Lectio 5

Supra dominus promisit spiritum sanctum consolatorem. Sed quia apostoli non multum ad notitiam spiritus sancti conscenderant, et ad christi praesentiam valde detinebantur, huiusmodi consolatio eis parva videbatur: et ideo in parte ista promittit eis primo reditum suum; secundo dona sua, ibi haec locutus sum vobis apud vos manens etc..

Circa primum primo promittit eis iteratam visitationem; secundo assignat rationem, ibi qui habet mandata mea et servat ea, ille est qui diligit me; tertio excludit discipuli dubitationem, ibi dicit ei Iudas etc..

Circa primum primo manifestat eis suum reditum; secundo manifestat redeundi modum, ibi adhuc modicum, et mundus me iam non videt; tertio praedicit reditus fructum, ibi in illa die vos cognoscetis etc..

Circa primum primo ostendit necessitatem redeundi; secundo promittit reditum.

Necessitas autem redeundi est ut discipuli orphani non remaneant; et hoc est quod dicit non vos relinquam orphanos.

Orphani enim in Graeco, pupilli sunt in Latino; et dicuntur hi parvuli patre carentes, secundum illud Thren. Ult., 3: pupilli facti sumus absque patre, matres nostrae quasi viduae.

Considerandum est autem, quod homo potest habere triplicem patrem. Scilicet patrem originis, Heb. XII, 9: patres quidem habuimus carnis nostrae etc.. Item pravae imitationis; supra VIII, 44: vos ex patre diabolo estis. Item gratuitae adoptionis; Rom. VIII, V. 15: accepistis spiritum adoptionis filiorum.

Sed eos qui imitantur patrem diabolum, deus non adoptat in filios: quia non est conventio lucis ad tenebras, ut dicitur II Cor. VI, V. 15. Similiter nec illos qui nimium afficiuntur carnaliter ad parentes: quia hoc dicitur Matth. X, 37: qui amat patrem suum aut matrem suam plusquam me, non est me dignus. Qui ergo fuerit orphanus, idest destitutus affectu peccati, et deserens affectum carnalem ad parentes, illum deus sibi adoptat in filium; Ps. XXVI, 10: quoniam pater meus et mater mea dereliquerunt me; dominus autem assumpsit me. Multo autem magis qui relinquit eos; Ps. XLIV, 11: obliviscere populum tuum et domum patris tui; et concupiscet rex decorem tuum.

Sed notandum, quod christus exhibet se discipulis suis ut patrem: quamvis enim hoc nomen pater personaliter acceptum, sit proprium personae patris, essentialiter tamen acceptum competit toti trinitati. Unde supra c. XIII, 33, dixit eis: filioli mei, adhuc modicum vobiscum sum.

Adventum suum promittit eis dicens veniam ad vos. Venerat iam christus ad eos, carnem assumendo, I Tim. I, 15: christus iesus in hunc mundum venit. Restabat ergo triplex adventus eius, quorum duo sunt corporales: unus scilicet post resurrectionem et ante ascensionem, quando scilicet recedens ab eis per mortem, post resurrectionem venit iesus, et stetit in medio discipulorum, ut dicitur infra XX. Alius erit in fine mundi, de quo dicitur Act. I, 11: quemadmodum vidistis eum euntem in caelum, ita veniet; Lc. XXI, 27: videbunt filium hominis venientem in nube cum potestate magna et maiestate. Sed tertius est spiritualis et invisibilis; quando scilicet venit ad fideles suos per gratiam in vita vel in morte; iob IX, 11: si venerit ad me, non videbo eum.

Dicit ergo veniam ad vos, post resurrectionem quantum ad primum adventum; infra XVI, 22: iterum autem videbo vos. Item in fine mundi; Is. III, 14: dominus ad iudicium veniet. Item in morte ad suscipiendum vos ad me; supra eodem veniam ad vos, et tollam vos ad meipsum. Item, veniam ad vos spiritualiter visitando. Infra eodem ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus.

