Lectio 7

Posita necessitate adventus verbi in carnem et etiam utilitate, consequenter evangelista modum veniendi manifestat dicens et verbum caro factum est.

Et secundum hoc continuatur ad hoc quod dixerat: in propria venit; quasi dicat: verbum dei in propria venit. Sed ne credas ipsum venisse, locum mutando, ostendit modum quo venit, scilicet per incarnationem: eo enim modo venit, quo missus est a patre, a quo missus est, inquantum factus est caro.

Gal. IV, 4: misit deus filium suum, factum ex muliere etc., ubi dicit Augustinus: eo missum, quo factum.

Secundum chrysostomum autem continuatur ad illud dedit eis potestatem etc.; quasi dicat: si quaeris unde potuit dare hanc potestatem hominibus, ut filii dei fierent, respondet evangelista quia verbum caro factum est, dedit nobis quod possemus filii dei fieri.

Gal. IV, 5: misit deus filium suum, ut adoptionem filiorum dei reciperemus.

Secundum vero Augustinum continuatur sic ad hoc quod dixerat sed ex deo nati sunt: quasi enim dure videbatur, ut homines ex deo nascerentur, ideo quasi in argumentum huius dicti, ut scilicet verbum esse credatur, subdit evangelista illud de quo minus videtur, scilicet quod verbum caro factum est. Quasi dicat: ne mireris si homines ex deo sunt nati, quia verbum caro factum est, idest deus factus est homo.

Notandum quod hoc quod dicitur verbum caro factum est, quidam male intelligentes, sumpserunt occasionem erroris.

Quidam namque posuerunt verbum ita carnem factum esse ac si ipsum vel aliquid eius sit in carnem conversum, sicut cum farina fit panis, et aer ignis. Et hic fuit eutiches, qui posuit commixtionem naturarum in christo, dicens in eo eamdem fuisse dei et hominis naturam.

Sed huius opinionis falsitas manifeste apparet, quia, sicut est dictum supra, verbum erat deus. Deus autem immutabilis est, ut dicitur Mal. III, 6: ego deus, et non mutor, unde nullo modo potest esse quod in aliam naturam convertatur. Est ergo dicendum contra eutichem verbum caro factum est: verbum carnem assumpsit, non quod ipsum verbum sit ipsa caro; sicut si dicamus: homo factus est albus, non quod ipse sit ipsa albedo, sed quod albedinem assumpsit.

Fuerunt etiam alii qui, licet crederent verbum non in carnem mutatum sed quod eam assumpsit, tamen dixerunt ipsum assumpsisse carnem sine anima; nam si carnem animatam assumpsisset, dixisset evangelista: verbum caro cum anima factum est.

Et sic fuit error Arii, qui dixit quod in christo non erat anima, sed verbum dei erat ibi loco animae.

Et huius positionis falsitas apparet, tum quia repugnat sacrae Scripturae, quae in pluribus locis mentionem facit de anima christi, sicut illud Matth. XXVI, 38: tristis est anima mea usque ad mortem; tum etiam quia quaedam passiones animae recitantur de christo, quae in verbo dei nullo modo esse possunt, nec etiam in carne sola, sicut illud Matth. XXVI, 37: coepit iesus taedere, et maestus esse; tum etiam quia deus non potest esse forma alicuius corporis; nec etiam Angelus corpori uniri potest per modum formae, cum secundum naturam a corpore sit separatus; anima autem unitur corpori sicut forma. Non igitur verbum dei corporis forma esse potest.

Praeterea, constat quod caro non sortitur speciem carnis, nisi per animam: quod patet, quia recedente anima a corpore hominis, seu bovis, caro hominis vel bovis, non dicitur caro nisi aequivoce. Si ergo verbum non assumpsit carnem animatam, manifestum est quod non assumpsit carnem. Sed verbum caro factum est; ergo carnem animatam assumpsit.

