Lectio 7

Postquam evangelista posuit Lazari mortem et eius resurrectionem, hic consequenter ponit effectum resurrectionis, et primo ponit effectum eius in turba; secundo ponit effectum eius in principibus, ibi collegerunt ergo pontifices et Pharisaei Concilium.

Circa primum duo facit. Primo inducit quosdam credentes, dicens multi ergo ex Iudaeis qui venerant ad mariam et martham, ad eas consolandas, et viderant quae fecit iesus, crediderunt in eum. Nec mirum, quia tale miraculum non est auditum a saeculo, quod scilicet mortuus quatriduanus in monumento resuscitaretur ad vitam. Similiter etiam dominus dicit, miraculum istud se facturum propter populum qui circumstabat, ut scilicet credant in eum: et ideo verbum istud non ivit incassum, sed ex miraculo viso multi crediderunt. I cor.

C. I, 22: Iudaei signa quaerunt.

Secundo inducit quosdam denuntiantes, dicens quidam autem ex ipsis venerunt ad Pharisaeos etc.. Quod quidem potest dupliciter intelligi. Uno modo quod dixerunt ea quae iesus fecit principibus sacerdotum, ut mitigarent eos adversus iesum, et ut confutarent eos de hoc quod adversus iesum, qui tam mira faciebat, machinarentur.

Alio modo, et melius, quia hoc dixerunt ut concitarent eos contra christum. Nam infideles erant, et de miraculo scandalizabantur.

Et hoc patet ex ipso modo loquendi.

Nam cum dixerat multi ergo ex Iudaeis...

Crediderunt in eum. Subiungit quasi adversantem, dicens quidam autem ex ipsis abierunt ad Pharisaeos etc.. Hi sunt de quibus dicitur infra XII, 37, quod cum tanta signa fecisset iesus coram eis, non crediderunt in eum... Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam dei.

Consequenter cum dicit collegerunt ergo pontifices et Pharisaei Concilium, ponit evangelista effectum miraculi in principibus, et primo ponit malitiam quam contra christum excogitaverunt; secundo ostendit quomodo christus eam declinavit, ibi iesus ergo iam non in palam ambulabat apud Iudaeos.

Circa primum tria facit.

Primo ponit Concilii congregationem; secundo subdit congregatorum dubitationem, ibi et dicebant: quid facimus, quia hic homo multa signa facit? tertio assignat dubitationis determinationem, ibi unus autem ex ipsis etc..

Ostenditur autem circa primum pontificum nequitia ex tribus. Primo ex personarum conditione, quia non plebei, sed pontifices et Pharisaei. Pontifices autem, quia erant principes sacrorum; Pharisaei vero, quia speciem religionis habebant, ut sic impleatur quod dicitur Gen. Penult., 5: simeon et levi fratres, vasa bellantia iniquitatis.

Nam de simeone fuerunt adinventores sectae Pharisaeorum. Pontifices autem manifestum est de tribu levi fuisse; I Esd. IX, 2: manus principum prima erat in transgressione hac.

Secundo ex malitiae deliberatione; unde dicit collegerunt Concilium, quod est factum ad consiliandum; Gen. Penult., 6: in consilium eorum non veniat anima mea; Ps. I, 1: beatus vir qui non abiit in consilio impiorum etc.. Sed, ut dicitur Prov. XXI, 30: non est consilium contra dominum.

Tertio ex prava intentione, quia adversus iesum, idest salvatorem; Ps. XL, 8: adversum me loquebantur inimici mei, adversum me cogitabant mala mihi; Ier. XVIII, 18: venite, cogitemus contra ieremiam cogitationes.

Consequenter cum dicit quid facimus, quia hic homo multa signa facit? ponit ipsorum dubitationem, et primo ponit dubitationis motivum; secundo dubitationis materiam, ibi si dimittimus eum sic, omnes credent in eum.

Movebant autem eos ad dubitandum miracula christi; unde dicebant quid facimus, quia hic homo multa signa facit? caeci sunt, adhuc eum hominem vocantes, cuius tantam susceperunt divinitatis demonstrationem. Nam, ut ipse dicit supra c. V, 36: opera quae dedit mihi pater ut faciam, ipsa testimonium perhibent de me.

