Lectio 8

Posita verbi incarnatione, hic consequenter evangelista insinuat verbi incarnati evidentiam.

Et circa hoc duo facit.

Primo enim ostendit modum manifestationis verbi incarnati; secundo utrumque modum exponit, ibi de plenitudine eius nos omnes accepimus.

Innotuit autem apostolis verbum incarnatum dupliciter. Primo quidem per visum acceperunt de eo notitiam; secundo per auditum ex testimonio ioannis baptistae.

Primo ergo manifestat quid de verbo viderunt; secundo quid a ioanne audierunt, ibi ioannes testimonium perhibet de ipso.

Dicit autem tria de verbo.

Primo eius gloriae manifestationem; unde dicit et vidimus gloriam eius; secundo eius gloriae singularitatem, cum subdit quasi unigeniti; tertio huius gloriae determinationem, quia plenum gratiae et veritatis.

Hoc autem quod dicit vidimus gloriam eius, potest continuari ad praecedentia tripliciter.

Primo ut sit argumentum eius quod dixerat verbum caro factum est: quasi dicat: ex hoc habeo et scio quod verbum dei est incarnatum, quia ego et alii apostoli vidimus gloriam eius. Infra III, 11: quod scimus, loquimur: et quod vidimus, testamur. Et I io.

C. I, 1: quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris etc..

Secundo continuatur, secundum chrysostomum, ut sit expressivum multiplicis beneficii. Quasi dicat: non solum hoc beneficium collatum est nobis per incarnationem verbi, scilicet quod efficiamur filii dei, sed etiam quod videamus gloriam. Oculi enim debiles et infirmi lucem solis non possunt videre; sed tunc eam videre possunt, cum in nube vel in aliquo corpore opaco resplendet. Ante incarnationem enim verbi mentes humanae erant invalidae ad videndum in seipsa lucem divinam, quae illuminat omnem rationalem naturam; et ideo ut a nobis facilius cerni contemplarique posset nube nostrae carnis se texit, iuxta illud Ex. XVI, 10: respexerunt ad solitudinem, et viderunt gloriam domini in nube, idest verbum dei in carne.

Secundum Augustinum autem continuatur sic quod referatur ad beneficium gratiae.

Spirituales enim oculi hominum non solum naturaliter deficiebant a contemplatione divinae lucis, sed etiam ex defectu peccati, secundum illud Ps. LVII, 9: supercecidit ignis, scilicet concupiscentiae, et non viderunt solem, scilicet iustitiae. Ut ergo ipsa divina lux posset a nobis videri, sanavit oculos hominum, faciens de carne sua salutare collirium, ut sic oculos ex concupiscentia carnis corruptos verbum collirio suae carnis curaret. Et inde est quod statim cum verbum factum est caro, dixerunt et vidimus gloriam eius. Ad hoc significandum fecit dominus lutum ex sputo, et linivit oculus caeci nati, infra IX, 6. Lutum quidem de terra est, sputum autem a capite derivatur. Ita in persona christi, natura quidem humana assumpta de terra est; verbum vero incarnatum a capite est, scilicet a deo patre. Hoc ergo lutum statim cum appositum fuit oculis hominum, vidimus gloriam eius.

Hanc autem verbi gloriam Moyses videre optavit, dicens ostende mihi gloriam tuam (Ex. XXXIII, 18)p sed eam videre non meruit: immo dictum est ei a domino: posteriora mea videbis, idest umbras et figuras. Apostoli vero ipsam claritatem viderunt; II Cor. III, 18: nos autem revelata facie gloriam dei speculantes in eamdem imaginem transformamur de claritate in claritatem.

Moyses enim et alii prophetae verbi gloriam manifestandam mundo in fine temporum speculabantur in aenigmatibus et figuris; unde dicit apostolus, infra XII: haec dixit Isaias, quando vidit gloriam eius.

Apostoli autem ipsam verbi claritatem per praesentiam corporalem viderunt. II Cor. III, V. 18: nos autem revelata facie etc.; et lc.

C. X, 23: beati oculi qui vident quae vos videtis.

Multi enim reges et prophetae voluerunt videre quae vos videtis et non viderunt.

Consequenter cum dicit gloriam quasi unigeniti, ostendit gloriae eius singularitatem.

Cum enim de quibusdam hominibus inveniatur quod fuerunt gloriosi, sicut de Moyse legitur Ex. XXXIV, 29: et facies eius facta est splendida, vel cornuta, secundum aliam litteram, posset aliquis dicere quod ex hoc quod viderunt eum gloriosum, non debet dici quod verbum dei sit factum caro. Sed hoc evangelista excludit, dicens gloriam quasi unigeniti a patre. Quasi dicat: gloria eius non est sicut gloria Angeli, vel Moysis, et eliae, vel elisei, vel cuiusque alterius, sed quasi unigeniti; quia, ut dicitur Hebr. III, 3: ampliori gloria iste prae Moyse dignus est habitus.

