Lectio 5

Postquam dominus ostendit Iudaeos aliquam spiritualem originem habere, hic excludit ab eis origines quas sibi praesumptuose attribuebant, et primo excludit originem, quam se traxisse dicebant ab Abraham; secundo originem, quam se putabant habere a deo, ibi dixerunt itaque ei: nos ex fornicatione non sumus nati.

Circa primum duo facit.

Primo ponit opinionem Iudaeorum de eorum origine; secundo excludit eam, ibi si filii Abrahae estis opera Abrahae facite.

Sciendum est autem circa primum, quia dominus dixerat eis quae vidistis apud patrem vestrum, facitis, ideo gloriantes se de carnali generatione, transferunt se ad Abraham. Unde dicunt pater noster Abraham est, quasi dicant: si spiritualem originem habemus, boni sumus, quia Abraham pater noster bonus est; Ps. Civ, 6: semen Abraham servi eius. Et, ut dicit Augustinus, nitebantur eum provocare, ut aliquid male diceret de Abraham, et esset eis occasio facere quod cogitabant, scilicet occidendi christum.

Sed dominus, consequenter cum dicit si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite, excludit hanc ipsorum opinionem tamquam falso prolatam, et proponit primo signum debitum filiationis Abrahae; secundo ostendit, hoc signum in Iudaeis non esse, ibi nunc autem quaeritis me interficere; tertio concludit propositum, ibi vos facitis opera patris vestri.

Signum quidem filiationis alicuius est quod assimiletur ei cuius filius est: sicut enim filii carnales ut plurimum parentibus carnalibus assimilantur, ita et filii spirituales (si sint vere filii) debent spirituales parentes imitari; Eph. V, 1: estote imitatores dei, sicut filii carissimi. Et quantum ad hoc dicit si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; quasi dicat: hoc signum esset quod essetis filii Abrahae, si eum imitaremini; Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram quae peperit vos.

Sed dubitatur hic, quod videtur quidem eos negare esse filios Abrahae, dubitative loquens si filii Abrahae estis, quod tamen affirmavit superius, dicens: scio quod filii Abrahae estis.

Ad quod dupliciter respondetur. Uno modo, secundum Augustinum, quod supra affirmavit eos esse filios Abrahae secundum carnem; hic autem negat eos filios secundum imitationem operum, et praecipue fidei. Caro ergo illorum ex ipso erat, sed vita non erat; Gal. III: qui ex fide sunt, hi reputantur in semine.

Alio modo, secundum Origenem, quod utrumque referatur ad spiritualem originem.

Sed ubi nos habemus: scio quod filii Abrahae estis, in Graeco habetur: scio quod semen Abrahae estis; hic vero dicit si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; quia Iudaei quidem, spiritualiter loquendo, semen Abrahae erant, sed non eius filii. Differentia est inter semen et filium: nam semen est quid informe, et tamen habet in seipso rationes eius cuius est semen; filius autem, transmutato semine per virtutem informativam ab agente in appositam sibi materiam a muliere, superinducto nutrimento, similitudinem generantis habet. Eodem modo et Iudaei semen quidem Abrahae erant inquantum in eis aliqua ratio eorum quae deus in Abraham infuderat apparebat; sed quia non ad perfectionem Abrahae pervenerant, ideo filii eius non erant: et propter hoc dicit eis si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; idest, ad perfectam imitationem operum eius satagite.

Ex hoc autem quod dicit opera Abrahae facite, videtur quod quaecumque ipse fecit, et nos facere debemus. Ergo debemus plures uxores accipere, et ad ancillam accedere, sicut Abraham fecit.

Respondeo. Dicendum quod praecipuum opus Abrahae est fides, per quam iustificatus est apud deum; Gen. XV, 6: credidit Abraham deo, et reputatum est illi ad iustitiam.

Et ideo intelligendum est opera Abrahae facite, idest, ad similitudinem Abrahae credite.

Sed contra hoc est, quia fides non videtur posse dici opus, cum contra opera distinguatur; Iac. II, 26: fides sine operibus mortua est.

Respondeo. Dicendum, quod fides opus dici potest, secundum illud supra VI, 29: hoc est opus dei, ut credatis in eum quem misit ille.

Verum opus interius non est manifestum hominibus, sed soli deo, secundum illud I reg.

C. XVI, 7: homines vident ea quae apparent; deus autem intuetur Cor. Inde est quod communius ea quae exterius sunt, consuevimus opera nominare. Fides ergo distinguitur non ab omnibus operibus, sed ab exterioribus tantum.

Sed numquid omnia opera Abrahae debemus facere? ad hoc dicendum, quod opus potest considerari dupliciter: vel secundum speciem operis eius, et sic omnia opera eius non sunt imitanda; vel secundum radicem eorum, et sic opera Abrahae imitanda sunt: quia quidquid fecit, ex caritate fecit. Unde dicit Augustinus, quod caelibatus ioannis non praefertur coniugio Abrahae, cum eadem fuerit radix utriusque. Vel dicendum, quod omnia opera Abrahae imitanda sunt quantum ad signationem, quia omnia in figura contingebant illis, ut dicitur I Cor. X, 11.

