Lectio 6

Supra promisit dominus discipulis suam visitationem hic removet discipuli dubitationem, et primo ponitur discipuli dubitatio; secundo christi responsio, ibi respondit iesus etc..

Sciendum est circa primum, quod sanctorum et humilium consuetudo est ut cum magna de se audiunt, stupeant et admirentur.

Audierant autem discipuli dominum dicentem adhuc modicum et mundus me iam non videt; vos autem videbitis me etc., ex quo videbatur apostolos toti mundo praeferre: et ideo Iudas frater Iacobi, cuius epistola inter canonicas legitur, in admirationem et stuporem positus, dicit domine, quid factum est, quia manifestaturus es nobis te ipsum? quasi diceret: quae causa erit? numquid nos supra totum mundum sumus? simile dixit David II Reg. VII, V. 18: quis ego sum, aut quae est domus mea? Matth. XXV, 37, dicunt iusti: domine, quando te vidimus esurientem, et pavimus te? consequenter cum dicit respondit iesus etc., ponitur christi responsio, ubi primo assignat causam suae manifestationis discipulis, et non mundo; secundo manifestat quoddam quod dixit, ibi et sermonem quem audistis non est meus.

In primo ostendit quare manifestaturus est se discipulis; secundo ostendit quare non manifestaturus est se mundo, ibi qui non diligit me, sermones meos non servat.

Et in prima primo ponitur idoneitas discipulorum ad christi manifestationem habendam; secundo insinuatur processus manifestationis et ordo, ibi et pater meus diliget eum.

Circa primum duo ponit, quae reddunt hominem idoneum ad dei manifestationem.

Primum est caritas; secundum est obedientia.

Quantum ad primum dicit si quis diligit me. Tria enim necessaria sunt homini volenti deum videre. Primo ut deo appropinquet; Deut. XXXIII, 3: qui appropinquant pedibus eius, accipient de doctrina illius.

Secundo ut ad eum videndum oculos elevet; Is. XL, 26: levate in excelsum oculos vestros, et videte quis creavit haec. Tertio ut visioni vacet: nam spiritualia videri non possunt, nisi quis vacet a terrenis; Ps. XXXIII, 9: vacate, et videte, quoniam suavis est dominus.

Et haec tria facit caritas. Nam ipsa animam hominis deo coniungit; I Io. IV: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo. Ipsa ipsum intuitum ad deum erigit; Matth. VI, 21: ubi est thesaurus tuus, ibi est cor tuum. Unde dicitur: ubi est amor tuus, ibi oculus. Ipsa enim a mundanis vacare facit; I Io. II, 15: qui diligit saeculum, non est perfecta caritas dei in illo. Ergo, e contrario, qui perfecte deum diligit, non est in illo amor saeculi.

Ex caritate autem sequitur obedientia; unde dicit sermonem meum servabit.

Ut dicit Gregorius: probatio dilectionis, exhibitio est operis. Numquam est dei amor otiosus; operatur enim magna si est, si autem operari renuit, amor non est. Voluntas enim, et maxime quae est de fine, movet alias potentias ad actus suos: non enim quiescit homo nisi faciat ea per quae ad finem intentum perveniat, praecipue si est intensa ad ipsum. Quando ergo voluntas hominis intensa est ad deum, qui est finis eius, movet omnes vires ad faciendum ea quae ad ipsum ducunt. Intenditur autem in deum per caritatem; et ideo caritas est quae nos servare mandata facit; II Cor. V, 14: caritas christi urget nos; Cant. VIII, 7: lampades eius, lampades ignis. Et per obedientiam homo efficitur idoneus ad videndum deum; ps.

Cxviii, 104: a mandatis tuis, scilicet a me servatis, intellexi. Et iterum: super senes intellexi.

Consequenter cum dicit et pater meus diliget eum, ponitur processus et ordo manifestationis. Tria autem sunt per quae fit homini divina manifestatio.

Primum est divina dilectio; et quantum ad hoc dicit pater meus diliget eum. Supra est dictum quare dicit diliget in futuro, quantum videlicet ad effectum dilectionis, qui tamen ab aeterno dilexit quantum ad voluntatem benefaciendi; Mal. I, 2: Iacob dilexi, esau autem odio habui. Non autem dicit, ego diligam eum, quia hoc iam eis patuit supra. Prov. VIII, 17: ego diligentes me diligo. Restabat ergo ut insinuaret eis quia pater diligeret eos; Deut. IV, 37: dilexit populos: omnes sancti in manu eius sunt.

