Lectio 7

Supra evangelista tractavit multipliciter de gloria christi, ex qua Iudaei ex invidia commoti sunt ad occidendum eum; hic agit de alia occasione passionis eius, scilicet de infidelitate Iudaeorum, et primo tangitur eorum infidelitas; secundo ipsa reprehenditur a domino, ibi iesus autem clamavit etc..

Circa primum duo facit.

Primo reprehendit infidelitatem omnino non credentium; secundo infidelitatem eorum qui credebant, tamen in occulto, ibi verumtamen et ex principibus multi crediderunt in eum.

Circa primum duo facit.

Primo proponit eorum mirabilem infidelitatis duritiam; secundo ne credatur irrationabiliter vel fortuito factum, inducit prophetiam, ibi ut sermo Isaiae prophetae impleretur.

Dicit ergo evangelista, quasi admirans: dictum est, quod dominus multa signa fecit, puta quod aquam mutavit in vinum, supra II, quod paralyticum curavit, supra V, quod illuminavit caecum, supra IX, quod resuscitavit mortuum, supra XI: et tamen cum tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum. Consueverunt ergo dicere: quod signum ostendis nobis, ut credamus tibi? sed ecce quod evangelista dicit cum tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum; infra XV, 24: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Unde non poterant dicere illud Ps. Lxxiii, 9: signa nostra non vidimus.

Consequenter cum dicit ut sermo Isaiae prophetae impleretur, introducuntur ad hoc testimonia prophetarum, et primo introducuntur prophetiae; secundo ostenditur quod de christo loquuntur, ibi haec dicit Isaias etc..

Circa primum duo facit.

Primo inducit prophetiam praedicentem eorum infidelitatem; secundo subdit prophetiam praedicentem infidelitatis causam, ibi propterea non poterant credere.

Dicit ergo: dico quod non credebant in eum, ut sermo Isaiae prophetae impleretur ubi sciendum est, quod ly ut in sacra Scriptura quandoque accipitur causaliter, sicut illud supra X, 10: ego veni ut vitam habeant, quandoque autem tenetur consecutive, et significat eventum futurum: et sic accipitur hic.

Non enim ideo non credebant quia praedixerat Isaias, sed quia non erant credituri, ideo praedixit: unde ex non credentibus sermo Isaiae impletur; Lc. Ult., 44: necesse est impleri omnia quae scripta sunt; Matth. V, 18: iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant.

Sed si necesse erat ut impleretur sermo Isaiae, videtur quod Iudaei sint excusabiles de eo quod non crediderunt: non enim poterant facere contra prophetiam.

Responsio. Dicendum, quod sic prophetatum erat, ut eorum arbitrio uterentur. Deus enim futurorum praescius eorum infidelitatem per prophetiam praedixit, non fecit: non enim propterea deus quemquam ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata iam novit.

Illud ergo peccatum quod Iudaei fecerunt, dominus, quem nihil latet, facturos eos praedixit.

Quid autem propheta dicat, subiungit dicens domine quis credidit auditui nostro, et brachium domini cui revelatum est? ubi sciendum est, quod duplex est modus credendi. Aliquando quidem per instructionem alterius; et hic est communis modus credendi; Rom. X, 17: fides ex auditu, auditus autem per verbum christi. Aliquando autem per revelationem divinam; et hic est singularis modus, de quo apostolus dicit: neque ab homine didici illud, neque accepi, sed per revelationem iesu christi.

Is. LIII, 1 ergo praedixit quidem credentium raritatem, dicens domine, quis credidit auditui nostro? et primo quantum ad modum communem, qui est per instructionem, cum dicit quis credidit auditui nostro? quod quidem habetur loc. Cit., et potest dupliciter intelligi.

Uno modo ut sit sensus: quis credidit auditui nostro? quod scilicet nos audivimus a te; Abd. 1: auditum audivimus a domino exercituum etc. Ps. Lxxxiv, 9: audiam quid loquatur in me dominus deus. Quasi dicant: nos audivimus a te; sed domine, quis credet nobis quae de nativitate et passione tua te loquente audivimus? unde et totum illud capitulum Isaiae loquitur de his.

