Lectio 3

Supra consolatus est dominus apostolos per promissionem spiritus sancti; hic ostendit utilitatem quam spiritus sanctus adveniens afferet eis. Et ponit triplicem utilitatem: unam ex parte mundi, aliam ex parte discipulorum, et tertiam ex parte christi.

Ex parte quidem mundi, quia spiritus sanctus adveniens mundum arguet; ex parte discipulorum, quia eos instruet, ibi adhuc multa habeo vobis dicere etc.; ex parte christi, quia ipsum clarificabit, ibi ille me clarificabit etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponit utilitatem adventus spiritus sancti quantum ad mundum; secundo exponit eam, ibi de peccato quidem, quia non crediderunt in me.

Dicit ergo: expedit vobis ut ego vadam, quia mittam spiritum sanctum ad vos, et, cum venerit ille, arguet mundum de peccato et de iustitia et de iudicio. Quod dupliciter legitur. Uno modo secundum Augustinum, alio modo secundum chrysostomum.

Secundum Augustinum quidem hoc modo: cum venerit, scilicet spiritus sanctus, ille arguet, idest reprehendet, mundum; Prov. IX, 8: argue sapientem, et diliget te.

Sed numquid non etiam christus arguit mundum? arguit quidem, supra VIII, 41: ex patre diabolo estis, et Matth. XXIII, multa contra Pharisaeos et Scribas dicens. Quare ergo dicit ille arguet, quasi ipse non arguerit? sed forte diceret aliquis quod christus solos Iudaeos arguit, spiritus autem sanctus in discipulis et per discipulos arguit totum mundum. Sed huic contrariatur quod christus loquitur in apostolis et per apostolos sicut spiritus sanctus; II Cor. Ult., 3: experimentum quaeritis eius qui in me loquitur christus.

Et ideo dicendum, quod dixit ille arguet mundum, qui invisibiliter penetrans corda vestra, diffundet in eis caritatem, qua timore depulso, arguendi habebitis potestatem.

Quamdiu enim discipuli carnaliter ad christum afficiebantur, spiritus sanctus non erat in eis, ut dictum est, eo modo quo postea fuit: et ideo non erant ita audaces sicut post eius adventum fuerunt; Ps. XXXII, 6: spiritu oris eius omnis virtus eorum, scilicet apostolorum; II Paral. XXIV, 20: spiritus domini induit zachariam. Ille etiam arguet mundum, quia corda quae ante mundana fuerant, replens fecit quod ea se reprehenderent; iob XIII, 15: arguam vias meas coram illo etc.. Et hoc facit spiritus sanctus; Ps. L, 12: spiritum rectum innova in visceribus meis.

Sed de quo arguet? de tribus.

De peccato quod commiserunt; Is. LVIII, 1: annuntia populo meo scelera eorum etc.. Et hoc apostoli fecerunt; Ps. XVIII, 5: in omnem terram exivit sonus eorum. Item de iustitia quam neglexerunt; Is. XXIX: iustitiam non fecerunt etc.. Et hoc apostoli fecerunt: Rom. III, 10: non est iustus quisquam. Item de iudicio, quod contempserunt: ut enim dicitur Prov. XVIII, 3, impius cum in profundum peccatorum venerit, contemnet; Ez. V, 6: contempsit iudicia mea etc..

Hic exponit. Et primo, quod dicit de peccato, et hoc quia non crediderunt in me. Solum de peccato infidelitatis arguit: quia per fidem omnia alia peccata dimittuntur, Matth. XXV, 35 ss.. Dominus damnatis solum defectum misericordiae imputat, quia per misericordiam omnia peccata purgantur; Prov. XV, 27: per misericordiam et fidem purgantur peccata. Sic ergo et hic, quia infidelitate manente, peccata cetera detinentur, et ea discedente cetera dimittuntur.

Dicit autem quia non crediderunt in me; et non dicit mihi, vel me, quia Daemones credunt christum esse, et contremiscunt; Iac. II, 19. Sed in me, per fidem formatam sperando et diligendo.

Secundo de iustitia, et hoc quia ad patrem vado etc.. Quod quidem potest dupliciter exponi: quia vel de iustitia christi, vel de iustitia apostolorum. De iustitia quidem apostolorum sic: de iustitia nostra, quod non sunt imitati. Iustitia dico non ex lege, sed ex fide; Rom. III, 22: iustitia autem dei per fidem iesu christi. Fides autem de invisibilibus est: Hebr. XI, 1. Discipuli autem aliquid videbant, scilicet eius humanitatem, et aliquid non videbant, scilicet eius divinitatem: sed hoc promittit eis in praemium; supra XIV, 21: manifestabo eis meipsum.

