Lectio 6

Postquam autem evangelista posuit quaedam praeambula ad suscitationem, hic consequenter agit de ipsa suscitatione: circa quam quatuor agit.

Primo de christi ad monumentum perventione; secundo de lapidis sublatione, ibi erat autem spelunca etc.; tertio de christi oratione, ibi iesus autem, elevatis sursum oculis, dixit etc.; quarto de mortui resuscitatione, ibi haec cum dixisset, voce magna clamavit: Lazare, veni foras.

Dicit ergo quantum ad primum iesus ergo rursum fremens in semetipso, venit ad monumentum.

Studiose autem evangelista frequenter dicit, quod lacrymatus est et quod infremuit, ut chrysostomus dicit, quia in futuro ostensurus erat suae divinitatis potestatem. Ne ergo dubites de veritate suae humanitatis, infirmiora et humiliora nostrae naturae de christo asserit. Et sicut ioannes ceteris evangelistis expressius divinam naturam et potestatem ostendit, ita etiam quaedam infirmiora de eo loquitur, sicut quod lacrymatus est, quod infremuit, et huiusmodi, quae maxime affectum in christo demonstrant humanae naturae.

Mystice autem infremuit, ut detur intelligere, eos qui a peccatis resurgunt, in continuo debere persistere luctu, secundum illud Ps. XXXVII, 7: tota die contristatus ingrediebar.

Vel dicendum, quod supra infremuit spiritu, propter mortem Lazari, hic autem rursum in semetipso propter infidelitatem Iudaeorum.

Unde evangelista praemiserat dubietatem miraculi, dicentium non potuit hic, qui aperuit oculos caeci nati, facere ut hic non moreretur? qui quidem fremitus fuit ex compassione et miseratione ad Iudaeos; Matth. XIV, 14: videns iesus turbas, misertus est eis.

Hic agitur de lapidis sublatione, ubi quatuor facit.

Primo describit lapidem; secundo subdit mandatum christi de lapide submovendo; tertio addit disceptationem de lapidis amotione; quarto insinuat mandati impletionem.

Lapis autem describitur superpositus monumento; unde dicit erat autem spelunca, et lapis superpositus erat ei.

Sciendum est enim, quod in partibus illis cavernas quasdam in modum speluncae habent ad hominum sepulturas, ubi possunt plura mortuorum corpora ponere diversis temporibus, et ideo habent foramen quoddam, quod lapide claudunt et aperiunt quando est necesse. Et ideo dicitur hic, quod lapis erat superpositus ei, scilicet Ostio speluncae.

Simile habetur Gen. XXIII, 1-20, ubi Abraham emit agrum et speluncam ad sepeliendum Saram uxorem suam.

Mystice autem per speluncam intelligitur profunditas peccatorum, de qua habetur in Ps. Lxviii, 3: infixus sum in limo profundi, et non est substantia. Per lapidem superpositum intelligitur lex, quae in lapide scripta est, et peccatum non tollebat, sed tenebat eos in peccato: quia ex hoc gravius peccabant, quod contra legem faciebant; unde dicitur Gal. III, 22: conclusit Scriptura omnia sub peccato.

Mandatum christi de lapide submovendo ponit, dicens ait iesus, tollite lapidem.

Sed quaeritur, cum maius sit suscitare mortuum quam removere lapidem, quare non etiam simul cum hac virtute lapidem sustulit? ad quod respondet chrysostomus, quod hoc factum est ad maiorem certitudinem miraculi, ut scilicet eos testes faciat miraculi, ut non dicant quod in caeco dixerunt: non est hic, qui mortuus fuit.

Mystice, secundum Augustinum, remotio lapidis signat amotionem ponderis legalium observantiarum a fidelibus christi ex gentibus ad ecclesiam venientibus, quod eis aliqui imponere volebant. Unde dicit beatus Iacobus, Act. XV, 28: visum est spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere vobis oneris.

