Lectio 4

Posita Iudaeorum interrogatione, hic ponitur responsio christi. Et primo ostendit originem cibi spiritualis; secundo probat eam, ibi panis enim verus est qui de caelo descendit.

Circa primum sciendum est, quod Iudaei duo proposuerant christo circa originem cibi corporalis, quem patres eorum habuerunt; scilicet datorem, qui fuit Moyses, et locum, quia de caelo; et ideo dominus circa originem cibi spiritualis haec duo removens, ponit alium esse datorem cibi spiritualis, et alium locum. Unde dicit, removendo praedicta, amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de caelo. Alius est qui dat, quia pater meus, non panem corporalem, sed panem verum de caelo.

Sed contra. Numquid non vere panis fuit quem habuerunt patres in deserto? respondeo. Si accipiatur verum secundum quod dividitur contra falsum, sic panis ille verus fuit, non enim falsum erat miraculum de manna; si autem accipiatur verum, prout veritas dividitur contra figuram, sic panis ille non fuit verus, sed figura panis spiritualis, scilicet domini nostri iesu christi, quem ipsum manna significabat, ut dicit apostolus, I cor.

C. X, 3: omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt.

Item contra hoc quod dicit non dedit vobis panem de caelo, est quod dicitur in Ps. Lxxvii, 24: panem caeli dedit eis.

Respondeo. Caelum accipitur tripliciter.

Quandoque pro aere; Mt. XIII, 4: volucres caeli comederunt illud; et in Ps. XVII, 14: intonuit de caelo dominus. Quandoque pro caelo sidereo, secundum illud Ps. Cxiii, 16: caelum caeli domino; et Mt. XXIV, 29: stellae cadent de caelo. Quandoque vero pro ipsis spiritualibus bonis; Mt. V, 12: gaudete et exultate, quia merces vestra multa est in caelo.

Manna ergo de caelo fuit non sidereo seu spirituali, sed aereo. Vel dicitur de caelo inquantum erat figura veri panis caelestis domini nostri iesu christi.

Consequenter cum dicit panis enim verus est qui de caelo descendit, et dat vitam mundo, probat quod sit de caelo et per effectum eius. Verum enim caelum est spiritualis naturae, cui per se convenit vita, et ideo per se vivificat; infra: spiritus est qui vivificat. Ipse autem deus est auctor vitae. Ex hoc ergo cognoscitur quod panis iste spiritualis est de caelo, cum faciat proprium effectum, si dat vitam. Nam panis ille corporalis vitam non dabat, quia omnes qui manna manducaverunt, mortui sunt; iste autem dat vitam, et ideo dicit panis verus est, et non figuralis, qui de caelo descendit. Et hoc patet, quia dat vitam mundo. Nam christus, qui est verus panis, quos vult vivificat; infra X, 10: ego veni ut vitam habeant etc.. Ipse etiam de caelo descendit; supra III, 13: nemo ascendit in caelum nisi qui descendit de caelo, filius hominis qui est in caelo.

Sic ergo christus verus panis, vitam dat mundo ratione suae divinitatis, et descendit de caelo ratione humanae naturae. Nam, ut supra III dictum est, descendisse de caelo dicitur assumendo humanam naturam; Phil. II, 7: exinanivit semetipsum, formam servi accipiens.

Dixerunt ergo, etc.. Hic agitur de adeptione cibi spiritualis, et primo ponitur petitio ipsius cibi; secundo ponitur expositio, ibi dixit autem eis iesus: ego sum panis vitae, ubi ostendit modum adeptionis.

Sciendum est autem circa primum, quod Iudaei verba domini carnaliter intelligebant; et ideo quia in desiderio carnalium erant, cibum carnalem petunt a christo; unde dixerunt ad eum domine, semper da nobis hunc panem, qui reficiat hoc modo. Et Samaritana verbum de aqua spirituali carnaliter intelligebat, et indigentia carere volens dixit: domine, da mihi hanc aquam.

Et licet isti verba domini carnaliter de cibo intelligant, et carnaliter petant; tamen eorum petitio spiritualiter intellecta, nobis competit; Mt. VI, 11: panem nostrum quotidianum da nobis hodie: quia non possumus sine hoc pane vivere.

Consequenter cum dicit dixit autem eis iesus: ego sum panis vitae, ostendit modum adeptionis, ostendens primo quid sit iste panis; secundo quomodo acquiratur, ibi omne quod dat mihi pater, ad me veniet.