Fuerunt autem alii, qui, ex hoc moti, dixerunt verbum carnem quidem animatam assumpsisse, sed anima sensitiva tantum, non intellectiva, loco cuius in corpore christi dixerunt verbum esse. Et hic fuit error Apollinaris, qui quandoque Arium secutus est, tandem propter auctoritates praedictas coactus fuit ponere aliquam animam in christo, quae posset harum passionum esse subiectum, ita tamen quod ratione et intellectu careret sed loco horum verbum esset in homine christo.

Sed hoc manifeste apparet esse falsum, quia repugnat auctoritati sacrae Scripturae, in qua quaedam dicuntur de christo, quae nec in divinitate, nec in anima sensitiva, nec in carne inveniri possunt: sicut illud quod admiratus est, ut dicitur Matth. VIII, 10; admiratio autem est passio animae rationalis et intellectivae, cum sit desiderium cognoscendi causam occultam effectus visi. Sic igitur, sicut tristitia cogit in christo ponere partem animae sensitivam, contra Arium, ita admiratio cogit ponere in ipso partem animae intellectivam, contra Apollinarem.

Idem etiam apparet per rationem. Sicut enim non est caro sine anima, ita non est vera caro humana sine anima humana, quae est anima intellectiva. Si ergo verbum assumpsit carnem animatam anima sensitiva tantum, et non rationali, non assumpsit carnem humanam: et ita non poterit dici: deus factus est homo.

Praeterea ad hoc verbum humanam naturam assumpsit, ut eam repararet. Ergo id reparavit quod assumpsit. Si ergo non assumpsit animam rationalem, non reparasset eam: et sic nullus fructus proveniret nobis ex verbi incarnatione, quod falsum est. Verbum ergo caro factum est, idest carnem animatam anima rationali assumpsit.

Sed forte dicis: si verbum carnem sic animatam assumpsit, quare evangelista de anima rationali mentionem non fecit, sed de carne solum dicens verbum caro factum est? respondeo dicendum quod propter quatuor rationes evangelista hoc fecit. Primo ad ostendendum veritatem incarnationis contra Manichaeos, qui dicebant verbum non assumpsisse veram carnem, sed phantasticam tantum, cum non esset conveniens ut boni dei verbum assumeret carnem, quam ipsi dicebant diaboli creaturam. Et ideo evangelista, ut hoc excluderet, fecit de carne specialiter mentionem; sicut et christus, Lc. XXIV, 39, existimantibus discipulis eum esse phantasma, veritatem resurrectionis ostendit, dicens: spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere.

Secundo ad demonstrandam dei erga nos magnitudinem benignitatis. Constat enim quod anima rationalis magis conformis est deo quam caro, et quidem magnum pietatis sacramentum fuisset si verbum assumpsisset animam humanam, utpote sibi conformem, sed assumere etiam carnem elongatam a simplicitate suae naturae, fuit multo amplioris, immo inaestimabilis pietatis indicium; secundum quod apostolus dicit I ad Tim. III, 16: et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne. Et ideo ut hoc ostenderet evangelista, solum de carne mentionem fecit.

Tertio ad demonstrandam veritatem et singularitatem unionis in christo. Aliis enim hominibus sanctis unitur quidem deus, quantum ad animam solum; unde dicitur Sap. VII, V. 27: per nationes in animas sanctas se transfert, amicos dei et prophetas constituens.

Sed quod verbum dei uniretur carni, hoc est singulare in christo, secundum illud in ps.

Cxl, 10: singulariter sum ego donec transeam; iob XXVIII, 17: non adaequabitur ei aurum. Hanc ergo singularitatem unionis in christo ostendere volens evangelista, de carne solum mentionem fecit, dicens verbum caro factum est.

Quarto ad insinuandam congruitatem humanae reparationis. Homo enim per carnem infirmabatur, et ideo evangelista volens insinuare adventum verbi congruum esse nostrae reparationi, mentionem de carne specialiter fecit, ut ostenderet quod caro infirma per carnem verbi reparata fuit; et hoc est quod apostolus dicit, Rom. VIII, 3: nam quod impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem, deus filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne.