Consequenter cum dicit nunc autem quaeritis me interficere, ostendit, praedictum filiationis signum in eis non esse, et primo ponuntur Iudaeorum opera; secundo ostendit ea esse Abrahae operibus dissimilia, ibi hoc Abraham non fecit.

Ostenduntur autem Iudaeorum prava opera esse et perversa, quia homicidae erant; unde dicit nunc autem quaeritis me interficere; Is. I, 21: quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena iudicii? iustitia habitavit in ea, nunc autem homicidae. Sed hoc homicidium inaestimabile peccatum erat contra personam filii dei. Unde quia, ut dicitur I Cor. II, 8, si cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent, ideo dominus non dicit eos filium dei quaerere interficere, sed hominem: quia etsi filius dei dicatur passus et mortuus propter unitatem suppositi, hoc non est inquantum filius dei, sed propter infirmitatem humanam, quia, ut dicitur II Cor. Ult., 4, si crucifixus est ex infirmitate nostra, sed vivit ex virtute dei.

Et ut magis eorum homicidium exaggeret, ostendit, eos nullam mortis causam adversus eum habere; unde subdit qui veritatem locutus sum vobis, quam audivi a deo. Ista veritas est quod dicebat se aequalem deo; supra V, 18: quaerebant eum Iudaei interficere, quia non solum sabbatum solvebat, sed patrem suum dicebat deum, aequalem se faciens deo. Hanc veritatem audivit a deo inquantum ab aeterno per generationem aeternam accepit a patre eamdem naturam quam ipse habet; supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio habere vitam in semetipso.

Excludit autem duas causas propter quas prophetae mandabantur occidi in lege. Primo quidem propter mendacium, Deut. XIII, 5 ubi praecipitur, quod si aliquis propheta surrexerit loquens mendacium, aut fictor somniorum, interficiatur: et hoc a se dominus excludit, dicens qui veritatem locutus sum vobis; prov.

C. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum.

Secundo vero si aliquis propheta locutus fuerit ex nomine falsorum deorum, vel ex nomine dei quod ipse non praecepit, occidi debebat, ut habetur Deut. XIII, 5. Et hoc dominus excludit a se, cum dicit quam audivi a deo.

Consequenter cum dicit hoc Abraham non fecit, ostendit eorum opera dissimilia esse operibus Abrahae, quasi dicat: in hoc probatis vos non esse filios Abrahae, quia facitis opera contraria operibus eius: nam de eo legitur Eccli. XLIV, 20, quod servavit legem altissimi, et fuit in testimonio cum illo.

Sed aliqui superflue obiiciunt, quod christus ante Abraham nondum erat, et ideo Abraham hoc non fecit: non enim occidi potuisset qui non erat.

Sed dicendum, quod Abraham non commendatur ex hoc quod non fecit in christo, sed ex eo quod non fecit in simili persona, idest in his qui tunc veritatem dicebant.

Vel dicendum, quod si christus non venerat tempore Abraham in carnem, venerat tamen in mentem, secundum illud Sap. VII, 27: in animas sanctas per nationem se transfert, quem tamen Abraham non interfecit mortaliter peccando: de quo dicitur ad Hebr. VI, 6: rursum crucifigentes filium dei, et ostentui habentes.

Consequenter cum dicit vos facitis opera patris vestri, concludit propositum; quasi dicat: ex quo non facitis opera Abrahae, ergo habetis aliquem alium patrem, cuius opera facitis. Simile habetur Matth. XXIII, V. 32: vos implete mensuram patrum vestrorum.

Consequenter cum dicit dixerunt itaque ei: nos ex fornicatione non sumus nati, ostendit eos non habere originem a deo: quia enim iam ex verbis domini cognoscebant eum non de carnali generatione loqui, ideo ad spiritualem generationem se transferunt, dicentes nos ex fornicatione non sumus nati etc.. Ubi primo eorum opinionem proponunt; secundo eam dominus excludit, ibi dixit ergo eis iesus etc..

In eorum autem opinione Iudaei unum negant et aliud asserunt. Negant se ex fornicatione natos: quod quidem, secundum Origenem, quasi improperando, christo proponunt, latenter designantes, ipsum ex adulterio productum fore; quasi dicant nos ex fornicatione non sumus nati, sicut tu.