Et Petrus dicit eodem: cur tentatis imponere iugum super cervices discipulorum, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus? de hoc ergo dicit dominus, tollite lapidem, idest legis pondus, et gratiam praedicate. Vel per lapidem significat eos qui in ecclesia corrupte vivunt, et offensioni sunt credere volentibus, dum eos a conversione retrahunt; de quo lapide in Ps. Xc, 12: ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. Qui quidem dominus praecipit ut removeatur; Is. LVII, 14: auferte offendicula de via populi mei.

Disceptatio autem ponitur ex parte marthae, et primo ponuntur verba marthae disceptantis; secundo verba christi respondentis.

Verba quidem marthae ponit dicens dixit ei martha, soror eius qui mortuus fuerat: domine, iam foetet, quatriduanus enim est. Quod quidem ad litteram factum est ad ostensionem veritatis miraculi, quasi iam per putrefactionem inciperent membra resolvi.

Mystice autem de illo qui peccare consuevit iam foetet, scilicet per pessimam famam, cuius odor deterrimus per peccatum consurgit.

Nam sicut ex bonis operibus fragrat odor bonus, secundum quod dicit apostolus II Cor. II, 15: christi bonus odor sumus deo, ita ex malis operibus foetor et malus odor evaporat: qui etiam recte quatriduanus dicitur, quasi pressus pondere terrenorum peccatorum et cupiditatum carnalium, terra enim est ultimum de quatuor elementis; ioel.

C. II, 20: ascendet foetor eius, et ascendet putredo eius, quia superbe egit.

Illi autem christus respondit dicens nonne dixi tibi, quoniam si credideris, videbis gloriam dei? ubi dominus videtur martham arguere, quod non memor erat eius quod christus ei dixerat: qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet; nam martha diffidebat an christus posset resuscitare mortuum quatriduanum. Licet enim aliquos recenter mortuos suscitasset, impossibile tamen hoc de fratre credebat ob dierum diuturnitatem.

Et ideo dominus dixit ei nonne dixi tibi: si credideris, videbis gloriam dei? idest suscitationem fratris tui, per quam deus glorificabitur.

Sed cum supra dominus hoc miraculum apostolis dixerit futurum ad gloriam suam, inquiens ut glorificetur filius dei per eam, scilicet per mortem, hic tamen dicit marthae hoc miraculum futurum ad gloriam dei. Et hoc ideo, quia eadem est gloria patris et filii et spiritus sancti. Ideo autem non expressit hic gloriam filii, ne turbaret astantes Iudaeos, ad contradictionem promptos.

Innuitur autem in his domini verbis duplex fructus fidei nostrae. Primus est miraculorum operatio, quae debetur fidei; Matth. XVII, 19: si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic: transi hinc illuc, et transibit; et nihil impossibile erit vobis. Unde et apostolus I Cor. XIII, 2: si habuero fidem, ita ut montes transferam.

Et Mc. Ult., 20, dicitur: illi autem praedicaverunt ubique, domino cooperante, et sermonem confirmante, sequentibus signis. Quae quidem miraculorum operatio est ad gloriam dei: et ideo dicit si credideris, videbis gloriam dei.

Secundus fructus est visio aeternae gloriae, quae debetur fidei pro praemio; unde dicit videbis gloriam dei; Is. VII, 9, secundum aliam litteram: si non credideritis, non intelligetis.

I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum, et in aenigmate, per fidem, tunc autem facie ad faciem.

Impletionem mandati ponit inferens tulerunt ergo lapidem. Ubi considerandum est, secundum Origenem, quod mora tollendi lapidem adiacentem, ex sorore defuncti causata est. Et ideo, tamdiu resuscitatio fratris dilata est quamdiu christum per verba detinuit, sed statim cum christi mandatum obediendo exequitur, frater resuscitatur.

Ut per hoc discamus nihil interponere inter iussa iesu et ipsorum executionem, si cupimus quod statim salutis sequatur effectus; Ps. XVII, 45: in auditu auris obedivit mihi.

Hic agitur de christi oratione, in qua gratias agit: circa quam evangelista quatuor ponit.

Primo ponit orandi modum; secundo orationis efficaciam; tertio excludit orandi necessitatem; quarto subiungit orationis utilitatem.