Secundum est divina visitatio; et quantum ad hoc dicit et ad eum veniemus.

Sed contra. Venire mutationem localem significat; sed deus non mutatur; ergo etc..

Responsio. Deus dicitur venire ad nos non quod ipse moveatur ad nos, sed quia nos movemur ad ipsum. Dicitur enim aliquid venire in locum in quem prius non fuit: hoc autem deo non convenit, cum sit ubique; Ier. XXIII, 24: caelum et terram ego impleo.

Dicitur etiam venire in aliquem, inquantum est ibi novo modo, secundum quem prius non fuerat ibi, scilicet per effectum gratiae: et per hunc effectum gratiae facit nos ad se accedere.

Sed attendendum, secundum Augustinum, quod tribus modis deus venit ad nos, et iisdem nos imus ad eum. Primo quidem venit ad nos implendo suis effectibus, et nos imus ad eum capiendo ipsos; eccli.

C. XXIV, 26: transite ad me omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini.

Secundo illuminando, et nos imus ad eum considerando; Ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini. Tertio vero adiuvando, et nos ad eum obediendo: quia nec obedire possumus nisi adiuti a christo; Is. II, V. 3: venite, ascendamus ad montem domini.

Sed quare non fecit mentionem de spiritu sancto? Augustinus dicit, quod non dicitur hoc, quod ipse sit excludendus adveniente patre et filio, quia supra dicitur: ut maneat vobiscum in aeternum. Sed cum in trinitate sint duo: scilicet personarum distinctio, et essentiae unitas: aliquando quidem fit mentio de tribus personis, ad insinuandum distinctionem personarum: aliquando vero facit mentionem de duabus sine tertia, ad insinuandum essentiae unitatem.

Vel dicendum, quod cum spiritus sanctus nihil sit aliud quam amor patris et filii, posito patre et filio intelligitur spiritus sanctus.

Tertio ad dei manifestationem necessaria est perseverantia utriusque, scilicet in dilectione dei, et in eius visitatione; et quantum ad hoc dicit et mansionem apud eum faciemus. In quo duo tangit. Primo quidem firmitatem adhaesionis ad deum cum dicit mansionem. Nam deus venit ad quosdam per fidem, sed, non manet, quia ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt: Matth. VIII, 13. Ad quosdam venit per peccati compunctionem, non tamen manet cum eis, quia revertuntur ad peccata; prov.

C. XXVI, 11: sicut canis qui revertitur ad vomitum suum, sic imprudens qui iterat stultitiam suam. Sed in suis praedestinatis permanet semper; Matth. Ult., 20: ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi.

Secundo ostendit familiaritatem christi ad homines: quia apud eum, scilicet diligentem ad obediendum, inquantum scilicet delectatur nobiscum, et facit nos delectari in ipso. Prov.

C. VIII, 31: deliciae meae esse cum filiis hominum; Is. VI, 5: gaudebit super te dominus deus tuus.

Chrysostomus autem referens hoc ad aliam intentionem, dicit, quod Iudas audiens non relinquam vos orphanos etc., vos autem videbitis me etc., existimavit, quod christus post mortem venturus esset ad eos, sicut mortui veniunt ad nos in somno; unde quaerit: quid est factum quia nobis manifestaturus es teipsum, et non mundo? quasi diceret: vae nobis, quoniam morieris et ut mortuus debes nobis assistere. Ut ergo hoc excludat, dicit: ego et pater ad eum veniemus, idest, sicut pater manifestat seipsum, ita et ego, et mansionem apud eum faciemus: quod somniorum non est, in quibus nulla mora contrahitur.

Hic ponit causam quare non est manifestaturus se mundo: quae quidem causa est remotio eorum per quae dicit se hominibus manifestaturum. Remota enim causa removetur effectus; sed ipsi non habent causam ut divina eis manifestatio fiat: ergo mundo et mundanis deus non est manifestaturus seipsum.

Quod non habeant causam, apparet, quia mundus non diligit me; et quantum ad hoc dicit qui non diligit me. Iterum non obedit mihi: unde dicit sermones meos non servat.

Ut enim Gregorius dicit: de dilectione conditoris lingua et mens et vita requiritur.

Patet ergo causa quare suis manifestaturus est se, et non alienis; quia hi quidem diligunt: dilectio namque sanctos discernit a mundo; iob XXXVI, 32: immanibus, scilicet superbis, abscondit lucem; et ita annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit; ibid.

