Lectio 7

Supra promisit dominus discipulis familiaritatem et accessum eorum ad patrem; hic rationem huius familiaritatis assignat.

Duo autem sunt quae dant homini fiduciam petendi ab aliquo et familiaritatem, scilicet notitia et dilectio: et ideo dominus hanc duplicem rationem assignat.

Prima sumitur ex manifesta patris cognitione; secunda ex speciali eius dilectione, ibi in illo die in nomine meo petetis.

Circa primum duo facit.

Primo commemorat praeteritam eorum de patre cognitionem imperfectam; secundo promittit perfectam, ibi venit hora cum iam non in proverbiis loquar vobis.

Imperfectam quidem cognitionem habebant, unde dicit haec in proverbiis locutus sum vobis. Proverbium proprie dicitur quod communiter est in ore omnium, sicut illud prov.

C. XXII, 6: adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit non recedet ab ea. Sed quia haec quandoque obscura sunt et metaphorica, inde est quod proverbium quandoque sumitur pro parabola, in qua aliud dicitur, aliud signatur. Et hoc modo accipitur hic proverbium pro parabola, idest pro parabolica locutione.

Potest autem hoc habere quadruplicem sensum. Primus est talis secundum litteram, ut referatur ad hoc quod immediate dixerat, hoc modo: dixi vobis: usque modo non petistis quidquam, et quod in nomine meo petetis, et sum quasi obscure et in proverbiis locutus; sed venit hora ut quae obscure dixi vobis, dicam statim in manifesto; unde subdit: ipse pater amat vos, et exivi a patre, et veni in mundum. Et sic videntur apostoli intellexisse, unde, his auditis, dicunt ei: ecce nunc palam loqueris etc..

Secundus sensus est ut hoc quod dicit haec in proverbiis locutus sum vobis, referatur ad totum quod in hoc evangelio legitur de doctrina christi; quod vero dicitur venit hora cum iam non in proverbiis loquar vobis, referatur ad tempus gloriae.

Quia enim nunc videmus per speculum et in aenigmate, idcirco haec quae dicuntur nobis de deo, in proverbiis proponuntur. Sed quia in patria videbimus facie ad faciem, ut dicitur I Cor. XIII, 12, ideo tunc non in proverbiis, sed palam de patre annuntiabitur nobis. Dicit autem de patre, quia nullus potest patrem videre in illa gloria nisi filio manifestante; Matth. XI, 27: nemo novit patrem nisi filius, et cui filius voluerit revelare.

Ipse enim est lux vera, dans nobis lucem, qua patrem videamus; supra VIII, 12: ego sum lux mundi.

Sed quia huic expositioni repugnat quod sequitur in nomine meo petetis: in quo nil petituri sumus, si de die gloriae intelligatur, quando satiabitur in bonis desiderium nostrum, ideo est alius sensus duplex.

Unus, secundum chrysostomum, sic: haec, scilicet quae nunc dixi vobis, in proverbiis, idest in quadam intricatione verborum, locutus sum vobis, non exprimens totaliter quae oportet vos cognoscere de me et patre meo, quia multa habeo vobis dicere quae non potestis portare modo: supra hoc cap.; sed venit hora, cum a mortuis scilicet resurrexero, cum iam non in proverbiis, idest obscure et per aenigmata, sed palam de patre meo annuntiabo vobis.

Nam per illos quadraginta dies quibus apparuit eis, multa mysteria eos docuit et multa de se et patre annuntiavit; et cum iam per fidem resurrectionis eum firmiter deum verum esse credentes elevati essent ad altiora; unde et subditur Act. I, 3: loquens eis de regno dei; Lc. Ult., 45: aperuit eis sensum ut intelligerent Scripturas.

Alius sensus est, secundum Augustinum, ut per hoc quod dicit haec in proverbiis locutus sum, promittat dominus se facturum eos spirituales. Differentia enim haec est inter spiritualem et animalem virum: quia animalis homo verba spiritualia accipit ut proverbia, non quod proverbialiter sint dicta, sed quia mens eius supra corporalia elevari non valens, sunt ei obscura; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus dei. Spiritualis autem homo accipit spiritualia ut spiritualia. Discipuli autem a principio quasi animales erant, et quae dicebantur eis, obscura erant et sicut proverbia; sed postmodum a christo spirituales effecti et per spiritum sanctum edocti, spiritualia aperte capiebant. Et ideo dicit haec in proverbiis locutus sum vobis, idest, fuerunt vobis ut proverbia. Sed venit hora cum iam non in proverbiis loquar vobis; II Cor. III, V. 18: nos autem revelata facie gloriam domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur a claritate in claritatem tamquam a domini spiritu.

