Lectio 5

Supra ostendit dominus se habere potestatem vivificativam et iudiciariam, et explicavit utramque per effectum, hic manifestat quomodo utraque potestas sibi competat, et primo ostendit hoc de potestate vivificativa; secundo de potestate iudiciaria, ibi et potestatem dedit ei iudicium facere.

Dicit ergo primo: dico quod sicut pater suscitat mortuos ita et ego, et qui audit verbum meum, habet vitam aeternam: et hoc ideo habeo, quia sicut pater habet vitam in semetipso, sic et filio dedit habere vitam in semetipso.

Circa quod sciendum est, quod aliqui vivunt, sed non habent vitam in semetipsis sicut Paulus Gal. II, 20: quod autem nunc vivo, in fide filii dei vivo. Et iterum: vivo ego, iam non ego, vivit vero in me christus.

Vivebat ergo, sed non in semetipso, sed in alio per quem vivebat; sicut et corpus vivit, sed non habet vitam in semetipso, sed in anima per quam vivit. Illud ergo in semetipso vitam habet, quod habet vitam essentialem non participatam, idest quod ipsum est vita.

In quolibet autem genere rerum, quod est per essentiam, est causa eorum quae sunt per participationem, sicut ignis est causa omnium ignitorum. Quod ergo est per essentiam vita, est causa et principium omnis vitae in viventibus.

Et ideo ad hoc quod aliquod sit principium vitae requiritur quod sit per essentiam vita. Et ideo congrue manifestat dominus se totius vitae principium, dicens se habere vitam in semetipso, idest per essentiam, cum dicit sicut pater habet vitam in semetipso, idest sicut est vivens per essentiam, ita et filius. Ideo sicut pater est causa vitae, ita filius suus.

Ostendit autem aequalitatem filii ad patrem, cum dicit sicut pater habet vitam in semetipso; et distinctionem, cum dicit dedit filio.

Sunt enim aequales in vita pater et filius; sed distinguuntur, quia pater dat, filius accipit.

Nec est intelligendum, quod filius a patre dante accipiat vitam, quasi praeexistat eam non habens, sicut in istis inferioribus materia prima existens accipit formam, et subiectum subiicitur accidenti: quia nihil in filio praeexistens est acceptioni vitae. Nam, sicut Hilarius dicit, filius nihil habet nisi natum, idest quod per nativitatem accepit. Et cum sit ipsa vita, ideo intelligendum est dedit filio vitam, idest, produxit filium vitam. Sicut si dicatur: mens dat verbo vitam, non quasi verbum praeexistat et postea vitam recipiat, sed quia produxit verbum in eadem vita qua ipsa vivit.

Destruuntur autem per haec verba tres errores, secundum Hilarium. Primo Arianorum, qui dicentes filium minorem patre, coacti sunt per hoc quod supra dictum est quaecumque pater fecerit, haec et filius facit, dicere, quod filius sit aequalis patri in virtute; sed tamen adhuc negant eum esse aequalem sibi in natura. Sed ecce quod etiam in hoc confutantur, per hoc quod dicitur sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio vitam habere in semetipso.

Nam cum vita pertineat ad naturam, si filius habet vitam in semetipso sicut et pater, manifestum est quod tenet in se originis suae indivisibilem et aequalem cum patre naturam.

Secundus error eorum, quantum ad hoc quod negabant filii coaeternitatem ad patrem, dicentes, filium ex tempore incepisse: quod destruitur inquantum dicit filius vitam habet in semetipso. Nam in omnibus viventibus quorum generatio est in tempore, semper est invenire aliquid quod aliquando fuit non vivens; sed in filio quidquid est, est ipsa vita et ideo sic accepit ipsam vitam, quod vitam habet in semetipso, ut semper fuerit vivens.

Tertio per hoc quod dicit dedit, destruitur error Sabellii negantis distinctionem personarum.

Si enim pater vitam dedit filio, manifestum est quod alius est pater qui dedit, et alius filius qui accepit.