C. XXVIII, 14: abyssus dicit: non est in me; mare, idest turbulentus: non est mecum.

Consequenter cum dicit et sermonem quem audistis, non est meus, manifestat hoc quod supra dixit si quis diligit me, sermonem meum servabit. Et pater meus diliget eum etc.. Posset enim aliquis dicere, quod hoc dictum nullam rationem habet, quin potius rationabilius dixisset: ego diligam eum, et ad eum veniam. Et ideo hoc excludit dicens et sermonem quem audistis, non est meus; idest non est mihi a meipso, sed est mihi ab alio, scilicet a patre, qui me misit. Quasi diceret: non me solum, sed nec patrem amat qui hunc non audit sermonem. Et ideo qui eum diligit et patrem, utriusque manifestationem meretur.

Dicit ergo et sermonem, sive sermo, quem audistis, a me homine prolatum, est quidem meus, inquantum ipsum pronuntio, et non est meus, inquantum est mihi ab alio; supra VII, 16: mea doctrina non est mea; supra eodem: verba quae ego loquor vobis, a meipso non loquor.

Sed attende, secundum Augustinum, quod cum loquitur dominus de sermonibus suis, pluraliter dicit, sermones meos; ubi autem loquitur de sermone patris, loquitur in singulari, dicens et sermonem quem audistis, non est meus; quia per verbum patris seipsum intelligi voluit, qui est unicum verbum eius. Unde nec suum se esse dicit, sed patris, quia nec sua imago est, nec suus filius, sed patris. Sermones autem omnes in cordibus nostris sunt ab unico verbo patris.

Hic dominus promittit discipulis suis dona. Promiserat eis spiritum sanctum et seipsum, et ideo hic primo ostendit quid consequentur ex adventu spiritus sancti; secundo quid consequentur ex ipso, ibi pacem relinquo vobis.

Ex adventu spiritus sancti magna consequentur, scilicet intellectum omnium verborum christi. Et ideo circa hoc primo commorat eis sua documenta; secundo promittit eis intellectum eorum, ibi Paraclitus autem spiritus sanctus...

Vos docebit omnia.

Dicit ergo quantum ad primum haec, scilicet quae dixi, locutus sum vobis, organo humanitatis, manens apud vos, praesentia corporali. Et hoc quidem maximum beneficium est ut ipse filius nobis loquatur, et nos doceat; Hebr. I, 1: multifarie multisque modis olim deus loquens patribus in prophetis, novissime locutus est nobis in filio; Deut. V, 26: quae est omnis caro ut audiat dominum suum? intellectum autem ipsorum documentorum promittit eis per spiritum sanctum se daturum; unde dicit Paraclitus autem...

Vos docebit omnia.

Ubi tria facit circa spiritum sanctum.

Primo describit ipsum; secundo eius missionem; tertio eius effectum.

Ipsum quidem describit multipliciter: quia Paraclitum, spiritum et sanctum.

Paraclitus quidem est, quia consolatur nos et quantum ad tristitias de turbationibus huius mundi, de quibus nos consolatur, II cor.

C. VII, 5: foris pugnae, intus timores; II cor.

C. I, 4: qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Et hoc facit inquantum est amor, faciens nos amare deum, et eum pro magno habere: propter quod cum gaudio contumelias patimur, secundum illud act.

C. VIII, 39: ibant apostoli gaudentes a conspectu Concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati; Matth. V, V. 12: gaudete et exultate, quia merces vestra copiosa est in caelis. Item consolatur nos contra tristitias de peccatis praeteritis: de quibus dicitur Matth. V, 5: beati qui lugent.

Et hoc facit inquantum dat nobis spem veniae; infra XX, 23: accipite spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; Is. Lxi, 3: ut ponerem consolationem lugentibus in sion.

Spiritus quidem est, quia movet corda ad obediendum deo. Is. LIX, 19: cum venerit quasi fluvius violentus, quem spiritus domini cogit; Rom. VIII, 14: qui spiritu dei aguntur, hi sunt filii dei.

Sanctus autem est, quia consecrat nos deo; omnia autem consecrata dicuntur sancta; I Cor. VI, 19: nescitis quoniam corpora nostra templum sunt spiritus sancti? Ps. XLV, V. 5: fluminis impetus laetificat civitatem dei etc..

Consequenter cum dicit quem mittet pater in nomine meo, agit de eius missione. Non est autem intelligendum quod per motum localem ad nos veniat, sed quia quodam novo modo in eis esse debeat, quo prius non fuerat; Ps. Ciii, 30: emitte spiritum tuum, et creabuntur, scilicet in esse spirituali.