Modum autem orandi ponit congruentem quia elevatis sursum oculis; idest, intelligentiam suam erexit, adducens illam per orationem ad excelsum patrem. Nobis autem, si ad exemplum orationis christi orare volumus, necesse est levare oculos mentis nostrae ad eum, removendo illos a praesentibus rebus, memoria, cogitationibus et intentionibus.

Levamus etiam oculos ad deum quando non confidentes de meritis nostris, de sola misericordia speramus, secundum illud Ps. Cxxii, 1: ad te levavi oculos meos qui habitas in caelis, et: sicut oculi ancillae in manibus dominae suae, ita oculi ad dominum deum nostrum, donec misereatur nostri; Thren. III, 41: levemus corda nostra cum manibus ad dominum in caelis.

Orationis autem efficaciam ponit, cum dicit pater, gratias ago tibi, quoniam audisti me. In quo argumentum habemus, quod deus facilis est ad largiendum, secundum illud Ps. X, 17: desiderium pauperum exaudivit dominus, ut sic desiderium, etiam antequam proferat verba, exaudiat; is.

C. XXX, 19: ad vocem clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi; et LXV, 24: adhuc illis loquentibus, dicam, ecce adsum. Multo ergo magis expedit arbitrari de domino salvatore, quod deus pater praeveniens eius orationem, eum exaudierit: nam lacrymae quas christus pro morte Lazari fuderat, vicem orationis habuerunt.

Per hoc autem quod in principio orationis gratias agit, datur nobis exemplum quod cum orare volumus, antequam futura petamus, pro perceptis beneficiis deo gratias referamus; I Thess. V, 18: in omnibus gratias agite.

Quod autem dicit quoniam audisti me, si exponatur de christo, secundum quod homo, non habet difficultatem: sic enim christus minor patre erat, et secundum hoc competit sibi orare patrem, et exaudiri ab eo.

Si vero, ut chrysostomus vult, exponatur de christo, secundum quod deus, tunc verbum difficultatem habet: nam secundum hoc, ei orare non convenit nec exaudiri sed potius aliorum orationes exaudire.

Et ideo dicendum, quod tunc aliquis auditur quando voluntas eius impletur. Voluntas autem patris semper impletur, quia, ut dicitur in Ps. Cxiii, 3, omnia quaecumque voluit dominus fecit. Cum ergo eadem sit voluntas patris et filii, quandocumque pater implet voluntatem suam, implet voluntatem filii.

Dicit ergo filius, secundum quod verbum, quoniam audisti me, idest, fecisti quae erant in verbo tuo ut fierent. Dixit enim, et perfecta sunt.

Necessitatem autem orandi excludit dicens ego autem sciebam quoniam semper me audis etc.. Ubi quasi obumbrate dominus suam divinitatem ostendit, quasi diceret: ad hoc ut fieret voluntas mea, non indigeo oratione, quia ab aeterno voluntas mea impleta est; Hebr. V, 7: in omnibus exauditus est pro sua reverentia. Nam ego sciebam, scilicet certitudinaliter, quoniam semper me, verbum, audis: quia quidquid facis, in me est ut fiat.

Item me, hominem, semper audis, quia voluntas mea semper est conformis voluntati tuae, sed propter populum qui circumstat, ut credant quia tu me misisti. In quo datur intelligi quod multa fecit et dixit propter utilitatem aliorum; infra c. XIII, 15: exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis.

Nam omnis christi actio, nostra est instructio.

Voluit autem christus specialiter per istam operationem demonstrare, se non esse alienum a patre, sed recognoscebat eum ut suum principium: et ideo subdit ut credant quia tu me misisti; infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum deum verum, et quem misisti iesum christum; gal.

C. IV, 4: misit deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Et in hoc ponitur orationis utilitas.

Hic agitur de suscitatione Lazari, et circa hoc tria facit.

Primo ponitur vox excitantis; secundo vocis effectus ibi et statim prodiit qui fuerat mortuus; tertio mandatum de solutione excitati, ibi dicit eis iesus: solvite eum.