Sunt etiam non minus insipientes quam caeci: quia dubitant quid eos facere oporteat, cum nihil aliud eis faciendum erat, quam credere; supra VI, 30: quod signum facis, ut credamus tibi? sed ecce quod multa signa fecit, et adhuc dicunt quia hic homo multa signa facit. Excaecavit enim eos malitia eorum: Sap. II, 21.

Materia autem dubitationis fuit, quia timebant damna eos secutura. Et ponit duo quantum ad hoc.

Primo amissionem principatus spiritualis; et quantum ad hoc dicit si dimittimus eum sic, omnes credent in eum: quod quidem secundum rei veritatem optabile erat omnibus, nam fides quae est ad christum, salvat et ad vitam aeternam perducit; infra XX, V. 31: haec scripta sunt ut credatis... Et ut credentes vitam habeatis in nomine eius.

Sed quantum ad eorum pravam intentionem eis horrendum videbatur, cum crederent, nullum eorum qui crederent in christum, eis obedire. Unde ex eorum ambitione seipsos et alios retrahunt a salute. Unde dicitur in III Canon. Io.: is quis amat primatum gerere in eis, diotrephes, non recipit nos.

Secundo ponit ambitionem possessionis temporalis, cum dicit et venient Romani, et tollent nostrum locum, et gentem: quod videtur ex hoc sequi, secundum Augustinum: quia si omnes in christum crederent, nemo remaneret qui adversus Romanos templum dei defenderet, quia desererent sanctum templum et suas paternas leges, contra quas doctrinam christi esse sentiebant.

Sed hoc non videtur multum ad propositum pertinere, cum adhuc servirent Romanis, nec excogitassent contra eos movere bellum.

Et ideo melius videtur dicendum, secundum chrysostomum, quod ideo hoc dicebant quia videbant christum honorari a populo tamquam rex. Et quia mandatum Romanorum erat ut nullus nisi per eos rex nominaretur, ideo timebant quod si hoc audirent Romani, quod christum haberent tamquam regem, reputarent ipsos Iudaeos rebelles et venientes contra eos, destruerent civitatem et gentem; infra XIX, 12: omnis qui se regem facit, contradicit caesari.

Sed attende eorum miseriam, quia nihil timent perdere nisi temporalia, de vita aeterna non cogitantes; Deut. XXXIII, 28: oculus Iacob ad terram. Sed, ut dicitur proverb.

XVI, 24, quod timet impius, veniet super eum. Ideo Romani post passionem domini et glorificationem, tulerunt eis et locum et gentem, expugnando et transferendo.

Determinationem autem dubitationis ponit, cum dicit unus autem ex ipsis caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis. Et primo ponitur determinatio; secundo determinationis expositio, ibi hoc a semetipso non dixit; tertio sententiae a congregatione acceptatio, ibi ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum.

Circa primum duo facit.

Primo describit personam sententiantis; secundo ponit verba sententiae, ibi vos nescitis quidquam etc..

Persona sententians describitur ex nomine et ex dignitate.

Ex nomine quidem, quia caiphas; quod quidem nomen convenit suae malitiae. Interpretatur enim primo investigans, quod attestatur suae praesumptioni; Prov. XXV, 27: qui scrutator est maiestatis, opprimetur a gloria. Praesumpsit enim cum dixit: adiuro te per deum vivum, ut dicas nobis si tu es christus. Secundo interpretatur sagax, quod attestatur eius astutiae, quia nititur mortem christi procurare.

Tertio interpretatur ore vomens, quod attestatur eius stultitiae; Prov. XXVI, 11: sicut canis qui revertitur ad vomitum.

Ex dignitate autem describitur, quia pontifex anni illius.

Circa quod sciendum est, quod, ut habetur Lev. VIII, dominus constituit unum summum sacerdotem, cui mortuo unus succederet, qui per totam vitam pontificis officium exerceret. Postmodum autem, crescente ambitione et contentione inter Iudaeos, constitutum est ut plures essent pontifices, et ad omnes vicissim huiusmodi dignitas proveniret, et per annos singulos vicibus ministrarent.

Et quandoque etiam hoc sibi pecunia procurabant; ut iosephus de isto narrat. Et ad hoc ostendendum dicit anni illius.

Consequenter cum dicit vos nescitis quidquam etc., ponit verba determinantis: qui quidem primo exprobrat aliis ignaviam, dicens vos nescitis quidquam, nec cogitatis, quasi dicat: vos estis ignavi, et adhuc segnius rem attenditis. Et ideo, secundo, ponit suam malitiam, dicens expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo.

