Lectio 16

Posito fructu qui provenit ex praedicatione ioannis, et eius discipuli, consequenter evangelista manifestat fructum qui provenit ex praedicatione christi, et primo agit de conversione unius discipuli ad praedicationem christi; secundo de conversione aliorum ad praedicationem discipuli ad christum conversi, ibi invenit Philippus Nathanaelem etc..

Circa primum tria facit.

Primo ponitur discipuli vocandi occasio; secundo subditur ipsius discipuli vocatio; tertio describitur vocati discipuli conditio, ibi erat autem Philippus a bethsaida.

Occasio quidem vocationis fuit exitus iesu a Iudaea. Et ideo dicitur in crastinum autem voluit exire, scilicet iesus a Iudaea, in Galilaeam, et invenit Philippum.

Ratio autem exitus iesu in Galilaeam assignatur triplex: duae videlicet litterales, quarum una est quia postquam baptizatus fuerat a ioanne, volens honorem deferre baptistae, exivit in Galilaeam, a Iudaea recedens, ne sua praesentia offuscaret, et minueret ioannis magisterium, dum adhuc statum haberet: docens nos honore invicem praevenire, ut dicitur Rom. XII, 10.

Secunda ratio est quia in Galilaea non sunt insignes personae, infra VII, 52: a Galilaea propheta non surgit etc. Et ideo voluit exire illuc iesus, et eligere inde principes orbis terrae, qui sunt prophetis maiores, ut per hoc suam virtutem ostendat. Ps. Cvi, 35: posuit desertum in stagna aquarum.

Tertia ratio est mystica: quia Galilaea interpretatur transmigratio. Voluit ergo exire a Iudaea in Galilaeam ut insinuaret quod in crastinum, idest in die gratiae, scilicet evangelii, exiret a Iudaea in Galilaeam, idest ad gentes salvandas; infra VII, 35: numquid hic iturus est in dispersionem gentium? vocatio ergo discipuli est ad sequendum; et ideo dicit invenit Philippum, et dicit ei: sequere me.

Et nota, quod aliquando homo invenit deum, sed quasi ignotum; Prov. VIII, 35: qui invenerit me, inveniet vitam, et hauriet salutem a domino. Aliquando deus invenit hominem, sed ut eum manifestet, et magnificet; Ps. Lxxxviii, 21: inveni David servum meum. Et sic christus invenit Philippum, ut eum ad fidem et gratiam vocet: et ideo statim dicit sequere me.

Quaestio est quare iesus a principio non vocavit discipulos.

Ad quod respondet chrysostomus, quod noluit a principio aliquem vocare, antequam aliquis spontaneus ei adhaereret per praedicationem ioannis: quia homines magis exemplo trahuntur quam verbis Ex. XXVI, cortina trahit cortinam.

Quaeritur etiam quare Philippus statim ad unum verbum secutus est christum, cum Andreas eum secutus fuerit audiens a ioanne de christo, Petrus autem ab Andrea.

Ad hoc est triplex responsio. Una, quia Philippus iam instructus erat a ioanne; quia, secundum unam expositionem supra positam, ille alius, qui cum Andrea secutus est christum, erat Philippus. Alia ratio est quia vox christi virtutem quamdam habebat ut non solum exterius, sed etiam interius cor moveret; Ier. XXIII, 29: verba mea sunt quasi ignis.

Non enim vox christi solum exterioribus dicebatur, sed fidelium interiora ad eius inflammabat amorem. Tertio, quia forte Philippus iam de christo fuerat instructus ab Andrea et Petro, quia ex eadem villa erant; quod evangelista videtur innuere per hoc quod subdit erat autem Philippus a bethsaida civitate Andreae et Petri.

In quo discipuli vocati conditio exprimitur: quia erat a bethsaida.

Et sic congruit mysterio. Bethsaida enim domus venatorum interpretatur: ut ostendat quales tunc animo erant Philippus, Petrus et Andreas, et quod de domo venatorum, congrue venatores ad capiendas animas ad vitam vocaret. Ier. XVI, 16: mittam meos venatores etc..

Consequenter ponitur fructus discipuli ad christum conversi, et primo ponitur inchoatio fructus facta a discipulo; secundo consummatio facta per christum, ibi vidit iesus Nathanaelem.

Circa primum tria facit.

Primo ponitur Annuntiatio Philippi; secundo responsio Nathanaelis, ibi et dixit Nathanael; tertio consequens admonitio Philippi, ibi dicit ei Philippus.