Hic exponit visitationis modum ostendens hanc visitationem apostolis singulariter exhibendam. Et quia possent credere quod adhuc ad eos rediret mortalis existens, ideo consequenter excludit hoc, dicens adhuc modicum, et mundus me iam non videt. Ut primo exponamus de reditu post resurrectionem; tunc est sensus: adhuc modicum, idest modicum tempus vobiscum sum in hac carne mortali, et tunc crucifigar, sed post mundus iam me non videt. Et hoc quia post resurrectionem non omnibus manifestavit se, sed testibus praeordinatis a deo, scilicet discipulis suis, Act. I, 8, et ideo dicit vos autem videbitis me, scilicet in corpore glorificato et immortali.

Rationem horum assignat dicens quia ego vivo, et vos vivetis. Ubi removet dubitationem.

Possent enim discipuli dicere: quomodo videbimus te, qui morieris, et nos etiam moriemur tecum? et ideo dicit quod hoc non erit ita, quia ego vivo; idest, vivam post resurrectionem, Apoc. I, 18: fui mortuus, et ecce sum vivens in saecula saeculorum.

Et vos vivetis, quia non occidemini modo mecum; infra XVIII, 8: si me quaeritis, sinite hos abire. Vel ego vivo, per resurrectionem, et vos vivetis, idest gaudebitis inde, quia, infra XX, 20: gavisi sunt discipuli viso domino. Hoc modo accipitur vivere Gen. XLV, 27: cum audisset Iacob quod ioseph regnaret in terra Aegypti, revixit spiritus eius, scilicet propter gaudium.

Sed contra hanc expositionem obiicit Augustinus: quia ex hoc quod dominus dicit adhuc modicum, et mundus me iam non videt, sequitur quod homines mundi numquam sint eum visuri: quod est falsum, quia in iudicio videbunt eum, secundum illud Apoc. I, 7: videbit eum omnis oculus. Ad quod posset dici, quod verum est quod homines mundi:... Adhuc modicum mundus non videbit eum in ista carne mortali; et propter hoc Augustinus exponit hoc adhuc modicum, referens ad secundum adventum, in quo veniet ad iudicandum.

Et dicitur istud tempus modicum usque ad iudicium, in respectu ad aeternitatem. Nam mille anni ante oculos tuos quasi dies hesterna quae praeteriit: Ps. Lxxxix, 4. Et hoc modo apostolus Hebr. XII, 26 s. Vocat istud tempus modicum, exponens illud Aggaei II, V. 7: adhuc modicum, et ego movebo caelum et terram etc.. Et mundus me iam non videt; quia ulterius post iudicium homines mundi amatores et pravi eum non videbunt, euntes in ignem aeternum. Unde is.

C. XXVI, 10, secundum aliam litteram, dicitur: tollatur impius, ne videat gloriam dei. Vos autem, qui secuti estis me, et permansistis mecum in tentationibus meis, videbitis me in aeternitate perpetua; Is. XXXIII, V. 17: videbunt regem in decore suo; I thess.

C. IV, 16: semper cum domino erimus. Et hoc ideo, quia vivo, et vos vivetis; quasi diceret: sicut ego habeo vitam gloriosam in anima et in corpore, ita et vos; Phil. III, 21: reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae. Et hoc ideo dicit, quia vita nostra gloriosa creatur ex vita gloriosa christi; I Cor. XV, 22: sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in christo omnes vivificabuntur. Sed de se dicit in praesenti, vivo, quia sua resurrectio differenda non erat post mortem eius, sed statim secutura; secundum illud Ps. Cvii, 3: exurgam diluculo, quia, ut dicitur in Ps. XV, 10: non dabis sanctum tuum videre corruptionem.

Sed de discipulis dicit vivetis, in futuro, quia resurrectio corporum eorum differenda erat usque in finem mundi, secundum illud Is. XXVI, 19: vivent mortui tui, interfecti mei resurgent.

Hic ponitur visitationis fructus, qui est cognitio eorum quae apostoli ignorabant.

Ut enim supra dictum est, Petrus ignorabat quo christus iret; unde dicebat: domine, quo vadis? etiam thomas hoc ignorabat, et viam per quam iret; unde dicebat: nescimus quo vadis, et quomodo possumus viam scire? Philippus autem patrem ignorabat; unde petebat dicens: domine, ostende nobis patrem, et sufficit nobis. Quae quidem causabantur ex ignorantia unius rei: ex hoc scilicet quod ignorabant quomodo pater in filio, et filius in patre; unde et Philippo dixit: non credis quia ego in patre, et pater in me est? huius ergo notitiam promittit eis dominus, dicens hic in illa die vos cognoscetis quia ego in patre meo sum etc.. Ex quo omnis dubietas a cordibus discipulorum excluditur.