Quae quidem verba alium intellectum habent, secundum intentionem caiphae, et alium, secundum expositionem evangelistae.

Ut ergo primo exponatur secundum eius pravam intentionem, sciendum est, quod, ut dicitur Deut. XIII, 1 ss., mandatum est domini: si fuerit in medio tui propheta, aut qui somnium vidisse se dicat, et voluerit te a domino retrahere, propheta ille, ut fictor somniorum, interficiatur. Secundum hanc ergo legem credebat iste, quod christus averteret populum a cultu dei; Lc. XXIII, 2: hunc invenimus subvertentem gentem nostram. Et ideo dicebat iste vos nescitis, scilicet legem, nec cogitatis quia expedit vobis, scilicet ut unus, idest iste homo, moriatur, ne totus populus seducatur; quasi dicat: unius hominis salutem pro communi republica oportet contemnere. Unde sequitur Deut. XIII, 5: et auferes malum de medio populi tui; I Cor. V, 13: auferte malum ex vobis ipsis.

Sed aliter evangelista exponit, dicens hoc autem a semetipso non dixit etc..

Ubi tria ponit.

Primo horum verborum auctorem; secundo ipsorum rectum sensum, ibi quia iesus moriturus erat pro gente; tertio addit evangelista ad verba caiphae, ibi et non tantum pro gente, sed ut filios dei qui erant dispersi, congregaret in unum.

Circa primum sciendum est, quod quia posset aliquis credere caipham instinctu proprio verba dicta protulisse, evangelista hoc excludens dicit hoc autem a semetipso non dixit. In quo datur intelligi, quod aliquis aliquando a semetipso loquitur.

Homo enim est illud quod principale est in ipso, hoc autem est intellectus et ratio: unde homo id quod est, per rationem est.

Quando ergo homo loquitur ex propria ratione, tunc loquitur a semetipso, sed quando loquitur ab aliquo superiori et exteriori instinctu, non loquitur a semetipso. Dupliciter tamen hoc contingit. Quandoque ut motus a spiritu divino, secundum illud Matth. X, V. 20: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis.

Quandoque autem ut motus a spiritu maligno, sicut arreptitii: et utique aliquando dicuntur prophetare. Quod quidem moti a spiritu divino prophetent, dicitur II Petr. I, 21: non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed a spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti dei homines. Quod autem moti a spiritu maligno prophetent, habetur Ier. XXIX, 26: dedit te dominus sacerdotem pro ioiada sacerdote, ut sis dux in domo domini super omnem virum arreptitium et prophetantem.

Sciendum est etiam, quod aliquando loquitur aliquis instinctu spiritus sancti vel spiritus maligni, qui tamen amittit usum rationis, et arripitur. Aliquando autem manet ei liber usus rationis, nec arripitur. Nam quando superabundant vires sensitivae ex superiori impressione, ligatur ratio, et movetur, et arreptus est. Quia vero Daemon habet potestatem imprimendi in phantasiam, cum sit potentia affixa organo, potest in eam aliquando sic imprimere quod ex impressionis abundantia ratio efficiatur quasi ligata, non tamen quod cogatur ad consensum; et tunc homo arripitur a spiritu maligno.

Restat ergo quaestio an caiphas verba ista instinctu spiritus sancti dixerit, vel maligni. Et videtur quod non dixerit instinctu spiritus sancti: nam spiritus sanctus est spiritus veritatis, ut dicitur ier.

C. XV. Spiritus autem malignus est spiritus mendacii; III Reg. Ult., 22: egrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum.

Constat autem quod caiphas locutus fuerit mendacium, dicens expedit vobis ut unus moriatur. Non ergo locutus est instinctu spiritus sancti, ut videtur, sed prophetavit instinctu spiritus maligni arreptitii.

Hoc autem non videtur consonare dictis evangelistae: nam si ita esset, ioannes non addidisset cum esset pontifex anni illius.

Ideo ergo caiphae dignitatem addidit, ut insinuaret eum instinctu spiritus sancti fuisse locutum. Ex quo datur nobis intelligi quod etiam malos in dignitate constitutos spiritus sanctus movet ad loquendum aliqua vera et futura pro utilitate dumtaxat subditorum.

