Lectio 3

Supra dominus assignavit causam spiritualis regenerationis quantum ad descensum filii, et exaltationem filii hominis, et posuit fructum, scilicet vitam aeternam, qui quidem fructus incredibilis videbatur hominibus habentibus necessitatem moriendi: et ideo dominus hoc manifestat, et primo probat magnitudinem fructus ex magnitudine divini amoris; secundo excludit quamdam responsionem, ibi non enim misit deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum.

Notandum est autem, quod omnium bonorum nostrorum causa est dominus et divinus amor. Amare enim proprie est velle alicui bonum. Cum ergo voluntas dei sit causa rerum, ex hoc provenit nobis bonum, quia deus amat nos. Et quidem amor dei est causa boni naturae; Sap. XI, 25: diligis omnia quae sunt etc.. Item est causa boni gratiae; Ier. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te, ideo attraxi te, scilicet per gratiam.

Sed quod sit etiam dator boni gloriae, procedit ex magna caritate.

Et ideo ostendit hic, hanc dei caritatem esse maximam ex quatuor. Primo namque ex persona amantis, quia deus est qui diligit, et immense; et ideo dicit sic deus dilexit; Deut. XXXIII, 3: dilexit populos: omnes sancti in manu illius sunt. Secundo ex conditione amati, quia homo est qui diligitur, mundanus scilicet, corporeus, idest in peccatis existens; Rom. V, 10: commendat deus suam caritatem in nobis: quoniam cum adhuc inimici essemus, reconciliati sumus deo per mortem filii eius. Et ideo dicit mundum.

Tertio ex magnitudine munerum: nam dilectio ostenditur per donum, quia, ut dicit Gregorius probatio dilectionis, exhibitio operis est. Deus autem maximum donum nobis dedit, quia filium suum unigenitum; et ideo dicit ut filium suum unigenitum daret; Rom. VIII, 32: proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum.

Et dicit suum, idest filium naturalem, sibi consubstantialem, non adoptivum: de quibus in Ps. Lxxxi, 6: ego dixi, dii estis. Et per hoc patet falsitas Arii: quia si filius dei esset creatura, ut ipse dicebat, non posset in eo ostendi immensitas divini amoris, per susceptionem infinitae bonitatis, quam nulla creatura recipere potest. Dicit etiam unigenitum, ut ostendat deum non divisum amorem habere ad plures filios, sed totum in filio, quem dedit ad comprobandum immensitatem sui amoris; infra V, 20: pater diligit filium, et omnia demonstrat ei. Quarto ex fructus magnitudine, quia per eum habemus vitam aeternam, unde dicit ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam: quam acquisivit nobis per mortem crucis.

Sed numquid ad hoc dedit eum ut moreretur in cruce? dedit quidem eum ad mortem crucis, inquantum dedit voluntatem patiendi in ea: et hoc dupliciter. Primo quia inquantum filius dei, ab aeterno habuit voluntatem assumendi carnem, et patiendi pro nobis, et hanc voluntatem habuit a patre.

Secundo vero quia animae christi inspirata est a deo voluntas patiendi.

Nota autem, quod dominus supra loquens de descensu qui competit christo secundum divinitatem, nominavit eum filium dei; et hoc est ratione unius suppositi in duabus naturis, sicut supra dictum est.

Et ideo divina possunt praedicari de supposito humanae naturae, et humana de supposito divinae, non tamen secundum eamdem naturam; sed divina secundum divinam naturam, et humana secundum humanam. Specialis autem causa quare hic nominavit eum filium dei est quia ipse proposuit donum istud in signum divini amoris, per quem provenit nobis fructus vitae aeternae. Tali ergo nomine nominandus erat, cui competeret indicare virtutem factivam vitae aeternae, quae non est in christo inquantum filius hominis, sed inquantum filius dei; I Io. Ult., 20: hic est verus deus, et vita aeterna; supra I, 4: in ipso vita erat.

Sed nota, quod dicit non pereat.

Perire namque dicitur aliquid quod impeditur ne perveniat ad finem ad quem ordinatur.

