Lectio 4

Supra positus est duplex fructus adventus spiritus sancti, scilicet mundi arguitio et discipulorum instructio, hic ponitur tertius fructus, scilicet christi clarificatio, et primo proponit fructum clarificationis; secundo manifestat rationem ipsius, ibi quia de meo accipiet; tertio subditur manifestatio rationis, ibi omnia quae habet pater, mea sunt.

Dicit ergo: docebit omnem veritatem, quia ille me clarificabit, in quo est omnis veritas; supra XIV, 6: ego sum via, veritas et vita; Col. II, 3: in quo, scilicet christo, sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae.

Clarificabit me: idest, meam notitiam claram faciet. Primo quidem discipulos illuminando: quia adhuc carnales erant, et ad christum afficiebantur secundum carnem, idest secundum infirmitatem carnis, non cognoscentes divinitatis eius maiestatem, cuius postmodum per spiritum sanctum sunt capaces effecti; I Cor. II, 10: nobis autem revelavit deus per spiritum suum. Secundo fiduciam clare annuntiandi praebendo.

Nam discipuli ante timidi erant, ita ut non auderent christum publice confiteri, sed spiritu sancto repleti, timore depulso, annuntiaverunt hominibus christum, ab ipso spiritu quodammodo impulsi; Is. LIX, 19: cum venerit quasi fluvius violentus quem spiritus domini cogit. Unde et apostolus dicebat: caritas christi urget nos.

Tertio opera mirifica in apostolis, et per apostolos faciendo; I Cor. XII, 11: haec omnia operatur unus atque idem spiritus.

Hic ponitur ratio clarificationis, quae est, quia filius est principium spiritus sancti. Omne enim quod est ab alio, manifestat id a quo est: filius enim manifestat patrem, quia est ab ipso. Quia ergo spiritus sanctus est a filio, proprium est ut clarificet eum. Dicit ergo: ideo me clarificabit quia de meo accipiet. Accipere autem hoc non est intelligendum eo modo quo in creaturis.

Tria enim sunt in acceptione creaturarum, quorum duo non sunt in divinis. Scilicet, quia in creaturis aliud est quod accipit, et aliud quod accipitur: quod non est in divinis, cum personae divinae simplices sint, nec in eis sit aliud et aliud: immo a quocumque accipit spiritus sanctus, accipit totam substantiam suam, similiter et filius.

Aliud est, quod in creaturis accipiens aliquando fuit non habens id quod accipit, sicut si materia accipiat formam, vel subiectum accidens: aliquando enim materia fuit sine tali forma, et subiectum sine tali accidente.

Et hoc quidem non est in divinis: quia filius ab aeterno est habens quod accipit a patre, et spiritus sanctus quod a patre et filio accipit. Ergo spiritus sanctus a filio, sicut filius accipit a patre; supra X, 29: pater quod dedit mihi, maius omnibus est.

Sic ergo accipere in divinis dicit ordinem originis.

Sed nota, quod cum dicit de meo accipiet, ly de non importat participationem, sed consubstantialitatem, quia totum accipit quod filius habet. Sicut enim filius dicitur de substantia patris, quia accipit totam substantiam patris, ita et spiritus sanctus de substantia filii, quia accipit totam substantiam eius. Quia ergo de meo accipiet, et ego sum verbum dei, ideo annuntiabit vobis. Spiritus enim animalis nullo modo potest esse nisi secundum quod procedit a verbo interius concepto.

Hic ponitur rationis manifestatio, ubi christus probat quod spiritus sanctus accipiebat de suo propter unitatem et consubstantialitatem patris et filii ubi primo ponit consubstantialitatem patris et filii; secundo infert conclusionem intentam, ibi propterea dixi quia de meo accipiet.

Dicit ergo de meo accipiet, quia omnia quae habet pater, mea sunt, quasi dicat: licet a patre procedat spiritus veritatis, tamen quia omnia quae habet pater, mea sunt, et ipse patris spiritus est, et de meo accipiet.