Ps. Lxxxviii, 7: quis similis deo in filiis dei? hoc autem quod dicit quasi est expressivum veritatis, secundum Gregorium, et est modus, ut chrysostomus dicit. Sicut si aliquis vidisset regem multiplici gloria incedentem, et interrogatus ab aliquo, qualiter regem vidisset, volens se expedire, illam multiplicem gloriam uno verbo exprimeret, dicens quod ipse incedebat sicut rex, idest sicut regem decebat; ita hic evangelista, quasi interrogaretur ab aliquo, qualis esset gloria verbi quam viderat, non valens eam plene exprimere, dicit eam esse quasi unigeniti a patre, idest talem qualem decebat unigenitum dei.

Attenditur autem singularitas gloriae verbi quantum ad quatuor. Primo quantum ad patris testimonium, quod filio reddidit.

Quia ioannes fuit unus de tribus qui viderant christum transfiguratum in monte, et audierunt vocem patris dicentis: hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui; et de ista gloria dicitur II Petr. I, 17: accepit a deo patre honorem et gloriam, voce delapsa ad eum huiuscemodi a magnifica gloria: hic est filius meus dilectus.

Secundo quantum ad Angelorum ministerium.

Nam ante incarnationem christi homines erant Angelis subiecti; postmodum vero, christo subiecti ministraverunt, Matth. IV, 11: tunc accesserunt Angeli et ministrabant ei.

Tertio vero quantum ad naturae obsequium.

Tota enim natura christo obediens ei obsequebatur ad nutum, utpote ab ipso instituta, quia omnia per ipsum facta sunt: quod quidem nec Angelis, nec alicui alii creaturae concessum est, nisi soli verbo incarnato. Et hoc est quod dicitur Matth. VIII, 27: qualis est iste, quia mare et venti obediunt ei? quarto quantum ad docendi, seu operandi modum. Moyses enim et alii prophetae non propria auctoritate praecepta dabant et homines instruebant, sed dei; unde dicebant: haec dicit dominus etc.; et: locutus est dominus ad Moysen etc.. Christus vero loquitur tamquam dominus et potestatem habens, idest propria virtute: unde dicebat, Matth. V, V. 22: ego dico vobis etc.; propter quod in fine sermonis eius in monte dicitur, quod erat docens quasi potestatem habens etc..

Item, alii sancti operabantur miracula virtute non sua; christus vero virtute propria; unde dicitur Mc. I, 27: quaenam est haec nova doctrina, quia in potestate etiam spiritibus immundis imperat, et obediunt ei? sic ergo singularis est gloria verbi.

Nota autem quod aliquando dicimus in Scriptura christum unigenitum, sicut hic, et infra: unigenitus, qui est in sinu patris ipse enarravit. Aliquando vero dicimus ipsum primogenitum; Hebr. I, 6: et cum iterum introducit primogenitum in orbem terrae, dicit: et adorent eum omnes Angeli dei. Quod ideo est, quod sicut totius sanctae trinitatis proprium est esse deum, ita verbo dei proprium est quod sit deus genitus: et quandoque quidem nominamus deum, secundum quod est in se, et sic ipse solus singulariter est deus per essentiam suam. Unde hoc modo dicimus quod est tantum unus deus, secundum illud Deut. VI, 4: audi Israel, dominus deus tuus, unus est. Quandoque nomen deitatis derivamus etiam ad alios, secundum quod aliqua similitudo divinitatis ad homines derivatur: et sic dicimus multos deos, secundum illud I Cor. VIII, 5: siquidem sunt dii multi, et domini multi.

Eodem modo ergo, si consideremus proprietatem filii qua genitus est, quantum ad modum quo sibi ista filiatio attribuitur, scilicet per naturam, dicimus ipsum unigenitum dei: quia cum ipse solus sit naturaliter genitus a patre, unus tantum est genitus dei.

Si vero consideremus ipsum filium, secundum quod per similitudinem ad ipsum filiatio derivatur ad alios, sic sunt multi filii dei per participationem. Et quia per eius similitudinem dicuntur filii dei, ideo ipse dicitur primogenitus omnium. Rom. VIII, 29: quos praescivit conformes fieri imaginis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus.

Sic ergo christus dicitur unigenitus dei per naturam, primogenitus vero inquantum ab eius naturali filiatione per quamdam similitudinem et participationem filiatio ad multos derivatur.

Consequenter cum dicit plenum gratiae et veritatis, ipsam gloriam verbi determinat, quasi dicat: talis est eius gloria quod plenus est gratia et divinitate.