Homo autem ordinatur ad finem, qui est vita aeterna; et quamdiu peccat, avertit se ab ipso fine. Et licet dum vivit omnino non pereat, ita quod non possit restaurari, tamen quando moritur in peccato, tunc perit omnino; Ps. I, 6: iter impiorum peribit.

In hoc autem quod dicit habeat vitam aeternam, indicatur divini amoris immensitas: nam dando vitam aeternam, dat seipsum. Nam vita aeterna nihil aliud est quam frui deo.

Dare autem seipsum, magni amoris est indicium; Eph. II, 5: deus autem, qui dives est in misericordia, convivificavit nos in christo, idest fecit nos habere vitam aeternam.

Hic excludit dominus obiectionem quae posset fieri. In veteri enim lege promittebatur quod dominus esset venturus ad iudicandum; Is. III, 14: dominus ad iudicium veniet etc.. Unde posset aliquis dicere, quod non venerat filius dei, ut det vitam aeternam, sed ut iudicet mundum: et ideo hoc excludens dominus, primo ostendit se non venisse ad iudicandum; secundo probat, ibi qui credit in eum, non iudicatur.

Dicit ergo: non enim venit filius dei ad iudicandum, quia non misit deus filium suum, scilicet quantum ad primum adventum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus. Simile habetur infra XII, 47: non enim veni ut iudicem mundum, sed ut salvificem mundum.

Salus autem hominis est ut perveniat ad deum; Ps. Lxi, 8: in deo salutare meum. Pervenire autem ad deum est consequi vitam aeternam: unde idem est salvari quod habere vitam aeternam. Nec debent homines esse pigri, et abutentes dei misericordia, propter hoc quod dicit non veni ut iudicem mundum licentiam sibi indulgere peccandi, quia etsi in primo adventu non venerit ad iudicandum, sed ad dimittendum; in secundo tamen veniet ad iudicandum, sed non ad dimittendum, ut chrysostomus dicit. Ps. Lxxiv, 3: cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo.

Contra est, quod dicitur infra IX V. 39: in iudicium ego veni.

Sed dicendum est, quod duplex est iudicium.

Unum est discretionis; et ad hoc venit filius dei in primo adventu: quia eo veniente homines discreti sunt, quidam per caecitatem, quidam per lumen gratiae. Aliud est condemnationis; et in hoc quantum de se non venit.

Hic probat quae dixerat, quasi per locum a divisione, hoc modo. Quicumque iudicabitur, aut erit fidelis, aut infidelis; sed non veni ad iudicandum infideles, quia iam iudicati sunt: ergo a principio non misit deus filium suum, ut iudicet mundum.

Primo ergo ostendit, quod fideles non iudicantur; secundo quod nec infideles, ibi qui autem non credit, iam iudicatus est.

Dicit ergo: non veni ut iudicem mundum: quia non venit ad iudicandum fideles, quia qui credit in eum, non iudicatur, scilicet iudicio condemnationis, quo nullus credens in eum fide formata iudicatur; infra c. V, 24: in iudicium non venit, sed transit a morte in vitam: sed iudicabitur iudicio praemiationis et approbationis, de quo dicit apostolus I Cor. IV, 4: qui autem iudicat me, dominus est.

Sed numquid multi fideles peccatores non damnabuntur? respondeo dicendum, quod quidam haeretici dixerunt, quod nullus fidelis, quantumcumque peccator, damnabitur; sed salvabitur merito fundamenti, scilicet fidei, licet aliquam poenam patiatur. Et erroris sui fundamentum sumunt ex hoc quod dicit apostolus I cor.

C. III, 11: fundamentum aliud nemo potest ponere; et infra: si cuiusquam opus arserit, ipse tamen salvus erit, quasi per ignem.

Sed hoc manifeste est contra apostolum ad Gal. V, 19: manifesta sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, impudicitia etc....p qui talia agunt, regnum dei non possidebunt.

Dicendum est ergo, quod fundamentum non est fides informis, sed formata, quae per caritatem operatur. Et ideo signanter non dicit dominus qui credit ei, sed qui credit in eum; idest, qui credendo in eum, per caritatem tendit, non iudicatur; et hoc, quia non peccat mortaliter, per quod tollitur fundamentum.