Sed notandum, quod habere dicimur aliquid dupliciter. Uno modo sicut possessionem; alio modo sicut quod in nobis est, puta vel sicut forma, vel sicut pars. Pater ergo habet sicut possessionem et rem sibi subiectam totam creaturam: Ps. XXIII, 1: domini est terra et plenitudo eius; habet etiam aliquid quod in ipso est, immo quod est ipse, quia ipse est quidquid in ipso christo est, cum ipse sit sua essentia, sua bonitas, sua veritas et aeternitas. De hoc ergo modo habendi loquitur. Et sic quidquid habet pater est filii: quia eamdem sapientiam, eamdem bonitatem habet filius quam habet et pater; supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio habere vitam in semetipso; Matth. XI, 27: omnia mihi tradita sunt a patre meo.

Sed, sicut didymus dicit, obiiciunt aliqui: si omnia quaecumque habet pater, et filius, ergo cum pater habeat paternitatem, sequitur quod et filius.

Ad quod respondet, quod haec quidem ratio haberet apparentiam, si dominus diceret: omnia quae habet deus, mea sunt. Sed dicens omnia quae habet pater, salvat distinctionem patris et filii dans intelligere quod omnia quaecumque habet pater, sua sunt, praeter id in quo distinguitur pater a filio. Nam patris nomine se filium declaravit, paternitatem qui filius erat non sibi usurpavit.

Sed notandum, quod simpliciter concedimus hanc, scilicet quidquid habet pater, habet filius, non tamen quod eo ordine habet filius quo pater habet. Nam filius habet sicut ab alio accipiens; pater vero sicut alii dans. Non ergo est distinctio in eo quod habetur, sed in ordine habendi. Huiusmodi autem relationes, scilicet paternitas et filiatio, huius ordinis distinctionem important: paternitas enim importat hoc quod est dare alii, filiatio vero accipere ab alio.

Sed quaeritur utrum relatio in divinis sit aliquid realiter. Videtur quod sic: alias, cum personae divinae relationibus distinguantur, eorum distinctio non esset realis.

Dicendum ergo, quod relatio in divinis dupliciter consideratur. Uno modo per comparationem ad essentiam seu personam patris; et sic relatio patris non est alia res quam essentia seu persona patris. Alio modo potest considerari per comparationem ad oppositam relationem, puta ad filiationem; et sic paternitas est relatio realis, quia secundum hoc importat ordinem naturae, quem pater dat filio per aeternam generationem: qui quidem ordo est in deo secundum rei veritatem. Sic ergo, si paternitas comparetur ad essentiam patris, omnia quaecumque habet pater, habet filius, quia paternitas non est alia res ab essentia patris; sed non eo ordine habet, ut dictum est.

Hic infert intentam conclusionem, quod spiritus sanctus accipiat a filio.

Ex necessitate enim oportet quod si omnia quae habet pater sint filii, et filius sit consubstantialis patri, quod spiritus sanctus procedat a filio sicut procedit a patre, ut Hilarius et didymus arguunt.

Ad quod sciendum est, quod in qualibet processione seu origine rei creatae dicimus, quod idem sit quo agens agit, seu dat quod habet, et quod recipiens recipit; sicut ignis generatus recipit formam ignis, quam ignis generans dat per formam suam. Sed hoc in origine divinarum personarum est quodammodo simile, scilicet quod idem est quo pater dat naturam suam filio, non voluntate, sed natura, idest per naturam suam. Sed in hoc est dissimile: quia in creaturis non est idem numero, quod communicatur et quo communicatur, sed specie solum; sed in divinis est eadem natura numero quam pater dat filio, et qua eam dat seu communicat.

Sed attende quod dicimus quod filius accipit de substantia patris, idest substantiam patris; et spiritus sanctus de substantia patris et filii; et quod pater virtute naturae suae dat filio substantiam suam et pater et filius spiritui sancto. Sed tamen non dicimus quod pater de substantia sit filii, vel pater et filius de substantia spiritus sancti: quia ly de importat consubstantialitatem cum ordine originis. Sic ergo spiritui sancto communicatur quod commune est patri et filio. Oportet autem quod illud idem sit principium communicationis in divinis et quod communicatur. Si ergo essentia communicatur spiritui sancto, oportet quod communicans sit essentia. Essentia autem est communis patri et filio: oportet ergo quod si pater dat essentiam spiritui sancto, quod et filius similiter det: et ideo dicit, quia omnia quaecumque habet pater, mea sunt. Et si spiritus sanctus accepit a patre, accipiet etiam a filio; et ideo dicit propterea dixi vobis, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis, quia secundum quod a me accipit, ita annuntiabit vobis.