Sed quaeritur, quare evangelista non dixit verbum carnem assumpsit, sed potius verbum caro factum est.

Respondeo dicendum, quod hoc ideo fecit, ut excluderet errorem Nestorii, qui dixit in christo fuisse duas personas, et duos filios, et alium esse filium virginis: unde non concedebat quod beata virgo esset mater dei.

Sed secundum hoc deus non esset factus homo; quia impossibile est quod duorum singularium, quae diversa sunt secundum suppositum, unum praedicetur de alio. Unde si alia est persona verbi, seu suppositum, et alia persona hominis, seu suppositum in christo, tunc non erit verum quod dicit evangelista verbum caro factum est. Ad hoc enim fit aliquid, ut sit; si ergo verbum non esset homo, non posset dici quod verbum sit factum homo. Et ideo signanter evangelista dixit factum est, et non dixit assumpsit, ut ostendat quod unio verbi ad carnem non est talis qualis est assumptio prophetarum, qui non assumebantur in unitatem suppositi, sed ad actum propheticum: sed est talis quod deum vere faceret hominem, et hominem deum, idest quod deus esset homo.

Fuerunt et alii, qui non intelligentes modum incarnationis, posuerunt quidem assumptionem praedictam esse terminatam ad veritatem personae, confitentes in deo unam personam dei et hominis; sed tamen dicunt in ipso fuisse duas hypostases, sive duo supposita, unum naturae humanae creatum, et temporale, aliud divinae increatum, et aeternum. Et talis est prima opinio quae ponitur III Sent. Dist. VI.

Sed secundum hanc opinionem non habet veritatem ista propositio: deus factus est homo, et homo factus est deus. Et ideo haec opinio damnata est tamquam haeretica in quinto Concilio, ubi dicitur: si quis in domino iesu christo unam personam, et duas hypostases dixerit, anathema sit. Et ideo evangelista, ut omnem assumptionem excluderet, quae non terminatur ad unitatem personae, utitur hoc verbo factum est.

Si vero quaeris quomodo verbum est homo, dicendum quod eo modo est homo quo quicumque alius est homo, scilicet habens humanam naturam. Non quod verbum sit ipsa humana natura, sed est divinum suppositum unitum humanae naturae.

Hoc autem quod dicitur verbum caro factum est, non aliquam mutationem in verbo, sed solum in natura assumpta de novo in unitatem personae divinae dicit. Et verbum caro factum est, per unionem ad carnem. Unio autem relatio quaedam est. Relationes autem de novo dictae de deo in respectu ad creaturas, non important mutationem ex parte dei, sed ex parte creaturae novo modo se habentis ad deum.

Sequitur et habitavit in nobis; quod quidem dupliciter distinguitur a praemissis.

Primo ut dicatur quod supra evangelista egit de verbi incarnatione, dicens verbum caro factum est; hic vero modum incarnationis insinuat, dicens et habitavit in nobis. Secundum enim chrysostomum et Hilarium, per hoc quod evangelista dicit verbum caro factum est, posset aliquis intelligere quod sit conversum in carnem, et non sint in christo duae naturae distinctae, sed una tantum natura ex humana et divina commixta; ideo evangelista hoc excludens, subiunxit et habitavit in nobis, idest in nostra natura, ut tamen in sua maneret distinctum. Illud enim quod in aliquid convertitur, non manet ab eo in quod convertitur secundum naturam distinctum; quod autem ab aliquo non distinguitur, non inhabitat illud; quia habitare distinctionem inhabitantis et in quo habitat importat. Sed verbum habitavit in nostra natura ergo naturaliter est ab ipsa distinctum.

Et ideo inquantum humana natura a natura verbi fuit in christo distincta, dicitur habitaculum divinitatis et templum, iuxta illud infra II, 21: hoc autem dicebat de templo corporis sui.