Vox autem excitantis ponitur magna, unde dicit haec cum dixisset, scilicet iesus, voce magna clamavit: et hoc ad litteram, ut destrueret errorem gentilium et quorumdam Iudaeorum, dicentium animas mortuorum commorari in tumulis cum corporibus.

Et ideo clamat, quasi animam ex longinquo evocans in tumulo non existentem.

Vel dicendum, et melius, quod vox christi magna dicitur propter virtutis eius magnitudinem: nam tanta virtus eius fuit quod suscitavit Lazarum quatriduanum a morte, quomodo excitaretur dormiens a somno; ps.

C. Lxvii, 34: dedit voci suae vocem virtutis.

Vox etiam ista magna, repraesentativa est illius magnae vocis quae erit in communi resurrectione, per quam omnes de monumentis resuscitabuntur; Matth. XXV, 6: media nocte clamor factus est etc..

Clamat, inquam, dicens Lazare, veni foras.

Quem ideo ex proprio nomine vocat, quia tanta erat virtus vocis eius quod pariter omnes mortui cogerentur exire, nisi per expressionem nominis virtutem suam ad unum determinasset, ut Augustinus dicit de verbo domini. Datur etiam per hoc intelligi quod christus vocat peccatores foras exire de conversatione peccati: Apoc. XVIII, 4: exite de illa, populus meus. Item de occultatione eius per confessionem ipsum peccatum manifestando; iob XXX, 33: si abscondi quasi homo peccatum meum.

Consequenter cum dicit et statim prodiit qui fuerat mortuus, ponitur vocis effectus: et primo ponitur mortui resurrectio; secundo resurgentis mortui dispositio.

Resurrectio quidem mortui fuit festina ad domini imperium; unde dicit et statim prodiit qui fuerat mortuus. Tanta enim erat virtus vocis christi ut absque temporis dilatione vitam conferret: sicut erit in resurrectione communi, quando in ictu oculi, mortui audientes tubam canentem, mortui qui in christo sunt, resurgent primi, ut dicitur I Thess. IV, 15. Iam enim anticipatur officium christi, quod dicitur supra V, 25: venit hora, et nunc est, quando mortui qui in monumentis sunt, audient vocem filii dei, et qui audierint vivent. Sic ergo impletum est quod dixerat dominus: vado, ut excitem eum.

Quantum autem ad dispositionem resurgentis, dicitur ligatus, idest habens ligatas manus et pedes institis, idest fasciis, quibus antiqui mortuos involvebant, et facies eius sudario erat ligata, ne scilicet horrorem faceret.

Ideo autem ligatum et coopertum resurgere iussit, ut miraculum magis approbaretur.

Consequenter cum dicit solvite eum, et sinite abire, mandat ut solvatur. Cuius quidem ratio est, ut ipsimet qui solverent, fidentiores testes essent miraculi, et eius quod fit tenaciorem memoriam haberent. Similiter etiam dum eum tangunt et sibi appropinquant, videant quod vere est ille. Ideo autem addit et sinite abire, ut ostendat miraculum non esse phantasticum. Aliqui enim magi visi sunt aliquando mortuos suscitasse, non tamen ad hoc eos perducere potuerunt ut pristina officia exequerentur: et hoc quidem erat, quia eorum resuscitatio phantastica tantum erat, et non vera.

Sciendum est autem, quod hoc totum quod dicitur et statim prodiit mystice exponitur ab Augustino; et hoc dupliciter, secundum duplicem modum prodeundi.

Prodit namque peccator quando exit poenitendo a consuetudine peccati ad statum iustitiae; II Cor. VI, 17: exite de medio eorum, et separamini. Qui tamen habet manus ligatas institis, idest carnalibus concupiscentiis: quia adhuc in corpore constituti, alieni a molestiis esse non possunt, etiam a peccatis surgentes, unde apostolus dicit, Rom. VII, 25: ego ipse mente servio legi dei, carne autem legi peccati. Quod autem facies eius sudario tecta erat, hoc est quod in hac vita plenam cognitionem dei habere non possumus; I cor.

C. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Et ideo solvere eum iubet, et abire: quia post hanc vitam auferentur a peccato surgentibus omnia velamina, ut deum facie ad faciem contemplentur, ut dicitur I Cor. XIII, V. 12. Tunc enim solvetur corruptibilitas corporis, quae est quasi quoddam vinculum ligans et aggravans animam, ab omni huiusmodi plena et clara contemplatione; Is. LII, V. 2: solve vincula colli tui, captiva filia sion. Sic ergo apparet unus modus spiritualiter prodeundi, qui ponitur ab Augustino, libro LXXXIII quaestionum.

Alius modus prodeundi est per confessionem, de quo dicitur Prov. XXVIII, 13: qui abscondit scelera sua, non dirigetur; qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, misericordiam consequetur. Sic enim prodire est ab occultis exeundo, per confessionem manifestari; sed ut confitearis, deus facit voce, idest gratia, magna vocando. Mortuus autem procedens adhuc ligatus, est confitens adhuc reus. Ut autem solvantur peccata eius, ministris mandatur ut solvant eum, et sinant abire. Nam quem christus per seipsum interius vivificat, discipuli solvunt, quia ministerio sacerdotum vivificati absolvuntur; matth.

XVI, 19: quodcumque solveris super terram, erit solutum et in caelis.

Dicunt autem quidam hoc mysterium prosequentes, quod sicut christus Lazarum per seipsum vivificavit, vivificatum a discipulis absolvendum mandavit; ita deus interius vivificat animam per gratiam, remittendo culpam, et absolvendo a reatu poenae aeternae, sed sacerdotes virtute clavium absolvunt a parte poenae temporalis.

Sed haec positio nimis parum attribuit ecclesiae clavibus. Hoc est enim proprium sacramentorum novae legis quod in eis gratia conferatur. Sacramenta autem in dispensatione ministrorum consistunt, unde in sacramento poenitentiae contritio et confessio se tenent materialiter, ex parte suscipientis sacramentum; vis autem causativa sacramenti est in absolutione sacerdotis, ex virtute clavium, per quas effectum dominicae passionis quodammodo applicat ad eum quem absolvit, ut remissionem consequatur. Si ergo sacerdos non absolveret nisi solum a poena, sacramentum poenitentiae non esset gratiae collativum, per quam culpa remittitur; et per consequens non esset sacramentum novae legis.

Est ergo dicendum, quod sicut in sacramento baptismi sacerdos verba proferens et exterius abluens, ministerium baptismi exhibet, christo interius baptizante, ita sacerdos exterius virtute clavium ministerium absolutionis impendit, christo per gratiam culpam remittente.

Sed hoc dubium facere videtur quod ad baptismum plerumque accedunt pueri, non ante baptismum iustificati, qui in baptismo remissionis gratiam consequuntur; sed ad absolutionem consequendam accedunt adulti plerumque antea per contritionem, peccatorum remissionem consecuti: ut sic sequens absolutio nihil facere videatur ad peccatorum remissionem.

Sed si quis diligenter consideret, ex utraque parte adultos accipiens, invenietur omnimoda similitudo. Contingit enim aliquos adultos, antequam actu sacramentum baptismi consequantur, habentes illud in voto, remissionem peccatorum consequi, baptismo flaminis baptizari; et tamen baptismus sequens, quantum est de se, remissionem peccatorum operatur, licet in isto cui iam sunt remissa, hoc locum non habeat, sed solum augmentum gratiae consequatur. Si quis autem adultus ante baptismum non perfecte fuisset dispositus ad consequendum remissionem peccatorum, in ipso actu dum baptizatur remissionem consequitur virtute baptismi, nisi ponat per fictionem obstaculum spiritui sancto.

Et similiter est dicendum in poenitentia. Si quis enim ante absolutionem sacerdotis plene contritus fuerit, consequitur remissionem peccatorum, eo quod habet in voto ut subiiciat se ecclesiae clavibus, sine quo vera contritio non esset. Si autem antea non plena fuisset contritio sufficiens ad remissionem, in ipsa absolutione remissionem culpae consequitur, nisi ponat obstaculum spiritui sancto.

Et similiter est in eucharistia et extrema unctione, et in aliis sacramentis.