Lectio 6

Assignata necessitate incarnationis verbi, consequenter evangelista manifestat utilitatem ex ipsa incarnatione ab hominibus consecutam. Et primo insinuat lucis adventum, quia in propria venit; secundo hominum occursum, ibi et sui eum non receperunt; tertio fructum ex adventu lucis allatum, ibi dedit eis potestatem filios dei fieri.

Ostendit ergo quod lux quae erat praesens in mundo et evidens seu manifesta per effectum, non tamen cognoscebatur a mundo. Et ideo venit in propria, ut cognosceretur.

Sed ne, cum dicit venit, intelligeres motum localem hoc modo, ut scilicet venerit quasi desinens esse ubi prius erat, et denuo incipiens esse, ubi prius non erat, dicit evangelista in propria; idest in ea quae erant sua, quae ipse fecit; et venit ipse, ubi erat. Infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum.

Venit, inquam, in propria, idest in Iudaeam, secundum quosdam, quae quidem speciali modo sua erat; Ps. Lxxv, 2: notus in Iudaea deus; Is. V, 7: vinea domini exercituum, domus Israel est. Sed melius est ut dicatur, propria, idest in mundum ab eo creatum; Ps. XXIII, 1: domini est terra.

Sed si prius erat in mundo, quomodo venit in mundum? respondeo, dicendum quod venire in aliquem locum dicitur dupliciter, scilicet vel quod aliquis veniat ubi nullo modo prius fuerat, vel quod ubi aliquo modo prius fuerat, incipiat esse quodam novo modo. Sicut rex, qui prius erat in civitate aliqua sui regni per potentiam, ad illam postmodum veniens personaliter, dicitur venire ubi prius erat: venit enim per suam substantiam ubi prius erat solum per suam potentiam. Sic ergo filius dei venit in mundum, et tamen in mundo erat. Erat quidem per essentiam, potentiam et praesentiam, sed venit per carnis assumptionem; erat invisibilis, venit ut esset visibilis.

Deinde cum dicit et sui eum non receperunt, sequitur hominum occursus, qui differenter se habuerunt ad venientem. Quia quidam eum receperunt, non sui; unde dicitur et sui eum non receperunt. Sui sunt homines, quia ab eo formati; Gen. II, 7: formavit deus hominem; Ps. Xcix, 3: scitote, quoniam dominus ipse fecit nos, quia ad eius imaginem facti: Gen. I, 26: faciamus hominem.

Sed melius est ut dicamus sui, idest Iudaei, eum non receperunt, per fidem credendo et honorando; infra V, 43: ego veni in nomine patris mei, et non recepistis me; et infra VIII, 49: ego honorifico patrem meum, et vos inhonorastis me. Sunt quidem Iudaei, sui, quia ab ipso in populum peculiarem electi; Deut. XXVI, 18: elegit te dominus in populum peculiarem. Sui secundum carnem coniuncti; Rom. IX, 5: ex quibus christus secundum carnem. Item sui, ab eo beneficiis promoti; Is. I, 2: filios enutrivi, et exaltavi.

Sed licet sui, Iudaei eum non receperunt.

Non defuerunt tamen, qui eum receperunt; unde subdit quotquot autem receperunt.

Utitur evangelista hoc modo loquendi, dicens quotquot, ut ostendat ampliorem esse factam solutionem, quam fuerit promissio, quae facta fuit solum suis, scilicet Iudaeis; Is. XXXIII, 22: dominus legifer noster, dominus rex noster; ipse salvabit nos.

Sed solutio non solum fuit facta suis, sed quotquot receperunt eum, idest omnibus in eum credentibus; Rom. XV, 8: dico autem christum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem dei, ad confirmandas promissiones patrum, idest patribus factas. Gentes autem super misericordia, quia misericorditer sunt recepti.

Dicit quotquot, ut ostendat quod gratia dei indifferenter datur omnibus recipientibus christum; Act. X, 45: ergo in nationes gratia spiritus sancti effusa est. Et non solum liberis, sed etiam servis, non solum masculis, sed etiam feminis; Gal. III, 28: in christo iesu non est masculus, nec femina, gentilis, vel Iudaeus, circumcisio et praeputium etc..

Deinde cum dicit dedit eis potestatem filios dei fieri, sequitur fructus eius adventus. Ubi primo ponit fructus magnificentiam, quia dedit eis potestatem; secundo ostendit quibus datur, quia his qui credunt; tertio insinuat modum dandi, quia non ex sanguinibus.

Est ergo fructus adventus filii dei magnus, quia homines fiunt per hoc filii dei; Gal. IV, 4: misit deus filium suum factum ex muliere, ut adoptionem filiorum reciperemus.

Et hoc congrue, ut qui sumus filii dei, per hoc quod assimilamur filio, reformemur per filium.

Dicit ergo dedit eis potestatem filios dei fieri.

Ad cuius evidentiam sciendum est, quod homines fiunt filii dei per assimilationem ad deum; et ideo secundum triplicem assimilationem hominum ad deum homines sunt filii dei.