Dicit autem prophetas audire ut insinuet modum illuminationis prophetarum. Nam per visum accipit homo cognitionem immediate de re visa, sed per auditum non habetur immediate cognitio a re visa, sed ab aliquo signo illius rei. Quia ergo prophetae non immediate videbant essentiam divinam, sed quaedam signa divinorum, ideo dicit eos audire. Num. XII, 6: si quis fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum; quasi per quaedam signa. Filius autem aeternaliter videt ipsam divinam essentiam; supra I, 18: deum nemo vidit unquam: unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit.

Quis ergo credidit auditui nostro? idest, quis credidit his quae audivimus et narravimus? Is. XXI, 10: quae audivi a domino exercituum deo Israel, annuntiavi vobis.

Alio modo. Quis credidit auditui nostro? idest, his quae a nobis audiunt; Ez. XXXIII, 31: audiunt sermones meos ex ore tuo, et non faciunt eos: quia in canticum oris sui vertunt illos.

Quantum autem ad modum singularem, qui est per revelationem, dicit et brachium domini cui revelatum est? brachium dicitur filius, per quem pater omnia operatur, sicut brachium hominis dicitur per quod homo operatur. Et si homo solo verbo interiori operaretur, tunc verbum eius posset dici brachium suum. Sic ergo dicitur brachium dei, non quod deus pater figura determinetur carnis humanae, et brachium habeat corporale; sed quia per ipsum omnia facta sunt: supra II, V. 3. Et iob XL, 4: si habes brachium sicut deus, et si voce simili tonas? Lc. I, 51: fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui.

Notandum ergo, quod ex hoc verbo occasionem sumpsit erroris sui Sabellius, dicens, eamdem personam esse patris et filii: et Arius dicens, filium esse patre minorem.

Non enim duae personae, sed una est homo et brachium eius; nec brachium homini aequale dici potest.

Ad quod dicendum est, quod in talibus non est sufficiens similitudo: nam ea quae in creaturis sunt, non perfecte repraesentant ea quae sunt in deo. Unde dionysius dicit quod symbolica theologia non est argumentativa.

Non ergo dicitur brachium filius quasi eiusdem personae cum patre sit vel minor eo, sed quia per eum omnia operatur. Dicit ergo et brachium domini cui revelatum est? quasi dicat, paucis, scilicet ipsis apostolis; I cor.

C. II, 10: nobis autem revelavit deus per spiritum suum.

Consequenter cum dicit propterea non poterant credere, ponit prophetiam praedicentem infidelitatis causam. Et si intendamus haec verba evangelistae, videntur quidem secundum superficiem litterae habere obscurum intellectum.

Et primo, quia si dicatur quod propterea non poterant credere, quia hoc dixit Isaias, videntur Iudaei excusabiles esse. Quod enim peccatum est hominis non facientis quod non potest facere? et, quod gravius est, in deum culpa retorquetur, quod excaecavit oculos eorum. Tolerabile autem esset, si hoc de diabolo diceretur, quia, ut dicitur II Cor. IV, 4: deus huius saeculi excaecavit mentes infidelium.

Sed hic dicitur de domino nostro.

Nam Is. VI, 1, dicit: vidi dominum sedentem super solium excelsum. Et sequitur: excaeca cor populi huius, et aures eius aggrava, et oculos eius claude; ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et corde suo intelligat, et convertatur et sanem eum.

Sed ad evidentiam huius, primo, exponamus hoc quod dicit propterea non poterant credere. Ubi sciendum, quod aliquid dicitur impossibile vel necessarium dupliciter: absolute scilicet, et ex suppositione. Absolute quidem, sicut impossibile est hominem esse asinum; ex suppositione vero, sicut impossibile est me esse extra domum, dum intus in ea sedeo. Secundum hoc ergo dicendum, quod homo excusatur, si non facit ea quae absolute sunt sibi impossibilia: sed si non facit ea si qua sunt sibi impossibilia ex suppositione, non excusatur. Sicut si detur quod aliquis habeat malam voluntatem omnino furandi, et dicat impossibile sibi esse non peccare quamdiu voluntatem obstinatam illam habeat, non excusatur; quia huiusmodi impossibilitas non est simpliciter, sed ex suppositione: potest enim voluntatem malam disponere.