Consequenter cum dicit et potestatem dedit ei iudicium facere, manifestat se habere iudiciariam potestatem, et primo manifestat suam potestatem iudiciariam; secundo rationem dictorum assignat, ibi non possum ego a me facere quidquam.

Circa primum duo facit.

Primo ponit potestatis iudiciariae originem; secundo ostendit iudicii aequitatem, ibi et procedent qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae.

Circa primum notandum est, quod hoc quod dicit potestatem dedit ei, potest legi dupliciter. Uno modo secundum chrysostomum, alio modo secundum Augustinum.

Si autem legatur secundum chrysostomum, tunc haec pars dividitur in duas.

Primo proponit iudiciariae potestatis derivationem; secundo excludit dubitationem, ibi quia filius hominis est.

Sciendum est autem, quod haec littera sic punctatur secundum chrysostomum: potestatem dedit ei iudicium facere, postea resumitur quia filius hominis est, nolite mirari hoc. Et huius punctationis ratio est, quia Paulus Samosatenus, quidam antiquus haereticus, qui sicut et Photinus dicebat christum purum hominem esse, et initium sumpsisse ex virgine, punctabat sic: potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est, et postea resumitur: nolite mirari hoc, quia venit hora etc., quasi intelligens per hoc quod ideo necesse fuit dari potestatem iudiciariam christo, quia filius hominis est, idest purus homo, cui ex se non convenit iudicare homines.

Et ideo oportet quod si iudicat alios, sibi detur potestas iudicandi.

Sed hoc, secundum chrysostomum, non potest stare, quia nullam convenientiam habet quod dicitur. Si enim ideo suscepit potestatem iudiciariam, quia homo est, tunc pari ratione, cum cuilibet homini conveniat iudiciaria potestas per humanam naturam, non plus competet christo quam aliis hominibus.

Non ergo sic legendum est; sed dicendum, quod quia est ineffabilis dei filius, propterea et iudex est. Et hoc est quod dicit: non solum dedit ei pater quod vivificat; sed etiam potestatem dedit ei, per aeternam generationem, iudicium facere, sicut per eam dedit ei vitam habere in semetipso; Act. X, 42: hic est qui constitutus est a deo iudex vivorum et mortuorum. Dubitationem excludit cum dicit nolite mirari hoc: et primo movet eam; secundo excludit, ibi, quia venit hora etc..

Dubitatio autem oriebatur in cordibus Iudaeorum, quia aestimantes christum nihil plus esse quam purum hominem, ea vero, quae dicebantur de eo, erant supra hominem, et etiam supra Angelum, mirabantur cum audirent.

Et ideo dicit nolite mirari hoc, scilicet quod dixi, quod filius vivificat mortuos et habet iudiciariam potestatem, propter hoc quia filius hominis est. Et de hoc mirabantur, quia purum hominem aestimantes, videbant in eo facta divina; Matth. VIII, 27: mirabantur omnes dicentes: qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei? et subdit causam quare non mirentur, quia scilicet ipse idem qui est filius hominis, est filius dei.

Et licet, secundum chrysostomum, non exprimatur ista propositio, scilicet quod idem est filius hominis qui est filius dei, ponit tamen dominus illud ex quo propositio illa de necessitate sequitur: sicut videmus, quod syllogizantes in doctrinis frequenter non proponunt intentum principaliter, sed illud ex quo de necessitate sequitur. Et ideo dominus non dicit quod ipse est filius dei, sed quod filius hominis talis est quod ad vocem eius suscitantur omnes mortui: ex quo necessario sequitur quod sit filius dei, nam suscitare mortuos est opus proprium dei. Et ideo dicit nolite mirari, quia venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt, audient vocem filii dei. Sed non dicit et nunc est, ut supra dixit; neque quia ista hora nunc non est. Similiter hic dicit omnes, quod non dixerat supra: quia in prima resurrectione aliquos tantum resuscitavit, scilicet Lazarum, filium viduae, et puellam; sed tunc in futura resurrectione, quae erit tempore iudicii, omnes audient vocem filii dei, et resurgent; ezech.