Vel, secundum chrysostomum, omnis qui male agit, non credit; ad Tit. I, 16: confitentur se nosse deum, factis autem negant; sed qui bene agit, Iac. II, 18: ostende mihi ex operibus fidem tuam: et talis non iudicatur et non condemnatur propter infidelitatem.

Hic ostendit quod infideles non iudicantur. Et primo ponit suam sententiam; secundo manifestat eam, ibi hoc autem est iudicium etc..

Sciendum est autem circa primum, secundum Augustinum, quod non dicit christus: qui non credit, iudicatur; sed dicit non iudicatur: quod potest tripliciter exponi. Secundum Augustinum enim qui non credit non iudicatur, quia iam iudicatus est, non in re, sed in dei praescientia; idest, iam praecognitus est apud deum condemnandus; II tim.

C. II, 19: novit dominus qui sunt eius.

Alio modo, secundum chrysostomum, qui non credit iam iudicatus est; idest, hoc ipsum quod non credit, est sibi ad condemnationem: non credere enim, est non adhaerere lumini, quod est esse in tenebris; et haec est magna condemnatio; Sap. XVII, 17: una catena tenebrarum omnes erant colligati; Tob. V, 12: quale gaudium mihi erit qui in tenebris sedeo, et lumen caeli non video? tertio modo secundum eumdem, qui non credit, non iudicatur, idest, iam condemnatus est; idest, iam manifestam causam condemnationis habet. Et simile est ac si diceretur de aliquo qui manifestam causam mortis habet, ante etiam quam feratur sententia mortis contra eum, quia iam mortuus est.

Unde Gregorius dicit quod in iudicio duplex est ordo. Quidam etenim iudicabuntur iudicio discussionis, illi videlicet qui habent aliquid condemnationi repugnans, scilicet bonum fidei, scilicet fideles peccatores. Sed infideles, quorum damnatio est manifesta, absque discussione damnantur; et de istis dicitur qui non credit, iam iudicatus est; Ps. I, 5: non resurgent impii in iudicio, scilicet discussionis.

Sciendum est autem, quod iudicari idem est quod condemnari; condemnari autem est a salute excidere, ad quam una sola via pervenitur, scilicet per nomen filii dei; Act. IV, 12: non est aliud nomen datum sub caelo, in quo oporteat nos salvos fieri.

Et in Ps. LIII, 3: deus in nomine tuo salvum me fac. Qui ergo non credunt in filium dei, excidunt a salute, et manifesta est in eis causa damnationis.

Hic manifestat dominus suam sententiam, scilicet quod causa condemnationis manifesta est in infidelibus: et primo ponit manifestans signum; secundo ostendit signi convenientiam, ibi omnis enim qui male agit, odit lucem.

In signo autem proposito tria facit: primo enim proponit dei beneficium; secundo perversitatem mentis infidelium; tertio perversitatis causam.

Dicit ergo: manifeste apparet quod qui non credit, iam iudicatus est, quod apparet ex dei beneficio: quia lux venit in mundum.

Homines enim erant in tenebris ignorantiae, quas quidem tenebras deus destruxit, mittens lucem in mundum, ut homines cognoscerent veritatem; infra VIII, 12: ego sum lux mundi: qui sequitur me non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae; Lc. I, 78: visitavit nos oriens ex alto. Illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent. Sed ista venit in mundum, scilicet lux, quia homo ad eam accedere non poterat: nam lucem habitat inaccessibilem, quam nemo hominum vidit, sed nec videre potest: I Tim. VI, 16.

Apparet etiam ex perversitate mentis infidelium, qui dilexerunt magis tenebras quam lucem, idest, magis voluerunt esse in tenebris ignorantiae quam instrui per christum; iob c. XXIV, 13: ipsi fuerunt rebelles lumini: is.

C. V, 20: vae qui ponunt lucem tenebras etc..

Cuius quidem perversitatis causa est quia erant eorum mala opera: quae a luce dissonant et tenebras quaerunt; Rom. XIII, 12: abiiciamus opera tenebrarum, idest peccata, quae tenebras quaerunt; I Thess. Ult., 7: qui dormiunt, nocte dormiunt; iob XXIV, 15: oculus adulteri observat caliginem. Ex hoc autem aliquis non credit luci, quod ei repugnat, discedendo.