Possunt autem haec verba exponi de christo tripliciter.

Primo secundum unionem. Ad hoc enim alicui datur gratia, ut per ipsam uniatur deo.

Ille ergo gratia plenus est qui perfectissime deo unitur. Et alii quidem coniunguntur deo per participationem similitudinis naturalis, Gen. I, 26: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, alii per fidem, Eph. III, 17: habitare per fidem christum etc., alii per caritatem, quia, qui manet in caritate, in deo manet, ut dicitur I Io. IV, V. 16. Sed omnes isti modi particulares sunt: quia neque per participationem naturalis similitudinis perfecte aliquis deo coniungitur, neque videtur deus per fidem sicuti est, neque per caritatem diligitur, quantum diligibilis est: quia enim ipse est infinitum bonum, ideo sua amabilitas est infinita, ad quam infinite amandam non potest pertingere alicuius creaturae amor; et ideo non potest esse plena coniunctio.

In christo autem, in quo humana natura est unita divinitati in unitate suppositi, est invenire plenam et perfectam coniunctionem ad deum, quia talis fuit illa unio, ut omnes actus tam divinae quam humanae naturae essent actus suppositi. Fuit ergo plenus gratia, inquantum non accepit a deo aliquod donum gratuitum speciale, sed quod esset ipse deus; Phil. II, 9: dedit illi nomen, scilicet deus pater filio, quod est super omne nomen; Rom. I, 4: qui praedestinatus est filius dei in virtute. Fuit etiam plenus veritatis, quia humana natura in christo pervenit ad ipsam veritatem divinam, scilicet quod ille homo esset ipsa divina veritas: in aliis enim hominibus sunt multae veritates participatae, secundum quod ipsa veritas prima per multas similitudines in mentibus eorum relucet, sed christus est ipsa veritas. Unde dicitur Col. II, 3 quod in ipso sunt absconditi omnes thesauri sapientiae.

Secundo possunt exponi secundum animae perfectionem, secundum quam dicitur plenus gratiae et veritatis, secundum quod in anima eius fuit plenitudo omnium gratiarum absque mensura aliqua; Io. III, 34: non enim datus est spiritus ad mensuram, qui tamen mensurate datus est omnibus creaturis rationalibus, tam Angelis, quam hominibus.

Nam, secundum Augustinum, sicut in singulis membris corporis est unus sensus communis, scilicet sensus tactus, in capite vero sunt sensus omnes, ita in christo, qui est caput omnis rationalis naturae, et specialiter sanctorum, qui ei uniuntur per fidem et caritatem, superabundanter omnes virtutes, et gratiae, et dona inveniuntur: in aliis vero sanctis participationes sunt donorum et gratiarum, quamvis commune donum omnium sanctorum sit caritas. De plenitudine gratiae christi dicitur Is. XI, 1: egredietur virga de radice iesse et flos de radice eius ascendet, et requiescet super eum spiritus domini: spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris domini.

Fuit etiam christus veritate plenus, quia eius pretiosa et beata anima omnem veritatem, tam divinam quam humanam, ab instanti conceptionis cognovit; unde dicit ei Petrus: tu omnia scis, et in ps.

Lxxxviii, 25: veritas mea, idest cognitio omnis veritatis et misericordia mea, idest omnium gratiarum plenitudo cum ipso.

Tertio modo possunt exponi secundum capitis dignitatem, scilicet inquantum christus est caput ecclesiae. Et sic sibi competit gratiam communicare aliis, tam in mentibus hominum operando virtutem per gratiae infusionem, quam merendo per doctrinam et opera et passiones mortis superabundantem gratiam infinitis mundis, si essent.

Inquantum igitur nobis largitus est perfectam iustitiam, quam non poteramus habere per legem, quae infirmabatur, quae nullum iustificare posset, neque ad perfectum adducere, intantum gratia plenus est, ut dicitur rom.

C. VIII, 3: quod impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem, deus filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, de peccato damnavit peccatum in carne.

Item fuit veritate plenus, inquantum figuras veteris legis et promissiones factas patribus adimplevit; Rom. XV, 8: dico christum iesum ministrum fuisse circumcisionis ad confirmandas promissiones patrum; II Cor. I, V. 20: quotquot promissiones dei sunt in illo est.

Item dicitur plenus gratia, quia eius doctrina et conversatio gratiosissima fuit; ps.

XLIV, 3: diffusa est gratia in labiis tuis. Unde dicitur Lc. XXI, 3, quod omnes mane ibant, idest mane ire studebant. Sed plenus veritate, quia non docebat in aenigmatibus et figuris, nec palpabat vitia hominum, sed veritatem omnibus aperte sine ulla fraude praedicabat; infra XVI, 29: ecce palam loqueris etc..