C. XXXVII, 12: aperiam tumulos vestros, et educam vos de sepulcris vestris.

Secundum autem Augustinus, loquitur sic punctando: potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est, et postea subditur nolite mirari hoc. Et secundum hoc dividitur in duas partes. In prima enim tangitur collatio iudiciariae potestatis facta filio hominis; secundo manifestatur per maioris potestatis collationem, ibi nolite mirari hoc.

Circa primum sciendum est, secundum Augustinum, quod supra locutus est de resurrectione animarum, quae fit per filium dei; hic vero loquitur de resurrectione corporum, quae fit per filium hominis. Et quia universalis resurrectio corporum futura est tempore iudicii, ideo hic praemittit de iudicio, dicens: potestatem dedit ei, scilicet christo, iudicium facere, et hoc quia filius hominis est, idest secundum humanam naturam.

Unde et post resurrectionem dicit, Matth. Ult., c. 18: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra.

Est autem data iudiciaria potestas christo secundum quod homo, propter tria. Primo ut ab omnibus videretur: necesse est enim iudicem a iudicandis videri. Iudicabuntur autem boni et mali, et boni quidem christum videbunt secundum divinitatem et humanitatem; mali autem eum secundum divinitatem videre non poterunt, quia haec visio est beatitudo sanctorum, nec videtur nisi a mundis corde, ut dicitur Matth. V, 8: beati mundo corde, quoniam ipsi deum videbunt. Et ideo ut videatur in iudicio non solum a bonis, sed etiam a malis, iudicabit in forma humana; Apoc. I, 7: videbit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt. Secundo, quia per humilitatem passionis promeruit gloriam exaltationis.

Unde sicut ille qui mortuus est, resurrexit, ita forma illa iudicabit quae iudicata est, et sedebit iudex in iudicio hominum qui stetit sub iudice homine; damnabit vere reos qui factus est falso reus, ut dicit Augustinus libro de verbis domini. Iob XXXVI, c. 17: causa tua quasi impii iudicata est; sed iudicium causamque recipies. Tertio ad insinuandum iudicis clementiam. Quod homo iudicetur a deo, videtur valde terribile: horrendum est enim incidere in manus dei viventis, ut dicitur Hebr. X, 31; sed quod homo iudicem habeat hominem, confidentiam praebet: et ideo ut iudicis experiaris clementiam, hominem habebis iudicem; Hebr. IV, 15: non habemus pontificem qui non possit compati infirmitatibus nostris.

Sic ergo dedit potestatem christo, iudicium facere, quia filius hominis est.

Sed hoc quidem nolite mirari, quia maiorem potestatem contulit ei, scilicet resuscitandi mortuos; unde dicit: quia venit hora, scilicet novissima, quae erit in fine mundi; Ez. VII, 7: venit tempus, prope est dies occisionis; in qua omnes qui in monumentis sunt audient vocem filii dei. Supra autem non dixit omnes, quia ibi loquebatur de resurrectione spirituali, secundum quam non omnes in primo adventu resurrexerunt; quia II Thess. III, 2, dicitur: non enim omnium est fides. Hic vero loquitur de resurrectione corporum secundum quam omnes resurgemus, I Cor. XV, 20 ss. Sed addit qui in monumentis sunt, quod supra non dixerat: quia animae non sunt in monumentis, sed corpora, quorum tunc resurrectio erit.

Omnes ergo qui in monumentis sunt, audient vocem filii dei. Vox ista erit sensibile signum filii dei, ad quam omnes suscitabuntur; I Thess. IV, 15: dominus veniet in iussu Archangeli, et in tuba dei. Et simile habetur I Cor. XV, 52, Matth. XXV, 6: media nocte clamor factus est. Quae quidem vox habebit virtutem ex divinitate christi; ps.