Sed numquid omnes infideles habent mala opera? videtur quod non: nam multi gentiles secundum virtutem operati sunt; puta cato, et alii plures.

Sed dicendum, secundum chrysostomum, quod aliud est bene operari ex virtute, aliud ex aptitudine et dispositione naturali. Nam aliqui ex dispositione naturali bene operantur, quia ex eorum dispositione non inclinantur ad contrarium. Et hoc modo etiam infideles potuerunt bene operari: sicut quod aliquis caste vixit, quia non impugnabatur a concupiscentia, et sic de aliis. Illi autem ex virtute bene operantur, qui, etsi inclinantur ad vitium contrarium, tamen ex rectitudine rationis, et bonitate voluntatis a virtute non declinant et hoc est proprium fidelium.

Vel dicendum, quod licet infideles bona facerent, non tamen faciebant propter amorem virtutis, sed propter inanem gloriam.

Nec etiam omnia bene operabantur, quia deo cultum debitum non reddebant.

Consequenter dicit omnis enim qui male agit, odit lucem, ostendit propositi signi convenientiam: et primo quidem quantum ad malos; secundo quantum ad bonos, ibi qui autem facit veritatem venit ad lucem.

Dicit ergo: ideo non dilexerunt lucem, quia erant eorum mala opera. Et hoc patet, quia omnis qui male agit, odit lucem.

Non autem dicit egit sed agit: quia si quis male egit, tamen poenitens, et videns se male fecisse, dolet, non odit lucem, sed ad lucem venit. Sed omnis qui male agit, idest in malo perseverat, non dolet, nec ad lucem venit, sed eam odit: non inquantum veritatis quidem est manifestativa, sed inquantum per eam peccatum hominis manifestatur.

Diligit enim malus homo cognoscere lucem et veritatem; sed odit per eam manifestari; iob XXIV, 17: si subito apparuerit aurora, arbitrantur umbram mortis. Et ideo non venit ad lucem. Et hoc ut non arguantur opera eius: nullus enim homo, qui non vult malum deserere, vult reprehendi; sed fugit, et odit; Amos V, 10: odio habuerunt corripientem in porta; Prov. XV, 12: non amat pestilens eum qui se corripit.

Hic ostendit idem quantum ad bonos facientes veritatem, idest bona opera. Veritas enim non solum in cogitatione et dictis consistit, sed et in factis. Venit ad lucem.

Sed numquid aliquis ante christum fecit ita? videtur quod non. Ille enim facit veritatem, qui non peccat; sed ante christum omnes peccaverunt: ut dicitur Rom. III, 23.

Respondeo dicendum, secundum Augustinum, quod ille facit veritatem in seipso, cui displicet malum quod fecit; et relictis tenebris, observat se a peccatis, et de praeteritis poenitens venit ad lucem, ad hoc ut specialiter manifestentur opera eius.

Sed contra est, quod nullus debet publicare bona quae facit: unde Pharisaei de hoc a domino reprehenduntur.

Dicendum est, quod licitum est velle manifestare opera sua coram deo, ut approbentur, secundum quod dicitur II Cor. X, 18: non enim qui seipsum commendat, ille probatus est, sed quem deus commendat. Et iob XVI, 20: ecce in caelo est testis meus. Velle etiam manifestari in sua conscientia ut gaudeat; secundum quod dicitur II Cor. I, 12: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Velle autem manifestari hominibus ad laudem, vel gloriam propriam, reprehensibile est. Nihilominus tamen sancti viri bona quae faciunt, manifestari desiderant hominibus propter honorem dei et propter utilitatem fidei; Matth. V, 16: sic luceat lux vestra coram hominibus ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum qui in caelis est. Sed veniunt ad lucem, ut manifestentur opera eorum, quoniam in deo sunt facta, idest secundum mandatum dei, vel per gratiam dei. Quicquid enim boni facimus, sive vitando peccatum, seu poenitendo de commissis, sive bona operando, totum est a deo, iuxta illud Is. XXVI, 12: omnia opera nostra operatus es in nobis.