Circa primum attende, quod sicut Andreas perfecte conversus studuit adducere fratrem suum ad christum, ita et Philippus fratrem suum Nathanaelem. Et ideo dicit invenit Philippus Nathanaelem, quem forte quaerebat, sicut Andreas Petrum quaesierat: quod fuit signum perfectae conversionis.

Et dixit ei. Nathanael interpretatur donum dei; et quod aliquis ad christum convertatur, ex dono dei est. Annuntiat autem ei omnes prophetias et legem complementum habere, et desideria sanctorum patrum non esse frustrata, sed esse verificata, et quod eorum desideriis erat promissum a deo, iam adimpletum esse. Quem scripsit Moyses in lege et prophetis, invenimus iesum; per quod datur intelligi quod Nathanael erat satis peritus in lege, et quod etiam Philippus iam instructus de christo, voluit Nathanaelem ex sibi notis, scilicet ex lege et prophetis, inducere ad christum, et ideo dicit quem scripsit Moyses etc.. Moyses enim de christo scripsit; infra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. Similiter prophetae de christo scripserunt; act.

C. X, 43: huic omnes prophetae testimonium perhibent.

Etiam attende, quod tria dicit de christo Philippus, legi et prophetis consona.

Primo quidem nomen; unde dixit invenimus iesum. Et hoc consonat prophetis: Is. XIX, V. 20: mittam eis salvatorem etc.; Hab. Ult., V. 18: exultabo in deo iesu meo.

Secundo vero genus, unde duxit originem humanam cum dicit filium ioseph, scilicet qui erat de domo David et familia. Et quamvis ex eo christus originem non duxerit, tamen ex virgine duxit, quae erat de eadem progenie cum ioseph. Vocat autem filium ioseph, quia eius filius aestimabatur esse, cui scilicet desponsata erat mater eius. Unde dicitur lc.

C. III, 23: ut putabatur filius ioseph. Nec mirum, si Philippus vocabat eum filium ioseph, cum et mater eius divinae incarnationis conscia, ipsum eius filium diceret; Lc. II, 48, pater tuus, et ego dolentes quaerebamus te.

Et si quidem aliquis filius alicuius vocatur, quia nutritur ab ipso, ioseph multo amplius pater iesu dici poterat, licet secundum carnem pater non esset: quia et eum nutriverat, et sponsus matris virginis erat. Dicitur autem hic a Philippo non tamquam de commixtione ioseph et virginis natus esset, sed quia sciebat christum de generatione David nasciturum, de cuius domo et familia erat ioseph, cui desponsata erat maria. Et hoc etiam consonat prophetis: Ierem. XXIII, 5: suscitabo David germen iustum etc..

Tertio commemorat patriam, dicens a Nazareth: non quia in ea natus esset, immo in bethlehem, sed quia in ea erat nutritus. Quia enim nativitas eius multis erat incognita, locus autem ubi nutritus erat, cognitus erat multis, ideo Philippus bethlehem tacuit, et posuit Nazareth. Et hoc quidem consonat dictis prophetarum; nam, Is. XI, 1: egredietur virga de radice iesse, et flos, sive Nazaraeus, secundum aliam litteram, de radice eius ascendet.

Consequenter cum dicit et dixit ei Nathanael etc. Ponitur responsio Nathanaelis: quod quidem potest legi et assertive et interrogative; et utroque modo eiusmodi responsio congruit verbis Philippi.

Si enim, secundum quod Augustinus vult, legatur assertive, est sensus: a Nazareth potest aliquid boni esse. Idest, a civitate, tanti nominis, potest esse quod aliquid summae gratiae nobis oriatur, seu aliquis doctor eximius, qui florem virtutum et munditiam sanctitatis nobis praedicet. Nazareth enim flos interpretatur.

Ex quo datur intelligi quod Nathanael doctissimus in lege, scrutatus Scripturas, praenoscebat quod de Nazareth expectandus esset salvator, quod non facile alii Scribae et Pharisaei noverant; et ideo, cum Philippus diceret invenimus iesum a Nazareth, erectus in spem, respondit: vere a Nazareth potest esse etc..

Si vero legatur, secundum chrysostomum, interrogative, tunc est sensus: a Nazareth potest aliquid boni esse? quasi dicat: omnia alia quae dicis credibilia videntur esse, quia et nomen et genus prophetis consonat, sed hoc quod dicis a Nazareth, non videtur possibile.