Habebant ergo discipuli fidem de christo quantum ad divinitatem tantum; sed quando subtracta fuit eis humanitas christi, tunc eorum fides erat de utroque: et ideo, secundum Augustinum super Ioan., dicit quia vado ad patrem, et iam non videbitis me; quasi dicat: vos creditis in me secundum divinitatem, et, quia vado ad patrem, credetis in me etiam quantum ad humanitatem: quam quidem fidei iustitiam mundus non imitatur.

Sed dicit et iam non videbitis me: non quod numquam sint eum visuri, sed quia non visuri sunt eum in ista carne mortali.

Viderunt eum in resurrectione, sed immortalem existentem; et videbunt eum in iudicio, sed in maiestate venientem. De iustitia quidem christi exponit de verbis domini.

Iudaei enim noluerunt recognoscere quod christus iustus esset; supra IX, 24: nos scimus quia hic homo peccator est. Arguet eos de hac iustitia, dicens quia ad patrem vado: quia hoc ipsum quod ad patrem vado, iustitiae meae est. Quod enim christus descendit, misericordiae fuit; sed quod ascendit, eius iustitiae debitum; Phil. II, 9: propter quod et deus exaltavit illum etc..

Tertio arguit mundum de iudicio; et hoc quia princeps huius mundi, idest diabolus, qui est princeps mundi, idest mundanorum, non creatione, sed suggestione et imitatione; Sap. II, 25: imitantur eum qui sunt ex parte illius; iob XLI, 25: ipse est rex super omnes filios superbiae. Hic ergo princeps iam iudicatus est, idest expulsus foras; supra XII, 31: nunc iudicium est mundi, idest, pro mundo, nunc princeps huius mundi eiicietur foras. Et hoc dicit ut tollat excusationem hominum, qui se de peccatis excusant propter tentationem diaboli; quasi dicat: excusari non possunt, quia expulsus est diabolus per gratiam et fidem christi et spiritum sanctum a cordibus fidelium, ita ut iam non tentet interius sicut ante, sed solum exterius per exercitationem permissus; et ideo resistere possunt ei qui volunt adhaerere christo. Et inde est quod debiles feminae diabolum vicerunt, a quo tamen fortissimi viri superati sunt. De hoc ergo iudicio mundus arguitur, quia a diabolo vincitur resistere nolens, et a se expulsum, per consensum peccati reducens; Rom. VI, 12: non regnat peccatum in vestro mortali corpore.

Vel aliter, secundum eumdem in libro de verbis domini, ut quod dicit iam iudicatus est, intelligatur de iudicio condemnationis; idest, iam condemnatus est ipse et per consequens omnes qui adhaerent ei; Matth. XXV, V. 41: ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et Angelis eius. Arguitur etiam mundus de iudicio: quia sciens mundi huius principem condemnatum esse, non evadit etiam ipse hoc iudicium; sed cum suo principe iudicatur, quoniam superbum atque impium imitatur.

Secundum chrysostomum, aliter a capite exponitur cum venerit, scilicet spiritus sanctus, ille arguet, idest convincet, mundum de peccato; quasi diceret: ipse spiritus sanctus erit argumentum quoddam contra mundum; Hebr. II, 4: contestante deo signis et prodigiis etc.. Et de hoc peccato ostendet eos graviter peccasse, quia non crediderunt in me, cum videbunt quod spiritus sanctus in nomine meo dabitur fidelibus; Act. V, 32: nos testes huius rei sumus, et spiritus sanctus, quem dedit deus omnibus obedientibus sibi.

De iustitia, quam scilicet ego habeo, quam tamen mundus non reputavit me habere: et hoc, quia vado ad patrem, et mittam vobis spiritum, scilicet qui ostendet me iustum, et irreprehensibilem duxisse vitam; supra XV, V. 26: quem ego mittam vobis a patre spiritum veritatis. Quia hoc dicitur in Ps. Lxvii, V. 19 postquam ascendit christus in altum, dedit dona hominibus.

De iudicio: quia princeps huius mundi iam iudicatus est; idest, ex hoc ipso quod per spiritum sanctum iudicatur, idest expellitur, a cordibus fidelium; Zach. XIII, 2: spiritum immundum eiiciam; I Cor. II, 12: nos spiritum huius mundi non accepimus; sed spiritum qui ex deo est. Et de hoc iudicio arguet, quia ipsi male iudicaverunt quod Daemonium haberet, et quod in beelzebub eiiceret Daemonia: de quo convincentur, quia spiritus sanctus quem ego mittam, ipsum Daemonem condemnabit et eiiciet.

Hic ponit utilitatem adventus spiritus sancti ex parte discipulorum, quae est ipsorum instructio, et primo ponit instructionis necessitatem; secundo promittit instructionem, ibi cum autem venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem; tertio excludit dubitationem, ibi non enim loquetur a semetipso.