Sed melius potest dici, quod sponsus animae spiritualiter deus est, Oseae II, 19: sponsabo te mihi. Sicut autem fornicatur sponsa cum praeter sponsum suum carnalem, alium virum admittit; ita, in Scripturis, Iudaea fornicari dicebatur quando deum verum deserens, idolis adhaerebat; Oseae I, 2: fornicans fornicabitur terra a domino. Dicunt ergo Iudaei nos ex fornicatione non sumus nati; quasi dicant: si aliquando mater nostra synagoga a deo recedens fornicata est cum idolis, nos tamen non recessimus, nec cum idolis fornicati sumus; Ps. XLIII, 18: nec obliti sumus te, et inique non egimus in testamento tuo, et non recessit retro cor nostrum; Is. LVII, 3: ascendite huc, filii fornicatricis, semen adulteri et fornicariae.

Affirmant autem se esse filios dei: quod videbatur sequi ex quo non credebant se natos ex fornicatione; unde dicunt unum patrem habemus deum; Mal. II, 10: nonne unus est pater omnium nostrum? Ier. III: patrem vocabis me.

Consequenter cum dicit dixit ergo eis iesus etc., confutatur eorum opinio a domino, et primo proponit divinae filiationis signum; secundo assignat rationem signi, ibi ego enim a deo veni etc.; tertio ostendit eos a praedicto signo deficere, ibi quare loquelam meam non cognoscitis? sciendum est autem circa primum, quod supra signum carnalis filiationis dixit esse opera exteriora, quae homines exterius operantur; hic autem signum filiationis divinae ponit interiorem affectionem. Nam filii dei efficimur per communicationem spiritus sancti; Rom. VIII, 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed spiritum adoptionis. Spiritus autem sanctus causa est amoris dei, quia caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis: Rom. V, 5. Signum ergo speciale divinae filiationis est dilectio; Eph. V, 1: estote imitatores dei sicut filii carissimi, et ambulate in dilectione. Et ideo dicit si deus pater vester esset, diligeretis utique me; ps.

C. XXIV, 21: innocentes et recti, qui sunt filii dei, adhaeserunt mihi.

Rationem autem signi assignat, dicens ego enim ex deo processi et veni, et primo ponit veritatem; secundo excludit errorem, ibi neque enim a meipso veni.

Veritas autem, quam proponit, est quod a deo processit et venit.

Sed sciendum est, quod omnis amicitia in coniunctione fundatur; unde et fratres se diligunt inquantum ex eisdem parentibus principium sumunt. Dicit ergo dominus: vos dicitis quod filii dei estis; sed si hoc esset, diligeretis me, quia a deo processi et veni.

Qui ergo non me diligit, non est filius dei.

Processi, inquam, a deo, ut unigenitus ab aeterno, de substantia patris; Ps. Cix, 3: ante Luciferum genui te; supra I: in principio erat verbum. Veni autem, ut verbum caro factum et missus a deo per incarnationem; infra XVI, 28: exivi a patre, ut verbum ab aeterno, et veni in mundum, ut caro, factum in tempore.

Errorem autem excludit cum dicit neque enim a meipso veni: et primo excludit errorem Sabellii, qui christum non ab alio originem habuisse dicit, sed idem esse patrem et filium in persona finxit. Et quantum ad hoc dicit neque enim a meipso veni; idest, secundum Hilarium, ego veni non a meipso existens, sed quasi ab alio missus, scilicet a patre, unde subdit sed ille me misit; Gal. IV, 4: misit deus filium suum natum ex muliere, factum sub lege.

Secundo vero errorem Iudaeorum, qui dicebant christum non esse missum a deo, sed falsum prophetam: de quibus dicitur: non mittebam eos, sed ipsi currebant.

Et quantum ad hoc dicit, secundum Origenem, neque enim a meipso veni, sed ille me misit. Hunc petebat Moyses: obsecro, domine, mitte quem missurus es.

Ostendit autem eos ab hoc signo deficere, cum dicit quare loquelam meam non cognoscitis? nam, sicut dictum est supra dilectio christi est signum filiationis divinae: isti autem christum non diligebant: unde manifestum est eos ab hoc signo deficere. Quod autem non diligunt, manifestant per effectum: nam effectus dilectionis alicuius est quod diligens libenter audit verba dilecti. Unde Cant. II, 14: sonet vox tua in auribus meis; vox enim tua dulcis. Et cant.

Ult., 13: fac me audire vocem tuam: amici auscultant te. Quia ergo isti christum non diligebant, durum videbatur eis etiam vocem eius audire; supra VI, 61: durus est hic sermo: quis potest eum audire? Sap. II, 15: gravis est nobis etiam ad videndum.

Contingit autem quod aliquis non libenter audit verba alicuius, quia ea examinare non potest nec per consequens cognoscere, et ideo eis contradicunt; iob VI, 29: respondete, obsecro, absque contentione... Et non invenietis in lingua mea iniquitatem. Et ideo dicit quare loquelam meam non cognoscitis? dicentes et interrogantes: quid est hoc quod dixit: quo ego vado vos non potestis venire? et hoc ideo, inquam, non cognoscitis, quia non potestis audire sermonem meum; idest, ita durum cor habetis ad me, quod nec sermonem meum audire vultis.