Hic ponitur secunda ratio fiduciae, sumpta ex dilectione patris ad discipulos, et primo ostendit patris dilectionem ad eos; secundo familiaritatem patris ad filium, ibi exivi a patre, et veni in mundum.

Circa primum duo facit.

Primo resumit eis factam promissionem; secundo assignat promissionis rationem, ibi ipse enim pater amat vos.

Circa primum duo facit. Primo resumit unum quod promiserat; secundo promittit eis fiduciam petendi. Unde dicit in illo die, scilicet quando annuntiabo vobis palam de patre, petetis in nomine meo: quia manifeste eum cognoscentes, scietis me esse ei aequalem et coessentialem, et per me habere accessum ad eum. Haec enim est petitio in nomine eius, sperare per christum habere accessum ad patrem; Ps. XIX 8: hi in curribus et hi in equis; nos autem in nomine domini dei nostri invocabimus. Tacet autem se rogaturum patrem pro eis; unde dicit et non dico vobis quia ego rogabo patrem etc..

Sed numquid non ipse orat pro nobis? immo: I Io. II, 1: advocatum habemus apud patrem iesum christum iustum; Hebr. VII, 25: accedens per semetipsum ad deum salvare potest.

Et ad hoc dicendum primo, secundum Augustinum, quod hoc dicit ad removendum, se de cetero esse ut personam interpellantem inquantum homo. Sic in illo die, quando palam annuntiabo et petetis in nomine meo et cognoscetis me esse unum cum patre et quod non sim persona interpellans; sed inquantum deus simul cum eo interpellans exaudiam.

Alio modo, secundum chrysostomum, hoc forte dicit, ne forte credant discipuli quod ita sint per filium impetraturi quod ipsi non habebant immediatum accessum ad patrem, quasi dicat: modo ad me recurritis, ut pro vobis interpellem, sed tunc tantam fiduciam habebitis apud eum quod etiam ipsi a patre petere poteritis in nomine meo, non indigentes alio introducente.

Sed numquid apostoli non indiguerunt christo homine ad interpellandum? alias, cum ipse interpellet, superflua erit eius interpellatio.

Sed dicendum, quod non interpellat pro eis tamquam pro absentibus et accessum habere non valentibus, sed faciens preces eorum exaudibiliores.

Hic rationes promissionis assignat, quae est amor patris ad eos, et primo ponit patris dilectionem; secundo dilectionis probationem, ibi quia vos me amastis.

Dicit ergo: ideo non dico quia rogabo patrem pro vobis (per hoc enim videretur quod ipse non amaret eos), sed utique ipse pater, qui amat omnia, volendo eis bonum naturae, Sap. II, 35: diligis omnia quae sunt, et nihil odisti eorum quae fecisti, amat vos, apostolos et sanctos, quodam privilegiato amore, volendo vobis summum bonum, idest seipsum; Deut. XXXIII, 3: dilexit populos: omnes sancti in manu illius sunt, quia ad hoc dilexit; Sap. III, 1: iustorum animae in manu dei sunt.

Probationem huius ostendit ex duobus: scilicet ex amore discipulorum ad christum, et ex fide.

Quantum ad primum dicit quia vos me amastis: quae quidem probatio non est per causam, quia, ut dicitur I Io. IV, 10: non quasi nos dilexerimus eum; sed quoniam ipse prior dilexit nos: sed est per signum, quia hoc ipsum quod nos deum diligimus, est signum quod ipse amat nos: quod enim possumus eum amare, est ex dono dei; Rom. V, V. 5: caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis; supra XIV, 21: qui diligit me, diligetur a patre meo.

Quantum ad secundum dicit et credidistis quia a deo exivi. Sine fide enim impossibile est placere deo: Hebr. XI, 6. Fides autem est nobis ex amore dei: donum enim dei est, ut dicitur Eph. II, 8. Donum autem non datur nisi ex amore dantis. Credere autem et amare christum inquantum a deo exivit, satis est evidens signum amoris dei, quia propter quod unumquodque, et illud magis.

