieronymum et chrysostomum, quod mulier peccatrix de qua Lucas narrat, non sit maria soror Lazari, quae dominum dicitur unxisse.

Origenes autem addit, quod non sit eadem etiam de qua matthaeus et marcus narrant, sed illa sit quaedam alia tertia: et hoc vult probare ex tribus. Primo quidem ex tempore: nam haec unxit dominum ante sex dies Paschae; illa vero de qua matthaeus et marcus narrant, infra biduum ante Pascha.

Praemittit enim matthaeus dominum dixisse: scitis quia post biduum Pascha fiet. Marcus autem: erat Pascha, et azyma post biduum. Secundo ex loco: nam illa mulier legitur dominum unxisse in domo simonis leprosi; hoc autem colligitur esse factum in domo marthae, ex hoc quod dicitur quod martha ministrabat, ut etiam Augustinus dicit. Tertio ex ipso facto: nam illa mulier legitur unxisse caput, haec autem pedes.

Augustinus vero et Gregorius dicunt, quod una et eadem mulier fuit quam quatuor evangelistae narrant dominum unxisse, sed bis hoc fecit. Primo quidem in principio suae conversionis intermedio tempore praedicationis christi, quod Lucas narrat; secundo vero imminente christi passione hoc fecit, quod tres alii evangelistae narrant. Unde idem factum est quod hic narratur, et quod habetur Matth. XXVI et Mc. XIV.

Ad primum ergo quod dicitur de dissonantia temporis, dicendum est, secundum Augustinum, quod ioannes ipse servat ordinem historiae; matthaeus et marcus per recordationem interponunt quod prius fuerat factum immediate ante proditionem Iudae, quae ex hoc facto creditur occasionem habuisse.

Ad secundum quod obiicitur de dissonantia loci, potest intelligi quod eadem sit domus simonis leprosi, et etiam mariae et marthae, ita quod simon fuerit paterfamilias domus. Dicitur autem leprosus, quia primo leprosus fuerat et a christo curatus.

Ad tertium quod obiicitur de dissonantia facti, dicendum est, secundum Augustinum, quod mulier unxit et pedes et caput.

Et si quis obiiciat quod marcus dicit, quod, fracto alabastro, effudit super caput ipsius recumbentis, potest dupliciter responderi. Uno modo, quod non fuit ita fractum quin aliquid remanserit, unde pedes possent inungi. Alio modo potest dici quod prius inunxit pedes, postea, fracto alabastro, totum supra caput effudit.

Secundum mysterium autem, per libram quam maria accepit, designatur opus iustitiae: nam ad iustitiam pertinet singula librare et ponderare; Ez. XLV, 11: iuxta mensuram cori, erit libratio eorum. Opus autem iustitiae debet quadruplici virtute adiuncta esse perfectum. Primo quidem pietate: unde dicit unguenti, quod, quia lenitivum est, misericordiam significat; Iac. II, 13: iudicium sine misericordia illi qui non fecit misericordiam.

Secundo humilitate: unde dicit nardi, quae, cum sit herba brevis, significat humilitatem; Eccli. III, 20: quanto magnus es, humilia te in omnibus. Tertio fide: unde dicit pistici, idest fidelis. Habac. II, 4: iustus autem meus ex fide vivit. Quarto caritate: unde dicit pretiosi, sola enim caritas pretium praestat vitae aeternae; I Cor. XIII, V. 3: si distribuero pauperibus omnes facultates meas... Caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest.

Opere autem iustitiae unguntur pedes iesu, et caput suum. Per pedes intelligimus mysterium humanitatis; per caput vero divinitatem, secundum illud I Cor. XI, 3: caput christi deus: ut intelligatur caput et pedes christi ungere qui divinitatem et humanitatem eius veneratur. Vel per caput possumus intelligere ipsam christi personam, secundum illud Eph. I, 22: ipsum dedit caput super omnem ecclesiam. Per pedes autem, christi fideles, de quibus Matth. XXV, 40: quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis; Is. LII, V. 7: quam pulchri pedes supra montem annuntiantis et praedicantis pacem. Unde caput christi inungit qui ipsum christum veneratur; pedes autem qui eius fidelibus obsequitur.

Quia vero capilli ex superfluitate generantur, pedes domini capillis terguntur, quando aliquis ex ipsis quae sibi superfluunt, defectui subvenit proximorum. Lc. XI, 41: verumtamen quod superest, date eleemosynam.

Unde Augustinus dicit: si habes superflua, da pauperibus, et domini pedes tersisti.

Per hoc autem quod dicitur et domus impleta est ex odore unguenti, significatur quod propter opera iustitiae, bona fama totam replet ecclesiam; II Cor. II, 14: odorem suae notitiae manifestat per nos in omni loco: quia christi bonus odor sumus.