Dicit ergo: utilis erit adventus spiritus sancti mundo, quia arguet eum. Sed et vobis utilis erit ad instruendum; qua quidem instructione indigetis, quia multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo: quasi dicat: ego vos instruxi, sed non adimplemini; iob XXVI, 14: ecce haec ex parte dicta sunt verborum eius: et cum vix parvam stillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitruum magnitudinis illius intueri? quaerere autem quae sunt ista multa quae portare non poterant, est stultum, ut dicit Augustinus.

Nam si ipsi portare non poterant, multo magis et nos non possumus.

Hoc tamen quod dicit non potestis portare modo, diversi haeretici assumunt ad sui erroris velamentum, dum his qui eis adhaerent quaedam in occulto dicunt turpissima, quae non auderent dicere in manifesto: quasi haec ipsa sint quae tunc discipuli portare non poterant, et ea docuerit spiritus sanctus quae palam docere atque praedicare spiritus hominis erubescit.

Non est ergo intelligendum quod aliqua secreta doctrinae taceantur fidelibus parvulis, seorsum docenda maioribus, sed omnibus fidelibus proponuntur ea quae fidei sunt; matth.

C. X, 27: quod in aure audistis, praedicate supra tecta. Sed aliter proponenda sunt rudibus, aliter peritis; sicut quae subtilia sunt de mysterio incarnationis, et aliis huiusmodi, non sunt rudibus proponenda, quia cum intelligere non possent, scandalizarentur. Omnia ergo quae fidei erant, dominus proposuit eis, sed non eo modo quo postea revelavit, et praecipue in vita aeterna. Sic ergo quae portare non poterant, sunt plena cognitio divinorum, quam non habebant tunc, puta aequalitatem filii ad patrem, et huiusmodi.

Unde Paulus, II Cor. XII, 4: audivi arcana verba, quae non licet homini loqui, quae non erant de alia veritate quam fidei, sed altiori modo. Item spiritualis intellectus omnium Scripturarum, quem tunc non habebant, sed quando aperuit eis sensum ut intelligerent Scripturas: Lc. Ult., 45. Item passiones et pericula quae passuri erant quae tunc non poterant, quia animi eorum imbecilles erant; Eccli. VI, 26: subiice humerum tuum, et porta illam. Sic ergo necessaria erat eis instructio.

Hic promittit eis instructionem quam consequentur in adventu spiritus sancti qui docebit eos omnem veritatem. Cum enim sit a veritate, eius est docere veritatem, et facere similes suo principio. Et dicit omnem veritatem, scilicet fidei, quam docebit per quamdam elevatam intelligentiam in vita ista, et eamdem plenarie in vita aeterna, ubi cognoscemus sicut et cogniti sumus: I Cor. XIII, 12, et I Io. II, 27: unctio docebit vos etc.. Vel omnem veritatem, figurarum legis, quam adepti sunt discipuli per spiritum sanctum. Unde Dan. I, 17, dicitur quod dedit dominus pueris illis sapientiam et intelligentiam.

Hic excludit dubitationem, quae poterat esse, si spiritus sanctus docebit eos, videtur scilicet quod esset maior christo: quod non est, quia docebit eos virtute patris et filii, quia non loquetur a semetipso, sed a me, quia a me erit. Sicut enim filius non operatur a semetipso sed a patre, ita spiritus sanctus, quia est ab alio, scilicet a patre et filio, non loquetur a semetipso, sed quaecumque audiet, accipiendo scientiam sicut et essentiam ab aeterno, haec loquetur, non corporaliter, sed intrinsecus in mente illuminando; Oseae II, 14: ducam eam ad solitudinem, et loquar ad cor eius; Ps. Lxxxiv, V. 9: audiam quid loquatur in me dominus deus.

Sed cum audierit ab aeterno, quid est hoc quod dicit audiet, in futuro? sed dicendum, quod aeternitas includit omne tempus; et ideo potest spiritus sanctus, qui ab aeterno audit, dici audire in praesenti, in praeterito et futuro. Sed tamen aliquando dicitur audire in futuro propter hoc quia illa quorum notitiam habet sunt futura.

Loquetur ergo quaecumque audiet, quia non solum docebit aeterna, sed futura; et ideo subdit: et quae ventura sunt annuntiabit vobis, quod est proprium divinitatis; Sap. VIII, 8: signa et monstra scit antequam fiant; Is. XLI, 23: quae ventura sunt annuntiate nobis; et sciemus quia dii estis vos.

Hoc enim est proprium spiritus sancti; ioel.

C. II, 28: effundam de spiritu meo super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae. Apostoli autem habuerunt spiritum prophetiae. Vel docebit omnem veritatem, scilicet figurarum.

Sed ne dubitarent quomodo scirent de futuris tribulationibus quas eis praenuntiaverat, ideo subdit et quae ventura sunt, scilicet super vos, annuntiabit vobis.