Potest autem exponi de adventu tempore resurrectionis, et de adventu ad iudicium.

Sed distinguenda est duplex cognitio mysteriorum divinitatis. Una est imperfecta, quae habetur per fidem; alia perfecta, quae habetur per speciem; de quibus dicitur I cor.

C. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate, quantum ad primum, tunc autem facie ad faciem, quantum ad secundum.

Dicit ergo in illa die, post resurrectionem meam, cognoscetis quia ego sum in patre: et hoc cognitione fidei, quia tunc videntes eum resurrexisse, et esse cum eis, certissimam fidem de eo habuerunt, praecipue qui acceperunt spiritum sanctum, qui omnia eos docebat. Vel in illa die, ultimae resurrectionis in iudicio, cognoscetis, scilicet manifeste per speciem; I Cor. XIII, 12: tunc cognoscam sicut et cognitus sum.

Sed quid cognoscent? duo quae dicit supra: unum scilicet quod pater in me manens ipse facit opera; et quantum ad hoc dicit quia ego sum in patre meo, scilicet per consubstantialitatem naturae. Aliud quod dicit se facturum opera per discipulos, dicens: qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet: et quantum ad hoc dicit et vos in me, et ego in vobis.

Ubi attendendum est, quod quia hic dominus videtur similem habitudinem ponere sui ad patrem et discipulorum ad ipsum, volebant Ariani, quod sicut discipuli sunt minores christo, et non consubstantiales ei, ita esset filius minor patre, et alterius substantiae ab ipso.

Et ideo dicendum est, quod hoc quod dicit ego sum in patre meo, dicitur per consubstantialitatem naturae; supra X, 30: ego et pater unum sumus; et supra I, 1: verbum erat apud deum.

Hoc autem quod dicit et vos in me etc., intelligitur, uno modo, quod discipuli sunt in christo. Nam illud quod protegitur ab aliquo, dicitur esse in eo, sicut contentum in continente: et hoc modo dicitur quod in rege sunt ea quae sunt in regno.

Et secundum hoc dicitur Act. XVII, 28: in ipso vivimus, movemur et sumus. Et ego sum in vobis, manendo interius, et operando, et inhabitando interius per gratiam; Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris; et II Cor. XIII, 3: an experimentum eius quaeritis qui in me loquitur christus? alio modo secundum Hilarium. Vos in me, supple: in me eritis per naturam vestram, quam assumpsi: assumendo enim naturam nostram, assumpsit nos omnes; hebr.

C. II, 16: nusquam enim Angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Et ego sum in vobis, per mei sacramenti sumptionem: quia qui sumit corpus christi, christus est in eo; supra cap. VI, 57: qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo.

Alio modo vos in me, et ego in vobis, supple: sumus, per mutuam dilectionem: quia hoc dicitur I Io. IV, 16: deus caritas est: et qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo. Et haec vobis ignota erant, sed tamen in illa die ea cognoscetis.

Hic assignatur visitationis ratio.

Et ponit dominus duplicem rationem quare a fidelibus dominus videatur, et non a mundo.

Prima est vera eorum dilectio ad deum; secunda vero dilectio dei ad eos, ibi qui autem diligit me, diligetur a patre meo.

Quantum ad primum dicit qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diligit me. Ubi notandum est, quod illa est vera dilectio quae se prodit et probat in opere; nam per exhibitionem operis dilectio manifestatur. Cum enim diligere aliquem sit velle ei bonum et desiderare quae ipse vult, non videtur vere diligere qui non facit voluntatem amati, nec exequitur quae scit eum velle. Qui ergo non facit voluntatem dei, non videtur eum vere diligere; et ideo dicit qui habet mandata mea et servat ea, ille est qui diligit me, idest qui habet veram dilectionem ad me.