Lxvii, 34: dabit voci suae vocem virtutis.

Quia ergo Augustinus dicit, quod resurrectio corporum fit per verbum carnem factum, resurrectio animarum per verbum, ut dictum est supra; ideo quaerendum est quomodo hoc intelligatur. Aut enim subintelligitur de causa prima, aut de causa meritoria.

Si quidem de causa prima, constat quod divinitas christi est causa corporalis et spiritualis resurrectionis, idest corporum et animarum, secundum illud Deut. XXXII, 39: ego occidam, et ego vivere faciam. Si vero de causa meritoria, tunc humanitas christi est causa utriusque resurrectionis: quia per mysteria quae in carne christi completa sunt, reparamur non solum quantum ad corpora ad vitam incorruptibilem, sed etiam quantum ad animas ad vitam spiritualem; Rom. IV, 25: traditus est propter nostras iniquitates, et resurrexit propter iustificationem nostram. Non ergo videtur verum quod dicit Augustinus.

Sed dicendum, quod Augustinus loquitur de causa exemplari et de causa qua illud quod vivificatur, conformatur vivificatori: nam omne illud quod per aliud vivit, conformatur ei per quod vivit. Resurrectio autem animarum non est per hoc quod animae conformantur humanitati christi, sed verbo, quia vita animae est per solum verbum; et ideo dicit animarum resurrectionem fieri per verbum. Resurrectio vero corporum erit per hoc quod corpora nostra conformabuntur corpori christi per vitam gloriae, videlicet per claritatem corporum; secundum illud Phil. III, V. 21: reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae. Et secundum hoc dicit resurrectionem corporum fieri per verbum carnem factum.

Consequenter cum dicit et procedent qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae, ostendit aequalitatem iudicii, quia boni praemiabuntur, unde dicit procedent qui bona fecerunt, in resurrectione vitae, idest ad hoc quod vivant in aeterna gloria, mali autem damnabuntur; unde dicit qui vero mala egerunt, in resurrectionem iudicii; idest, resurgent in condemnationem; Matth. XXV, 46: ibunt hi in supplicium aeternum, scilicet mali, iusti autem in vitam aeternam; Dan. XII, 2: multi ex his qui in terrae pulvere dormierant, resurgent: quidam quidem ad vitam, alii autem ad opprobrium sempiternum, ut videant semper.

Et nota, quod supra loquens de resurrectione animarum, dicit: qui audierint vivent, hic vero dicit quod procedent; et hoc propter malos, qui vadunt in condemnationem: nam vita eorum non est dicenda vita, sed potius mors aeterna.

Similiter etiam supra fecit mentionem de fide tantum, dicens: qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam, et in iudicium non venit; hic ne credas solam fidem sine operibus ad salutem sufficere, facit mentionem de omnibus operibus, dicens qui bona fecerunt, procedent in resurrectionem vitae; quasi dicat: non qui credit tantum, sed qui cum fide bona operatur, procedit in resurrectionem vitae; Iac. II, 26: fides sine operibus mortua est.

Consequenter cum dicit non possum ego a me ipso facere quidquam, assignat rationem praemissorum. Duo autem praemiserat, scilicet originem potestatis, et aequitatem iudicii; et ideo utriusque causam assignat.

Primo de primo.

Secundo de secundo, ibi et iudicium meum iustum est.

Sciendum est autem circa primum, quod hoc quod dicit non possum ego a meipso facere quidquam, potest dupliciter legi, etiam secundum Augustinum.