Ad illud ergo quod in contrarium dicitur, scilicet falsum esse quod dixit expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, dupliciter responderi potest. Uno modo, quod mors christi quantum est de se, expediens fuit omnibus, etiam his qui eum occiderunt; I Tim. IV, 10: qui est salvator omnium hominum, maxime fidelium: Hebr. II, 9: ut gratia dei pro omnibus gustaret mortem.

Alio modo ut dicatur expedit vobis, idest populo. Unde evangelista, ubi caiphas dicit ut moriatur pro vobis, ponit pro gente.

Sed videtur ex verbis evangelistae quod fuit propheta, cum dicit prophetavit.

Si enim prophetat quis, sequitur eum esse prophetam. Sed, secundum Origenem, non sequitur quod quicumque prophetat sit propheta: sed si propheta est, utique prophetat; nam alicui quandoque conceditur actus alicuius rei, cuius tamen conditio ei non conceditur; sicut non quicumque facit aliquid iustum, est iustus, sed qui iustus est, iusta facit.

Notandum est autem, quod duplex actus concurrit ad hoc quod aliquis prophetet: scilicet videre; I Reg. IX, 9: qui nunc dicitur propheta, olim vocabatur videns. Item annuntiare: I Cor. XIV, 3: propheta omnibus loquitur ad aedificationem. Contingit autem quandoque quod utrumque aliquis habet, non tamen proprie dicitur propheta: nam quandoque aliquis habet propheticam visionem, sicut Nabuchodonosor et Pharao; et similiter ipsam visionem aliis nuntiaverunt; non tamen prophetae dici possunt, quia defuit eis aliquid, scilicet intelligentia visionis, qua opus est in visione, ut dicitur Dan. X, 1. Caiphas autem licet visionem propheticam non habuerit, habuit tamen denuntiationem rei propheticae, inquantum scilicet denuntiavit utilitatem mortis christi.

Quandoque namque spiritus sanctus movet ad totum quod pertinet ad prophetiam, quandoque autem ad aliquid tantum. Caiphae autem nec mentem illuminavit, nec imaginationem; et ideo eius mens et imaginatio ad malum intenta mansit: movit tamen linguam eius, ut proferret modum quo salus populi impleretur. Unde non dicitur propheta nisi inquantum habuit propheticum actum in denuntiatione, imaginatione et ratione eius ad contrarium existente. Ex quo patet quod non magis potest dici propheta quam asina Balaam.

Consequenter cum dicit et non tantum pro gente, sed ut filios dei qui erant dispersi, congregaret in unum, addit evangelista ad verba pontificis, dicens, quod iesus non tantum moriturus erat pro gente populi, scilicet Iudaeorum, ut caiphas dixit, Hebr. Ult. 12: iesus ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est, sed addit etiam pro toto mundo; unde subdit ut filios dei qui dispersi erant, congregaret in unum.

Ubi cavenda est haeresis Manichaeorum dicentium, animas aliquas esse de substantia divina, et vocari filios dei; et ad has congregandas in unum dicunt deum venisse.

Sed hoc est erroneum; quia, ut dicitur ez.

C. XVIII, 4: omnes animae meae sunt, scilicet creatione. Et ideo quod dicit ut filios dei qui erant dispersi, congregaret in unum, non est intelligendum quod tunc iam accepissent adoptionis spiritum: quia, ut Gregorius dicit, nec oves eius neque filii dei adhuc erant per adoptionem. Sed est intelligendum secundum praedestinationem, ut dicatur ut filios dei, scilicet ab aeterno praedestinatos, rom.

C. VIII, 29: quos praescivit conformes fieri imagini filii eius, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus, qui erant dispersi, per diversos ritus et gentes, congregaret in unum, scilicet in unitatem fidei; supra X, 16: alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere... Et fiet unum ovile et unus pastor; Ps. Cxlvi, 2: aedificans ierusalem dominus, dispersiones Israelis congregabit.

Consequenter cum dicit ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum, ponit evangelista consensum Iudaeorum in mortem christi.

Sed numquid non ante cogitaverunt eum occidere? videtur quod sic: quia supra in pluribus locis dicitur, quod Iudaei quaerebant eum interficere.

Responsio. Dicendum quod ante habuerunt quidem instinctum ad eum occidendum; sed ab illo die, concitati ad iram ex verbis caiphae, tractaverunt firmo proposito eum occidere. Prov. I, 16: pedes eorum ad malum currunt.