Primo enim per gratiae infusionem: unde quicumque habet gratiam gratum facientem, efficitur filius dei; Rom. VIII, 15: non enim accepistis spiritum servitutis etc.; Gal. IV, 6: quoniam estis filii dei, misit deus spiritum filii sui.

Secundo assimilamur deo per operum perfectionem, quia qui facit opera iustitiae, est filius; Matth. V, 44: diligite inimicos vestros.

Tertio assimilamur deo per gloriae adeptionem, et quantum ad animam per lumen gloriae, I Io. III, 2: cum apparuerit, similes ei erimus, et quantum ad corpus, Phil. III, V. 21: reformabit corpus humilitatis nostrae.

Unde de istis duobus dicitur Rom. VIII, 23: adoptionem filiorum dei expectantes.

Si ergo accipiamus potestatem filios dei fieri quantum ad operum perfectionem et gloriae adeptionem, nullam difficultatem habebit sermo, quia cum dicit dedit eis potestatem, intelligitur de potestate gratiae, qua habita, potest homo facere opera perfectionis, et adipisci gloriam; quia, ut dicitur Rom. VI, 23, gratia dei vita aeterna.

Et secundum hunc modum dicitur dedit eis, qui eum receperunt, potestatem, idest infusionem gratiae, filios dei fieri, bene operando, et gloriam acquirendo.

Si vero intelligatur de gratiae infusione, tunc dubitationem habet hoc quod dicitur dedit eis potestatem, quia non est in potestate nostra fieri filios dei, cum non sit in potestate nostra gratiam habere.

Hoc ergo quod dicit dedit eis potestatem, aut intelligitur de potestate naturae: et hoc non videtur esse verum, quia infusio gratiae est supra naturam nostram. Aut intelligitur de potestate gratiae: et tunc hoc ipsum est gratiam habere, quod habere potestatem filios dei fieri; et sic non dedit potestatem filios fieri dei, sed filios dei esse.

Ad quod dicendum quod in datione gratiae requiritur in homine adulto ad iustificationem suam consensus per motum liberi arbitrii: unde quia in potestate hominis est ut consentiat et non consentiat, dedit eis potestatem.

Dedit autem hanc potestatem suscipiendi gratiam dupliciter: praeparando, et hominibus proponendo. Sicut enim qui facit librum, et proponit homini ad legendum, dicitur dare potestatem legendi; ita christus, per quem gratia facta est, ut dicitur infra, et qui operatus est salutem in medio terrae, ut dicitur in Ps. Lxxiii, 12, dedit nobis potestatem filios dei fieri per gratiae susceptionem.

Secundo, quia hoc non sufficit, cum etiam liberum arbitrium indigeat ad hoc quod moveatur ad gratiae susceptionem, auxilio gratiae divinae, non quidem habitualis, sed moventis, ideo dat potestatem movendo liberum arbitrium hominis, ut consentiat ad susceptionem gratiae, iuxta illud Thren. Ult., V. 21: converte nos, domine, ad te, movendo voluntatem nostram ad amorem tuum, et convertemur. Et hoc modo vocatur interior vocatio, de qua dicitur Rom. VIII, 30: quos vocavit, interius voluntatem instigando ad consentiendum gratiae, hos iustificavit, gratiam infundendo.

Quia vero per hanc gratiam habet homo hanc potestatem conservandi se in divina filiatione, potest et aliter dici: dedit eis, idest eum recipientibus, potestatem filios dei fieri, idest gratiam, per quam potentes sunt in divina filiatione conservari; I Io. Ult., 18: omnis qui natus est ex deo, non peccat, sed gratia dei, per quam regeneramur in filios dei, conservat eum.

Sic ergo dedit eis potestatem filios dei fieri, per gratiam gratum facientem, per operum perfectionem, per gloriae adeptionem, et haec praeparando, movendo et conservando gratiam.

Deinde cum dicit his qui credunt in nomine eius, ostenditur quibus conferatur fructus eius adventus. Et hoc quidem potest accipi dupliciter, vel ut sit expositivum superiorum, vel determinativum. Expositivum quidem, quia evangelista dixerat quotquot autem receperunt eum; ut ergo ostendat quid est recipere eum, quasi exponendo, consequenter subiungit his qui credunt in nomine eius; quasi dicat: hoc est recipere eum, in eum credere, quia per fidem christus habitat in cordibus nostris, iuxta illud Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris.

Illi ergo receperunt eum, qui credunt in nomine eius.

Ut determinativum vero ponitur ab Origene in homilia quae incipit vox spiritualis.

Hoc modo multi recipiunt christum, dicentes se esse christianos, qui tamen non fiunt filii dei, quia non vere credunt in nomine eius, falsa dogmata de christo suggerendo, subtrahendo scilicet aliquid sibi de divinitate, vel de humanitate, iuxta illud I io.

C. IV, 3: omnis spiritus qui solvit christum, ex deo non est. Et ideo evangelista quasi determinando dicit dedit eis, scilicet recipientibus eum per fidem, potestatem filios dei fieri, illis tamen, qui credunt in nomine eius, idest qui nomen christi integrum servant, ut nihil de divinitate, vel humanitate christi diminuant.