Et quidem, quamvis a praedictis sanctis hoc sane dicatur, cavenda est tamen calumnia quam aliqui ex hoc incurrunt. Nam antiqui doctores et sancti, emergentes errores circa fidem ita persequebantur, ut interdum viderentur in errores labi contrarios; sicut Augustinus contra Manichaeos, qui destruebant libertatem arbitrii, taliter disputat, quod videtur in haeresim Pelagii incidisse.

Hoc igitur modo evangelista ioannes, ne per hoc quod dixerat verbum caro factum est, intelligeretur in christo confusio vel transmutatio naturarum, subiunxit et habitavit in nobis: ex quo verbo Nestorius occasionem sumens erroris, dixit, filium dei sic esse unitum homini ut tamen dei et hominis non esset una persona: voluit enim quod verbum per solam inhabitationem per gratiam fuerit humanae naturae unitum. Ex hoc autem sequitur quod filius dei non sit homo.

Ad quorum evidentiam sciendum est quod in christo duo considerare possumus, scilicet naturam et personam.

Secundum naturam autem attenditur in christo distinctio, non secundum personam, quae una et eadem est in duabus naturis; quia humana natura in christo fuit assumpta in unitatem personae. Inhabitatio ergo, quam ponunt sancti, referenda est ad naturam, ut dicatur quod habitavit in nobis, idest natura verbi inhabitavit naturam nostram, non secundum hypostasim seu personam, quae est eadem utriusque naturae in christo.

Quod autem blasphemat Nestorius, auctoritate sacrae Scripturae evidenter refellitur.

Apostolus enim Phil. II, 6 unionem dei et hominis exinanitionem vocat, dicens de filio dei: qui cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est se esse aequalem deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens.

Non autem dicitur deus exinaniri deus ex eo quod creaturam rationalem per gratiam inhabitet, quia sic pater et spiritus sanctus exinanirentur, cum et ipsi inhabitare hominem dicantur per gratiam; dicit enim christus de se et de patre loquens, infra XIV, 23: ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus.

De spiritu autem sancto dicit apostolus, I Cor. III, 16: spiritus dei habitat in nobis.

Praeterea, si christus personaliter deus non esset, praesumptuosissime dixisset: ego et pater unum sumus; et antequam Abraham fieret, ego sum. Ego autem personam loquentis demonstrat; homo autem erat, qui loquebatur; unum cum patre praeexistebat Abrahae.

Potest etiam aliter continuari, ut dicatur quod supra egit de verbi incarnatione, nunc autem agit de verbi incarnati conversatione, dicens et habitavit in nobis, idest inter nos apostolos conversatus est familiariter, secundum quod dicit Petrus, Act. I, 21: in omni tempore quo intravit et exivit inter nos dominus iesus. Baruch IV, 38: post haec in terris visus est.

Hoc autem evangelista addidit propter duo. Primo ut ostendat mirabilem conformitatem verbi ad homines, inter quos sic conversatus est, ut videretur quasi unus ex eis. Non solum enim in natura voluit assimilari hominibus, sed etiam in convictu et familiari conversatione absque peccato, cum eis voluit esse simul, ut sic homines suae conversationis dulcedine allectos traheret ad seipsum.

Secundo ut ostendat sui testimonii veritatem.

Evangelista enim supra de verbo magna quaedam dixerat et adhuc multa de eo mirabilia dicturus erat, et ideo ut eius testimonium credibilius fieret, accepit quasi in veritatis argumentum, se cum christo conversatum fuisse, dicens et habitavit in nobis. Quasi dicat: bene possum testimonium perhibere de ipso quia cum ipso conversatus sum; I io.

C. I, 1: quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus nostrae contrectaverunt de verbo vitae etc., et Act. X, 40: dedit eum manifestum fieri, non omni populo, sed testibus praeordinatis a deo idest nobis qui manducavimus et bibimus cum illo.