Dicit ergo propterea non poterant credere, quia scilicet habent voluntatem obscuratam in sua malitia; Ier. XIII, 23: quomodo scilicet potest Aethiops mutare pellem suam, et pardus varietates suas; et vos poteritis bene facere, cum didiceritis malum; Matth. XII, 34: quomodo potestis bona facere, cum sitis mali? et simile est sicut si dicerem de aliquo: ego nullo modo possum eum diligere; sed habeo eum odio.

Quantum ad secundum, sciendum, quod excaecatio et induratio dei non intelligitur quasi deus immittat malitiam vel ad peccandum impellat, sed per hoc quod non infundat gratiam: quam quidem gratiam infundit ex sua misericordia; sed causa huius quod non infundit, est ex parte nostra, inquantum scilicet in nobis est aliquid gratiae divinae repugnans.

Nam ipse, quantum in se est, illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: supra I, 9; I Tim. II, 4: vult omnes homines salvos fieri. Sed quia nos a deo recedimus, ideo gratiam suam nobis subtrahit; Oseae IV, 6: quia tu scientiam repulisti, repellam te; ibid. XIII, 9: perditio tua, Israel ex te: tantummodo in me auxilium tuum. Et est simile sicut si alius clausisset fenestram domus, et diceretur ei: tu non potes videre, quia privaris lumine solis. Sed hoc non esset ex defectu solis, sed quia ipse sibi lumen solare interclusisset. Et similiter hic dicitur quod non poterant credere, quia deus excaecavit eos: quia scilicet ipsi causam praestiterant ut excaecarentur, secundum illud Sap. II, 21: excaecavit illos malitia eorum.

His ergo visis, consideranda sunt verba prophetiae huius, quae quidem habentur Is. VI, 10, non secundum eadem verba, sed secundum eamdem sententiam. In his ergo verbis tria continentur.

Primo Iudaeorum induratio et excaecatio; secundo utriusque effectus, ibi ut non videant; tertio finis, ibi et convertantur, et sanem eos.

Circa primum considerandum est, quod dominus inducebat ad fidem dupliciter: scilicet miraculis et doctrina, unde utrumque eis improperat dicens: si opera non fecissem in eis quae nullus alius fecit, peccatum non haberent. Et iterum: si non venissem, et non loquutus fuissem eis, peccatum non haberent; nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Utrumque enim contempserunt.

In quantum ergo christi miracula non attendebant diligentia debita, dicit excaecavit oculos eorum, scilicet cordis: de quibus habetur Eph. I, 18: illuminatos oculos cordis vestri; si per intellectum considerarent quod talia miracula fieri non poterant nisi virtute divina: Is. XLII, 20: qui vides multa, nonne consideras? et iterum ibid. 19: quis caecus, nisi servus meus; et surdus, nisi ad quem nuntios meos misi? quia quantum ad doctrinam christi non movebantur, subdit et induravit cor eorum.

Videtur enim durissimum quod forti calore non resolvitur, et divina percussione non conteritur.

Verba autem christi sunt quasi ignis, et sicut malleus conterens petras, ut dicitur Ier. XXIII, 29. Ignis quidem, quia inflammant per caritatem; malleus autem, quia terrent per comminationem, et confringunt per manifestissimam veritatem. Et tamen verbum christi cor Iudaeorum non attendebat. Unde patet quod fuit induratum; iob XLI: cor eius indurabitur quasi malleatoris incus; Rom. IX, 18: cuius vult miseretur, et quem vult indurat.

Effectus autem excaecationis ponitur cum dicit ut non videant oculis, scilicet spiritualibus, intelligendo christi divinitatem; Ps. Cxiii, 5: oculos habent, et non videbunt.