Nathanael enim habuerat per Scripturas, quod a bethlehem oportet christum venire, secundum illud Matth. II, 6: et tu, bethlehem terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda: ex te enim exiet dux qui regat populum meum Israel. Et ideo, non inveniens convenire enunciationem Philippi cum prophetica praedicatione, prudenter et mansuete de veritate dicti interrogat a Nazareth potest aliquid boni esse? consequenter ponitur admonitio Philippi: dixit ei Philippus: veni et vide; quae quidem admonitio utrique responsioni Nathanaelis convenit. Assertive quidem, ut dicatur: tu dicis quod a Nazareth potest aliquid boni esse, sed ego dico, quod illud bonum quod tibi annuntio, tantum et tam magnificum est quod ego exprimere non valeo; et ideo veni, et vide. Interrogative autem legitur sic. Tu admirando dicis: a Nazareth potest aliquid boni esse? reputans hoc esse impossibile secundum Scripturas; sed si experiri volueris quae ego expertus sum, intelliges vera esse quae dico; et ideo veni, et vide.

Trahit quidem Philippus Nathanaelem ad christum, eius interrogationibus non fractus, qui scit de reliquo eum non contradicturum, si verba et doctrinam christi gustaverit: et in hoc Philippus christum secutus est, qui superius interrogantibus eum de habitaculo, respondit: venite, et videte. Ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini.

Consequenter cum dicit vidit iesus Nathanaelem, ponitur consummatio fructus per christum.

Sciendum autem, quod aliqui dupliciter convertuntur ad christum: quidam per miracula visa, et experta in se, sive in aliis; quidam vero per spirationes internas, et per prophetiam et praenoscentiam occultorum futurorum.

Sed efficacior est modus per prophetias et praenoscentiam futurorum converti, quam per miracula. Ipsi enim Daemones, et aliqui homines eorum auxilio, aliqua mira praetendere possunt: sed futura praedicere solius divinae virtutis opus est; Is. XLI, 23: ventura quoque annuntiate, et dicemus quod dii estis; I cor.

C. XIV, 22: prophetiae datae sunt fidelibus.

Et inde est quod dominus non per miracula, sed per praenuntiationem occultorum Nathanaelem ad fidem trahit; et ideo dicit de eo ecce vere Israelita, in quo dolus non est.

Ubi tria occulta ei insinuat, scilicet occulta praesentia, quae sunt in corde, praeterita facta, et futura caelestia: quae quidem tria scire, divinum est, non humanum opus.

Occulta quidem praesentia insinuat ei, cum dicit ecce vere Israelita, in quo dolus non est: ubi quidem primo ponitur christi praenuntiatio; secundo vero Nathanaelis inquisitio, ibi unde me nosti? dicit ergo circa primum vidit iesus Nathanaelem venientem ad se, quasi dicat: antequam ad ipsum perveniret, dixit de eo: ecce vere Israelita etc.. Dixit autem hoc de eo antequam ad ipsum perveniret, quia si dixisset hoc postquam ad iesum pervenisset, potuisset credere Nathanael quod hoc iesus audivisset a Philippo.

Dixit autem ecce vere Israelita, in quo dolus non est: Israel autem duas interpretationes habet. Uno enim modo interpretatur rectissimus; Is. XLIV, 2: noli timere, serve meus rectissime, quem elegi, ubi dicit Glossa, quod Israel interpretatur rectissimus. Alio modo Israel interpretatur vir videns deum. Et secundum utrumque, Nathanael est vere Israelita: quia enim ille dicitur rectus in quo non est dolus, ideo dicitur vere Israelita, in quo dolus non est; quasi dicat: vere repraesentas genus tuum, quia tu es rectus et sine dolo.

Quia vero per munditiam et simplicitatem homo deum videt, ideo dixit vere Israelita; idest, tu es vir vere videns deum, quia tu es simplex et sine dolo.

Dixit autem in quo dolus non est, ne credatur quod malitiose dixerit: a Nazareth potest aliquid boni esse? quasi interrogans.

Augustinus autem aliter exponit.

Manifestum est enim quod omnes sub peccato nascuntur. Illi ergo dicuntur dolosi qui peccatum habentes in corde, exterius fingunt se iustos; qui vero peccator est, et se peccatorem confitetur, non est dolosus. Dixit ergo ecce vere Israelita, in quo dolus non est, non quod peccatum non haberet, non quod illi medicus necessarius non esset, quia nemo sic natus est ut nullo medico indigeat; sed in eo confessionem peccati laudavit.

Consequenter cum dicit unde me nosti? ponitur Nathanaelis inquisitio.