Sed attende, quod spiritus sanctus a patre et filio mittitur: et ideo ad hoc ostendendum, quandoque dicit quod pater mittit eum, sicut hic; quandoque quod ipse, infra c. XVI, 7: quem ego mittam vobis etc.. Sed numquam dicit eum a patre mitti, quin faciat commemorationem de seipso; unde dicit quem mittet pater in nomine meo. Nec dicit eum mitti a se filio, quin commemoret patrem; unde dicit quem ego mittam vobis a patre.

Sed quid est hoc quod dicit in nomine meo? numquid spiritus sanctus nominabitur filius? posset dici, quod hoc dicitur pro tanto, quia spiritus sanctus dabatur fidelibus ad invocationem nominis christi. Sed melius est ut dicamus, quod sicut filius venit in nomine patris, supra V, 44: ego veni in nomine patris mei, ita et spiritus sanctus venit in nomine filii. Filius autem in nomine patris venit, non quod esset pater, sed quod esset filius patris: similiter spiritus sanctus venit in nomine filii, non quod diceretur filius, sed quod esset spiritus filii; Rom. VIII, 9: si quis spiritum christi non habet, hic non est eius; Gal. IV, 6: misit deus spiritum filii sui in corda vestra: non quod diceretur filius, sed quod esset spiritus filii; rom.

C. VIII, 29: praedestinavit conformes fieri imaginis filii sui: et hoc quidem propter consubstantialitatem filii ad patrem, et spiritus sancti ad filium. Item sicut filius veniens in nomine patris, fideles suos patri subiecit: Apoc. V, 10: fecisti nos deo nostro regnum etc.: ita spiritus sanctus configuravit nos filio, inquantum adoptat nos in filios dei; Rom. VIII, 15: accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, abba, pater.

Consequenter agit de effectu spiritus sancti: dicens ille vos docebit omnia.

Nam, sicut effectus missionis filii fuit ducere ad patrem, ita effectus missionis spiritus sancti est ducere fideles ad filium. Filius autem, cum sit ipsa sapientia genita, est ipsa veritas; supra XIV, 6: ego sum via, veritas et vita. Et ideo effectus missionis huiusmodi est ut faciat homines participes divinae sapientiae, et cognitores veritatis. Filius ergo tradit nobis doctrinam, cum sit verbum; sed spiritus sanctus doctrinae eius nos capaces facit.

Dicit ergo ille vos docebit omnia, quia quaecumque homo doceat extra, nisi spiritus sanctus interius det intelligentiam, frustra laborat: quia nisi spiritus adsit cordi audientis, otiosus erit sermo doctoris, iob XXXII, 8: inspiratio omnipotentis dat intelligentiam; et intantum, quod etiam ipse filius organo humanitatis loquens, non valet, nisi ipsemet interius operetur per spiritum sanctum.

Sed attende, quod supra VI, 43, dicit: omnis qui audivit a patre, et didicit, venit ad me. Hic expendit quid sit, quia non discit non docente spiritu sancto, quasi: ille qui recipit spiritum sanctum a patre et filio, ille patrem cognoscit, et filium, et ad eos venit. Facit autem nos scire omnia interius inspirando, dirigendo, et ad spiritualia elevando. Sicut enim qui habet gustum infectum non habet veram cognitionem de saporibus, ita et qui infectus est amore mundi, non potest gustare divina: secundum illud I Cor. II, 14: animalis autem homo non percipit ea quae sunt spiritus dei.

Sed cum suggerere sit minorum, puta officialium in divinis, numquid spiritus sanctus, qui suggerit nobis, est nobis minor? ideo dicendum, secundum Gregorium, quod spiritus sanctus suggerere dicitur, non quod nobis scientiam ab imo inferat; sed ab occulto subministrat vires ad cognoscendum. Vel docet, inquantum nos facit participare sapientiam filii. Suggerit, inquantum nos impellit prout est amor. Vel suggeret vobis omnia; idest ad memoriam reducet; Ps. XXI, V. 28: reminiscentur et convertentur ad dominum universi fines terrae.

Sciendum est enim, quod eorum quae christus dixit discipulis, quaedam non intellexerunt, quorumdam autem memoriam non habebant.

Dicit ergo dominus ille vos docebit omnia, quae intelligere nunc non potestis, et suggeret vobis omnia, quae non potestis memoriae commendare. Quomodo enim evangelista ioannes post quadraginta annos potuisset omnium verborum christi, quae in evangelio scripsit, habere memoriam, nisi ei spiritus sanctus suggessisset?