Qui ergo amat christum, qui a deo exivit, amor eius praecipue retorquetur in deum patrem; non autem si amat eum in quantum hominem.

Sed quia mentionem fecit de exitu suo a patre, hic manifestius explicans dicit exivi a patre, et veni in mundum. Ubi ostendit familiaritatem suam ad patrem, et primo ponit eius a patre exitum; secundo eius ad patrem reditum, ibi iterum relinquo mundum, et vado ad patrem.

Est autem duplex processio filii a patre: una scilicet aeterna, alia temporalis.

Aeternam quidem designat cum dicit exivi a patre, ab eo aeternaliter genitus.

Sed notandum, quod omne quod exit ab aliquo, fuit prius in eo. Aliquid autem est in aliquo tripliciter. Uno modo sicut contentum in continente; alio modo sicut pars in toto; tertio modo sicut accidens in subiecto et sicut effectus in causa: et secundum hoc dicuntur aliqua ab eis exire. Sed primis duobus modis exit aliquid idem numero existens; puta idem numero vinum de dolio, et eadem pars a toto. Sed aliis duobus modis non exit idem numero. Haec autem non sunt dicenda de deo: quia cum deus sit summe simplex, nec sit in loco nisi metaphorice, non potest dici quod filius sit in eo sicut pars vel sicut contentum, sed in eo erat per unitatem essentiae; supra VIII, 16: ego et pater unum sumus. Tota enim essentia patris est tota essentia filii, et e converso; et ideo non exit eo modo a patre quo praedicta.

Nam quod exit a toto ut pars, est distinctum ab eo per essentiam: nam pars a toto exiens fit ens actu, quae in eo erat ens in potentia. Et similiter quod exit a toto continente, loco distinguitur; sed filius a patre non exit localiter, quia omnia implet, secundum illud Ier. XXIII, 24: caelum et terram ego impleo, nec divisibiliter: quia pater impartibilis est; sed exit ab eo per personalem distinctionem. Sic ergo in exitu, inquantum praesupponit inhaerentiam, designatur essentiae unitas; inquantum insinuat processum quemdam, designatur distinctio personalis; Ps. XVIII, 7: a summo caelo, scilicet deo patre, egressio eius. Et Ps. Cix, 3: ex utero ante Luciferum genui te. Sed in rebus corporalibus res exiens ab aliquo iam non est in eo, cum exeat per separationem essentiae vel loci. Hic autem quia non est exitus talis, ideo sic ab aeterno a patre exiit quod tamen ab aeterno sit in eo: et sic quando est in eo, exit, et quando exit, est in eo: ita ut semper exeat, et semper sit in eo.

Temporalem autem processionem eius designat dicens et veni in mundum. Sicut autem exitus a patre ab aeterno non est localiter, ita nec adventus eius in mundum est localis: quia cum filius sit in patre et e converso, sicut pater omnia implet, ita et filius; nec est quo localiter moveatur. Dicitur ergo venisse in mundum, inquantum naturam humanam assumpsit, quantum ad corpus, habentem originem ex mundo, non mutando locum; supra I, 11: in propria venit, et sui eum non receperunt.

Consequenter cum dicit iterum relinquo mundum, et vado ad patrem, agit de reditu suo ad patrem: et primo ponit recessum eius a mundo, dicens iterum relinquo mundum, non subtrahendo suae gubernationis providentiam, quia simul cum patre semper mundum gubernat, et semper cum fidelibus est per gratiae opitulationem; matth.

C. Ult., 20: ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Relinquit ergo mundum subtrahendo se a conspectu corporali mundanorum.

Secundo ponit reditum suum ad patrem, cum dicit vado ad patrem, quem numquam deseruerat. Vadit autem inquantum se obtulit patri in passione; Eph. V, 2: obtulit semetipsum oblationem et hostiam deo. Item inquantum per resurrectionem, secundum quod homo configuratus est patri in immortalitate; Rom. VI, 10: quod autem vivit, vivit deo. Item inquantum in ascensione ascendit ad caelos, in quo specialiter refulget divina gloria; Mc. Ult., 19: dominus quidem iesus postquam locutus est eis, assumptus est in caelum, et sedet a dextris dei; supra eodem: vado ad eum qui me misit; et nemo ex vobis interrogat me, quo vadis?