Admirans enim Nathanael virtutem dei in occultorum manifestatione, quia hoc solius dei est: Ier. XVII, 9, pravum est cor hominis, et inscrutabile, et quis cognoscet illud? ego dominus scrutans cor et probans renes; et I Reg. XVI, 7, homines vident ea quae parent, deus autem intuetur cor, ideo quaerit unde me nosti? in quo commendatur Nathanaelis humilitas: quia licet laudaretur, non est elatus; sed laudem propriam suspectam habuit: contra quod dicitur Is. III, 12: popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt.

Praeterita vero absentia insinuat, cum dicit priusquam te Philippus vocaret, cum esses sub ficu, vidi te, ubi primo ponitur denuntiatio christi; secundo confessio Nathanaelis, ibi respondit et Nathanael, et ait: Rabbi, tu es filius dei.

Circa primum sciendum est, quod Nathanael posset habere duplicem suspicionem de christo: unam quod dixisset christus praemissa, volens ei blandiri et ad amicitiam suam trahere; aliam quod ea quae dixit supra, ab alio cognovisset. Ut ergo suspicionem auferat, et ad altiora erigat, illa occulta manifestat quae nullus nisi divinitus scire potuisset, ea videlicet quae statim circa ipsum Nathanaelem contigerant: et hoc est quod dicit priusquam te Philippus vocaret, cum esses sub ficu, vidi te. Ad litteram enim, sub arbore fici fuerat Nathanael, cum a Philippo vocaretur: quod christus virtute divinitatis coniecerat, quia, ut dicitur Eccli. XXIII, V. 28, oculi domini multo lucidiores super solem.

Mystice autem per ficum designatur peccatum: tum quia invenimus arborem fici maledictam folia sola habentem, et non fructum, Matth. XXI, 19 quod factum est in figuram peccati; tum quia Adam et eva cum peccassent, de foliis ficus perizomata fecerunt. Dicit ergo cum esses sub ficu, idest, sub umbra peccati antequam ad gratiam vocatus esses, ego vidi te, scilicet oculo misericordiae: nam ipsa dei praedestinatio oculo pietatis respicit praedestinatos sub peccatis viventes; Eph. I, 4: elegit nos ante mundi constitutionem etc.. Et de isto oculo loquitur hic. Vidi te, praedestinando scilicet ab aeterno.

Vel, secundum Gregorium, cum esses sub ficu, idest sub umbra legis, vidi te. Hebr. X, V. 1: umbram habens lex futurorum bonorum etc..

Statim autem Nathanael ad hoc conversus, et virtutem divinitatis in christo cognoscens, in vocem confessionis et laudem prorumpit, dicens Rabbi, tu es filius dei.

Ubi tria considerat de christo, scilicet plenitudinem scientiae, cum dicit Rabbi, quod interpretatur magister; ac si dicat, perfectus es in scientia. Iam praesentiebat quod dicitur Matth. XXIII, 10: magister vester unus est, christus.

Secundo excellentiam singularis gratiae, cum dicit tu es filius dei. Nam quod homo sit filius dei per adoptionem, non est nisi gratiae; et etiam esse filium dei per unionem, quod est proprium homini christo, per gratiam est: quia non ex aliquibus praecedentibus meritis, sed per gratiam unionis homo ille est filius dei.

Tertio vero immensitatem potentiae, cum dicit tu es rex Israel, idest expectatus ab Israel in regem et defensorem; Dan. VII, 14: potestas eius, potestas aeterna etc..

Sed circa hoc insurgit quaestio, secundum chrysostomum. Cum Petrus, qui post multa miracula, post magnam doctrinam confessus fuit quod hic confitetur Nathanael de christo, tu es filius dei, meruit beatificari, dicente domino: beatus es, simon bariona etc., cur et Nathanael, qui simile dixerat ante visa miracula et perceptam doctrinam, beatificatus non fuit? et ad hoc respondet chrysostomus, quod huius causa est, quia licet eadem verba Nathanael et Petrus protulerint, non tamen fuit eadem intentio utriusque. Petrus quidem confessus fuit, christum esse filium dei verum per naturam, ut scilicet sic esset homo quod tamen esset verus deus; hic autem confessus est esse filium dei per adoptionem, secundum illud Ps. Lxxxi, 6: ego dixi: dii estis, et filii excelsi omnes. Et hoc patet per verba sequentia.