Sed nota, quod aliquis habet mandata dei primo quidem in corde per memoriam et iugem meditationem; Ps. Cxviii, V. 11: in corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. Sed hoc non sufficit, nisi servet in opere; Ps. Cx, 10: intellectus bonus omnibus facientibus eum. Quidam vero habent in ore, dicendo et exhortando; Ps. Cxviii, V. 103: quam dulcia faucibus meis eloquia tua. Et hi etiam debent ea servare in opere: quia qui fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum: Matth. V, 19. Unde vituperantur a deo illi qui dicunt et non faciunt, Matth. XXIII. Quidam autem habent in aure, ea libenter et diligenter audiendo; supra VIII, 47: qui est ex deo, verba dei audit. Nec hoc sufficit, nisi servent: quia non auditores legis, sed factores iustificabuntur: Rom. II, 13; supra VI, 27: operamini non cibum qui perit; sed qui permanet in vitam aeternam.

Ergo qui sic habet mandata dei, aliqualiter servat ea, sed adhuc imponitur ei ut servet perseverando. Unde dicit Augustinus: qui habet in memoria et servat in vita, qui habet in sermonibus et servat in moribus, qui habet audiendo et servat faciendo, qui habet faciendo et servat perseverando, ipse est qui diligit me.

Quantum ad secundum dicit qui autem diligit me, diligetur a patre meo.

Sed hoc in primo aspectu videtur absurdum.

Numquid enim deus diligit nos, quia diligimus eum? absit. Dicitur enim I Io. IV, V. 10: non quasi dilexerimus deum sed quoniam ipse prior dilexit nos. Et ideo dicendum quod intellectum huius habemus ex his quae dicta sunt supra, scilicet, qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diliget me. Non enim ibi dicitur quod ideo diligit quia servat mandata; sed quia diligit, ideo mandata implet. Et hoc modo dicendum est hic, quod ideo quis diligit christum quia diligitur a patre, et non ideo diligitur quia diligit. Diligimus ergo filium, quia pater diligit nos. Habet enim hoc verus amor ut amatos ad amantis dilectionem trahat; ier.

C. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te, ideo, attraxi te, miserans.

Sed quia amor patris non est sine amore filii, cum idem sit amor utriusque, quaecumque enim pater facit, haec et filius similiter facit: supra V, 19, ideo subdit et ego diligam eum.

Sed cum pater et filius omnia diligant ab aeterno; quare dicit diligam, in futuro? dicendum est ergo, quod dilectio considerata prout est in divina voluntate, sic est aeterna; sed considerata secundum quod manifestatur in executione operis et effectus, est temporalis. Et ideo est sensus et ego diligam eum, idest effectum dilectionis ostendam, quia scilicet manifestabo ei meipsum: quia ad hoc diligam ut manifestem.

Sciendum est autem, quod dilectio alicuius ad aliquem aliquando est secundum quid, aliquando simpliciter. Secundum quid quidem, quando vult ei aliquod bonum particulare; simpliciter autem, quando vult ei omne bonum. Deus autem omnia causata diligit secundum quid, quia omni creaturae vult aliquod bonum, etiam ipsis Daemonibus, ut scilicet vivant et intelligant et sint; quae sunt quaedam bona. Simpliciter autem diligit illos quibus vult omne bonum, scilicet ut habeant ipsum deum, quem habere est habere veritatem, quia deus veritas est. Sed veritas tunc habetur quando cognoscitur.

Illos ergo vere et simpliciter diligit quibus manifestat seipsum, qui est veritas. Et hoc est quod dicit manifestabo ei meipsum, scilicet in futuro per gloriam, quod est ultimus futurae beatitudinis effectus; iob XXXVI, V. 33: annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit. Sap. VI, 14: praeoccupat eos qui se concupiscunt.

Sed posset quis dicere: numquid pater non manifestabit se? immo et pater et filius: nam filius et patrem simul et se manifestat, cum sit verbum eius; Matth. XI, V. 27: neque patrem quis novit nisi filius etc.. Et tamen si interim filius manifestat se alicui aliquo modo, hoc est signum divinae dilectionis. Unde et haec potest esse ratio quare mundus eum non videbit, quia scilicet non manifestabit ei seipsum; et hoc quia non diligit eum.