E contra dicitur Lc. X, 23: beati oculi qui vident quae vos videtis. Effectus indurationis ponitur cum dicit contra nec intelligant corde: ut subintelligatur, ut non intelligant corde; iob IV, 20: et quia nullus intelligit, in aeternum peribit; Ps. XXXV, 4: noluit intelligere, ut bene ageret.

Est autem hic advertendum, quod ly ut non ponitur hic causaliter, sed consecutive.

Finis autem excaecationis et indurationis ponitur consequenter, cum dicit et convertantur et sanem eos. Et potest intelligi dupliciter, ut Augustinus dicit in libro de quaestionibus Evangel.. Uno modo, ut repetatur haec dictio non, ut sit sensus: et non convertantur, et non sanem eos. Via enim salvationis a peccato est conversio ad deum; thren.

C. V, 21: converte nos, domine, ad te, et convertemur, et statim subditur: innova dies nostros sicut a principio. Illis autem qui indignos se praestiterunt, quibus remitterentur peccata, non praestat deus beneficia, quibus convertantur et sanentur, sicut patet de omnibus non approbatis.

Alio modo potest intelligi, ut non reiteretur haec dictio non, ut sit sensus: ideo excaecati sunt et indurati ut ad tempus nec viderent nec intelligerent; et sic non videntes et non intelligentes, idest non credentes in christum, eum occiderent, et postmodum compuncti converterentur et sanarentur. Permittit enim aliquos quandoque cadere in peccatum, ut humiliati ad iustitiam firmius resurgant.

Et utraque expositio locum habet in diversis Iudaeis. Prima quidem in illis qui in sua incredulitate finaliter permanserunt: secunda vero in illis qui post christi passionem sunt ad christum conversi, qui scilicet compuncti corde ex verbis Petri, dixerunt apostolis: quid faciemus, viri fratres? ut dicitur Act. II, 37.

Deinde cum dicit haec dixit Isaias etc., ostendit praedicta ad propositum pertinere; unde dicit haec dixit Isaias quando vidit gloriam dei. Simul enim vidit gloriam dei et excaecationem Iudaeorum, ut patet is.

C. VI: ubi primo dicitur: vidi dominum sedentem super solium excelsum, et postea subditur: excaeca cor populi huius, et aures eius aggrava, et oculos eius claude: ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et corde suo intelligat, et convertatur et sanem eum. Et quia quod viderat conveniens erat ut testaretur, ut dicitur I io.

C. I, ideo sequitur et locutus est de eo, scilicet de christo, cuius gloriam vidit; secundum illud Act. X, 43: huic omnes prophetae testimonium perhibent; Rom. I, 2: quod ante promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis de filio suo.

Circa prima duo quae hic tanguntur, cavendus est error Arianorum, qui dicunt solum patrem invisibilem omni creaturae, filium autem visum fuisse in visionibus veteris testamenti. Sed cum dicatur infra XIV, 9: qui videt me, videt et patrem meum, manifestum est quod uno et eodem modo est filius visibilis ut pater. Videns ergo Isaias gloriam filii, vidit et gloriam patris; immo totius trinitatis, quae est unus deus sedens super solium excelsum, cui seraphim proclamant: sanctus, sanctus, sanctus. Non autem ita quod Isaias essentiam trinitatis viderit, sed imaginaria visione, cum intelligentia, quaedam signa maiestatis expressit, secundum illud num.

C. XII, 6: si quis fuerit inter vos propheta domini, per somnium aut in visione loquar ad eum.

Per illud vero quod secundo dicitur et locutus est de eo, excluditur error Manichaeorum, qui dixerunt nullas prophetias in veteri testamento praecessisse de christo, ut Augustinus narrat in Lib. Contra faustum, et theodorum Mopsuestenum, qui dixit omnes prophetias veteris testamenti esse de aliquo negotio dictas, per quamdam tamen appropriationem esse adductas ab apostolis et evangelistis ad ministerium christi: sicut ea quae dicunt in uno facto, possunt adaptari ad aliud factum.

Omnia autem excluduntur per hoc quod dicitur et locutus est de eo, de me sicut de Moyse, supra V, 46, dixit christus: de me enim ille scripsit.