Si enim intellexisset eum esse filium dei per naturam, non dixisset, tu es rex Israel solum, sed totius mundi. Hoc etiam patet, quia ad fidem Petri christus nihil addidit, quasi perfectam existentem, sed ecclesiam dixit se fabricaturum esse in confessione illius.

Sed Nathanaelem, quasi maiori parte suae confessionis deficiente, elevat ad maiora, scilicet ad cognitionem divinitatis suae.

Unde dixit maius his videbis.

Ubi notatur tertium, scilicet insinuatio futurorum, quasi dicat: quia dixi tibi praeterita, credis me esse filium dei per adoptionem et regem Israel tantum, sed ducam te ad maiorem cognitionem, ut scilicet credas me filium dei naturalem et regem omnium saeculorum. Et ideo sequitur amen, amen dico vobis, videbitis caelum apertum, et Angelos dei ascendentes et descendentes super filium hominis, ubi, secundum chrysostomum, vult probare dominus quod sit verus dei filius, et deus. Angelorum enim est proprium ministrare, et subiici, Ps. Cii: benedicite domino, omnes Angeli eius, ministri eius, qui facitis voluntatem eius. Cum ergo videbitis quod Angeli administrabunt mihi, certum erit vobis quod sum verus filius dei. Hebr.

C. I, 6: cum introducit primogenitum in orbem terrae, dicit: et adorent eum omnes Angeli dei.

Sed quando viderunt hoc apostoli? viderunt, inquam, in passione, quando Angelus affuit illi, confortans eum, Lc. XXII, 43.

Item in resurrectione, quando apostoli invenerunt duos Angelos stantes supra sepulcrum.

Similiter in ascensione, quando dixerunt apostolis, Act. I, 11: viri Galilaei, quid admiramini aspicientes in caelum? hic iesus qui assumptus est a vobis in caelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in caelum.

Et quia de praeteritis ei vera iam dixerat, magis ei credibile fuit quod praenuntiat de futuro, cum dicit videbitis. Evidens enim argumentum est vera dicere de futuris qui de occultis praeteritis manifestaverat veritatem. Dicit autem super filium hominis Angelos ascendentes et descendentes, quia secundum carnem mortalem Paulo minoratus est ab Angelis: et intantum Angeli ascendunt et descendunt super eum; sed secundum quod est filius dei, ipse super Angelos est, ut dictum est.

Secundum Augustinum autem, pulchre in verbis praedictis suam divinitatem manifestat. Legitur enim Gen. XXVIII, 12 quod Iacob vidit scalam, et Angelos ascendentes et descendentes. Et Iacob intelligens quid vidit, surgens unxit lapidem oleo, et deinde dixit: vere dominus est in loco isto. Lapis iste christus est, quem reprobaverunt aedificantes; et est unctus oleo invisibili spiritus sancti; sed erigitur in titulum, quia futurus erat ecclesiae fundamentum, ut dicitur I ad cor.

C. III, 11: fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est. Angeli autem ascendunt et descendunt, inquantum ei adsunt obsequendo et ministrando. Dixit ergo: amen, amen dico vobis, videbitis caelum apertum etc., quasi dicat: quia vere Israelita es, attende ad id quod Israel vidit, ut scilicet credas me illum esse qui est significatus per unctum lapidem a Iacob: nam tu etiam videbis super ipsum Angelos ascendentes et descendentes.

Vel Angeli sunt praedicatores, secundum Augustinum, praedicantes christum; Is. XVIII, 2: ite veloces Angeli ad gentem convulsam et dilaceratam; qui quidem ascendunt per contemplationem, sicut Paulus ascenderat usque ad tertium caelum, ut dicitur II cor.

C. XII, 2, et descendunt per proximorum eruditionem super filium hominis, idest ad honorem christi: quia, ut dicitur II Cor. IV, V. 5: non enim praedicamus nos ipsos, sed iesum christum dominum nostrum. Sed ut ascendant et descendant, apertum est caelum, quia oportet quod gratia caelestis detur praedicatoribus, ut ascendant et descendant. Ps.

Lxvii, 9: caeli distillaverunt etc.; Apoc. IV, V. 1: postea vidi caelum apertum etc..

Ratio autem quare Nathanael non eligitur in apostolum post tantam fidei confessionem, ista est, quia christus noluit quod mundi conversio ad fidem ascriberetur humanae sapientiae, sed solum potentiae dei.

Et ideo non voluit Nathanaelem in lege peritissimum, in apostolum eligere; sed simplices et indoctos elegit; ut dicitur I Cor. I, 26: non multi sapientes... Sed quae stulta sunt mundi elegit deus.