Primo ut referatur ad filium hominis hoc modo: tu dicis quod habes potestatem resuscitandi mortuos, quia filius hominis es, sed numquid hoc est tibi inquantum tu es filius hominis? non, quia non possum ego a meipso facere quidquam; sed sicut audio, iudico. Non dicit, sicut video, secundum quod supra dixerat: filius non potest a se facere quidquam, nisi quod viderit patrem facientem, sed dicit sicut audio: nam audire idem est in hoc loco quod obedire. Obedire autem pertinet ad illum cui fit imperium. Imperare autem pertinet ad superiorem. Et ideo, quia christus inquantum homo minor est patre, dicit sicut audio; idest, secundum quod inspiratur a deo in anima mea. De ipso auditu dicit Ps. Lxxxiv, 9: audiam quid loquatur in me dominus deus. Supra autem, quia loquebatur de se secundum quod est verbum dei, dixit viderit.

Consequenter cum dicit et iudicium meum iustum est, manifestat aequitatem iudicii. Dixerat enim: et procedent qui bona fecerunt in resurrectionem vitae, sed posset aliquis dicere: numquid faciet gratiam aliquibus minus puniendo, et plus remunerando? ideo respondet quod non, dicens: quia iudicium meum verum est. Cuius ratio est quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me.

In domino enim iesu christo sunt duae voluntates. Una divina quam habet eamdem cum patre; alia humana, quae est sibi propria, sicut est proprium eius esse hominem.

Voluntas humana fertur in bonum proprium; sed in christo per rectitudinem rationis regebatur et regulabatur, ut semper in omnibus voluntati divinae conformaretur; et ideo dicit: non quaero implere voluntatem meam propriam, quae, quantum in se est, inclinatur ad bonum proprium, sed voluntatem eius qui misit me, patris; Ps. XXXIX, 9: ut facerem voluntatem tuam, deus meus, volui; Matth. XXVI, 39: non quod ego volo, sed quod tu vis.

Et si quidem diligenter attenditur, dominus veram rationem assignat iusti iudicii, dicens quia non quaero voluntatem meam: non enim iudicium alicuius est iniustum, quando procedit ab eo secundum regulam legis; voluntas autem divina regula est, et lex voluntatis creatae: et ideo voluntas creata, et ratio quae regulatur secundum regulam divinae voluntatis, iusta est, et iudicium eius iustum.

Secundo vero exponitur ut referatur ad filium dei, et manet eadem divisio quae prius posita est. Dixit ergo christus inquantum verbum manifestans originem suae potestatis: non possum ego a me facere quidquam, eo modo sicut supra dixit: non potest filius a se facere quidquam; nam suum facere, et suum posse, est suum esse; esse autem est ei ab alio, scilicet a patre: et ideo, sicut non est a se, ita a se non potest facere quidquam; infra VIII, 28: a meipso facio nihil.

Hoc autem quod dicit sed sicut audio, iudico, eodem modo exponendum est sicut illud supra nisi quod viderit patrem facientem.

Nos enim scientiam, seu cognitionem aliquam accipimus per visum et per auditum (isti enim duo sensus maxime serviunt disciplinae), sed quia in nobis alius est visus, alius auditus; ideo aliter accipimus scientiam per visum, quia inveniendo; aliter per auditum, quia addiscendo. In filio vero dei idem est auditus et visus; et ideo sive dicatur audit, sive vidit, idem significat secundum acceptionem scientiae. Et quia iudicium in qualibet natura intellectuali ex scientia procedit, signanter dicit sicut audio, iudico; idest, sicut cognitionem simul cum esse a patre accepi, sic iudico; infra XV, 15: omnia quae audivi a patre meo, nota feci vobis.

Manifestans vero iudicii aequitatem, dicit et iudicium meum verum est.

Cuius ratio est, quia non quaero voluntatem meam.

Sed numquid non est eadem voluntas patris et filii? sed dicendum, quod eadem quidem voluntas est utriusque, sed tamen pater non habet voluntatem ab alio, filius vero habet ab alio, scilicet a patre. Sic ergo filius implet voluntatem suam ut alterius, idest ab alio habens; pater vero ut suam, idest non habens ab alio: et ideo dicit non quaero voluntatem meam, quae sit mihi originaliter a me ipso, sed quae est mihi ab alio, scilicet a patre.