Deinde cum dicit dixit ergo unus ex discipulis eius etc., ponitur zelus proditoris ex praedicto ministerio concitatus.

Et circa hoc duo facit.

Primo ostendit proditoris zelum; secundo ponitur zeli repressio, ibi dixit ergo ei iesus etc..

Circa primum tria facit.

Primo describitur persona proditoris; secundo ponuntur verba eius, ibi quare hoc unguentum non veniit trecentis denariis? etc.; tertio manifestatur eius malitiosa intentio, ibi dixit autem hoc, non quia de egenis pertinebat ad eum, sed quia fur erat.

Persona autem eius manifestatur ex tribus. Primo quidem ex dignitate, cum dicitur dixit ergo unus ex discipulis eius: ut ostendatur quod nullus in quacumque excellentia constitutus de se praesumere debet, quia, ut dicitur iob IV, 18: in Angelis suis reperit pravitatem.

Secundo ex nomine, cum dicit Iudas Iscariotis, nomine. Interpretatur autem Iudas, confitens, ut significetur quod praeter confessionem virtuosam, de qua Rom. X, 10 dicitur: confessio fit ad salutem, est quaedam confessio vituperabilis et mercenaria, de qua dicitur in Ps. XLVIII, 19: confitebitur tibi cum benefeceris ei.

Tertio describitur ex crimine, cum dicitur qui erat eum traditurus; Ps. XL, 10: qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem.

Deinde ponuntur verba ipsius, ex quibus ostenditur quod de bono odore unguenti spiritualiter mortuus erat, secundum illud II Cor. II, 15: christi bonus odor sumus: aliis odor mortis in mortem, aliis autem odor vitae in vitam. Displicebat enim ei quod unguentum non erat venditum, sed effusum in obsequium christi: unde dicit quare hoc unguentum non veniit, idest venditum est, trecentis denariis? sed sicut dicitur II Cor. XI, 15, ministri Satanae transfigurantur velut ministri iustitiae. Unde iniquitatem suam sub specie pietatis occultavit, dicens et datum est egenis; Is. XXXII, 6: cor eius faciet iniquitatem, ut perficiat simulationem et loquatur ad dominum fraudulenter.

Unde evangelista eius fraudulentam aperit intentionem, subdens dixit autem hoc, non quia de egenis pertinebat ad eum, sed quia fur erat. Non enim curabat quod eis subveniretur, quia Prov. XII, V. 10, dicitur: viscera impiorum crudelia, sed quia fur erat, consuetudinem furandi habens, dolebat sibi occasionem furandi sublatam per effusionem unguenti, et ex hac avaritia ductus est ad proditionem: dicitur enim Eccli. X, 9: avaro nihil est scelestius; et supra X, 10: fur non venit nisi ut furetur, et mactet, et perdat.

Unde autem furari consueverit, exponit subdens et loculos habens, idest, custos loculorum domini constitutus, ea quae mittebantur, scilicet in loculis, donata a fidelibus ad usum christi et pauperum, portabat, ministerio, sed asportabat furto.

Ubi duo notantur. Primo quod christus tamquam pauper de eleemosynis vivebat; Ps. XXXIX, 18: ego autem mendicus sum et pauper. Secundo, quod non derogat perfectioni, si eleemosynae in loculis reserventur: unde quod dicitur Matth. VI, V. 34: nolite solliciti esse in crastinum, non intelligitur quod nihil in crastinum debeat reservari, cum dominus hoc fecerit, qui fuit summum exemplar perfectionis.

Sed quaeritur quare dominus Iudae, quem furem sciebat, custodiam loculorum commisit? ad quod respondendum est tripliciter. Primo quidem, secundum Augustinum, hoc fecit christus, ut eius ecclesia cum fures patitur toleraret: non enim est bonus qui malos tolerare non potuit, unde dicitur cant.

C. II, 2: sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Secundo ei loculos dominus commisit, ut perditionis occasionem auferret, cum haberet ex loculis concupiscentiae mitigationem; sed, sicut dicitur eccle.

C. V, 9: avarus non implebitur pecunia.

Tertio, secundum alios, ut doceret quod spiritualia sunt maioribus committenda, temporalia vero minus dignis; unde dicitur Act. VI, V. 2, ab apostolis: non est aequum relinquere nos verbum dei, et ministrare mensis, sed uni de diaconibus hoc ministerium commiserunt.

Quaeritur etiam quomodo hic dicatur quod solus Iudas de hoc unguento effuso dixerit, cum matthaeus narret discipulos hoc dixisse.

Sed dicendum est, quod matthaeus ponit numerum pluralem pro numero singulari; sicut matthaei, II, 20, dicitur: defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Vel potest dici, quod Iudas primo murmuravit, et ab eo sunt postmodum alii provocati ut similia verba proferrent, licet non ex eadem intentione.