Potest etiam hoc referri ad formationem fidei, ut dicatur his scilicet dedit potestatem filios dei fieri, qui credunt in nomine eius, idest per fidem charitate formatam opera salutis faciunt. Illi enim qui habent solum fidem informem, non credunt in nomine eius, quia non operantur ad salutem.

Sed prima expositio, quae accipitur ut expositivum praemissorum, melior est.

Deinde cum dicit qui non ex sanguinibus etc., ostenditur qualiter conferatur hominibus tam magnificus fructus.

Quia enim dixerat quod fructus advenientis lucis est potestas fieri filios dei hominibus data; filius autem dicitur aliquis ex eo quod nascitur: ne aestimes eos materiali generatione nasci, dicit non ex sanguinibus.

Et licet hoc nomen sanguis in Latino non habeat plurale, quia tamen in Graeco habet, ideo translator regulam grammaticae servare non curavit, ut veritatem perfecte doceret.

Unde non dicit ex sanguine, secundum Latinos, sed ex sanguinibus; per quod intelligitur quicquid ex sanguine generatur, concurrens ut materia ad carnalem generationem. Semen autem, secundum philosophum, est ultimi superfluitas cibi sanguinei. Unde sive semen viri, sive menstruum mulieris, intelligitur per sanguinem. Causa vero motiva ad actum carnalem est voluntas se commiscentium, scilicet maris et feminae, quia licet actus virtutis generativae secundum quod huiusmodi, non sit subiectus voluntati, praeambula tamen ad ipsum voluntati subiiciuntur; et ideo dicit neque ex voluntate carnis, pro persona mulieris, neque ex voluntate viri, ut ex causa efficiente sed ex deo nati sunt; quasi dicat: non carnaliter, sed spiritualiter filii dei fiunt.

Accipitur autem hic caro, secundum Augustinum, pro muliere, quia sicut caro obedit spiritui, sic mulier debet obedire viro; gen.

C. II, 23 dixit Adam de muliere: hoc nunc os ex ossibus meis. Et attendendum, secundum Augustinum, quod sicut dissipatur possessio domus, in qua principatur mulier et subiicitur vir, ita dissipatur homo, cum caro dominatur spiritui; propter quod dicit apostolus, Rom. VIII, 12: debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. De modo autem dictae generationis carnalis dicitur Sap. VII, 1: in ventre matris figuratus sum caro.

Vel possumus dicere quod motivum ad carnalem generationem est duplex; unum scilicet ex parte appetitus intellectivi, quae est voluntas; aliud a parte sensitivi, quod est concupiscentia. Ad designandum ergo materialem causam, dixit non ex sanguinibus; sed ad designandum causam efficientem quantum ad concupiscentiam, dicit neque ex voluntate carnis; quamvis improprie voluntas dicatur concupiscentia carnis, quo tamen modo dicitur Gal. V, 17: caro concupiscit adversus spiritum etc.. Ad designandum vero appetitum intellectivum dicit non ex voluntate viri. Sic ergo generatio filiorum dei non est carnalis, sed est spiritualis, quia ex deo nati sunt.

I Io. V, 4: omne quod natum est ex deo vincit mundum.

Nota autem quod haec praepositio de semper denotat materialem causam, et efficientem, et etiam consubstantialem: dicimus enim quod faber facit cultellum de ferro, et pater generat filium suum de seipso, quia aliquid sui concurrit aliquo modo ad generationem. Haec vero praepositio a semper denotat causam moventem. Haec vero praepositio ex accipitur ut communis, quia importat causam materialem et efficientem, non tamen consubstantialem.

Unde quia solus filius dei, qui est verbum, est de substantia patris, imo cum patre est una substantia, alii vero sancti, qui sunt filii adoptivi, non sunt de eius substantia; ideo evangelista utitur hac praepositione ex, dicens de aliis ex deo nati sunt; de filio vero naturali, quod de patre est natus.

Notandum est etiam quod secundum ultimam expositionem carnalis generationis possumus accipere differentiam carnalis generationis ad spiritualem.

Quia enim illa est ex sanguinibus, ideo carnalis; ista vero, quia non est ex sanguinibus, ideo spiritualis; infra III, 6: quod natum est ex carne, caro est, et quod natum est ex spiritu, spiritus est. Item, quia materialis generatio est ex voluntate carnis, idest ex concupiscentia, ideo est immunda, et generat filios peccatores; Eph. II, 3: eramus natura filii irae. Item, quia illa est ex voluntate viri, idest hominis, facit filios hominum; haec vero, quia est ex deo, facit filios dei.

Si vero hoc quod dicit dedit eis potestatem, voluit referre ad baptismum, propter quod in filios dei regeneramur, possumus videre in hoc ordinem baptismi, ut scilicet primo requiratur fides, quod fit in catechumenis, qui debent primo instrui de fide, ut scilicet credant in nomine eius, et deinde regenerentur per baptismum, non quidem ex sanguinibus carnaliter, sed ex deo spiritualiter.