Circa primum tria facit.

Primo ponit expositionem panis praedicti; secundo expositionis rationem assignat, ibi qui venit ad me, non esuriet; tertio exponendi necessitatem manifestat, ibi sed dixi vobis etc..

Dixit ergo eis iesus ego sum panis vitae: nam, sicut supra dictum est, verbum sapientiae est specialis cibus mentis, quia eo mens sustentatur; Eccli. XV, 3: cibavit illum pane vitae et intellectus.

Dicitur autem panis sapientiae esse panis vitae, ad differentiam panis corporalis, qui est panis mortis, qui non competit nisi ad restaurandum defectum mortalitatis, unde et solum in hac vita mortali necessarius est. Sed panis sapientiae divinae est per se vivificativus, nec habet mortem contrariam. Item panis corporalis non dat vitam, sed tantum praeexistentem sustentat ad tempus; sed panis spiritualis ita vivificat quod dat vitam, nam anima incipit vivere per hoc quod adhaeret verbo dei; Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae. Quia ergo omne verbum sapientiae derivatur a verbo dei unigenito, Eccli. I, 5: fons sapientiae unigenitus dei, residens in excelso, ideo ipsum dei verbum principaliter dicitur panis vitae; et ideo christus dicit ego sum panis vitae.

Et quia caro christi ipsi verbo dei unita est, habet etiam quod sit vivificativa, unde et corpus, sacramentaliter sumptum, vivificativum est: nam per mysteria quae christus in carne sua complevit, dat vitam mundo; et sic caro christi, propter domini verbum, panis est, non consuetae vitae, sed illius quae morte non reseratur. Et ideo caro christi dicitur panis; Gen. Penult., 20: Aser, pinguis panis eius.

Significatur etiam per manna, I Cor. X, 1 ss..

Manna interpretatur quid est hoc? quia Iudaei illud videntes admirabantur, dicentes unus ad alium quid est hoc? sed nihil est admirabilius quam filius dei homo factus, ita ut cuilibet contingat quaerere quid est hoc? idest, quomodo filius dei, filius hominis est; quomodo ex duabus naturis fit una persona christi? Is. IX, 6: vocabitur nomen eius admirabilis.

Est etiam mirabile quomodo christus sit sub sacramento.

Consequenter cum dicit qui venit ad me, non esuriet, assignat rationem expositionis, et hoc ex effectu istius panis. Panis enim corporalis comestus non in perpetuum famem aufert, cum corrumpatur et deficiat; et ideo exigitur ad nutrimentum; panis autem spiritualis dans per se vitam, numquam corrumpitur; et ideo homo semel comedens, numquam esurit. Et ideo dicit qui venit ad me, non esuriet; et qui credit in me, non sitiet in aeternum.

Hoc autem quod dicit, scilicet qui venit et qui credit, non esuriet nec sitiet, non differunt, secundum Augustinum, quia idem est venire ad eum, et credere in eum: quia ad deum venimus non passibus corporis, sed mentis, quorum primus est fides. Idem est etiam comedere et bibere: utroque enim significatur aeterna satietas, ubi nulla est egestas.

Mt. V, 6: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur: ut sit idem cibus sustentans, et potus refrigerans.

Causa autem quare temporalia non auferunt sitim in perpetuum, una quidem est, quia non simul sumuntur, sed paulatim, et quasi cum motu, et ideo semper restat aliquid sumendum; et propter hoc, sicut consurgit delectatio et satietas ex iam sumpto, ita et desiderium restat ex sumendo. Alia vero est, quia corrumpuntur, unde remanet memoria ex corrupto, et generatur iterato desiderium eorum. Spiritualia vero et simul sumuntur, et non corrumpuntur nec deficiunt; et ideo eorum satietas manet in perpetuum. Apoc. VII, 16: non esurient neque sitient. Ps. XV, 10: adimplebis me laetitia cum vultu tuo, delectationes in dextera tua, idest in spiritualibus bonis, usque in finem.

Consequenter cum dicit sed dixi vobis etc., ponitur exponendi necessitas.

Posset enim aliquis dicere: nos quaesivimus panem; sed tu non respondes: dabo vobis illum vel non dabo; sed potius dicis: ego sum panis vitae; et ideo non videtur bona responsio tua. Sed quod bona sit, ostendit dominus dicens dixi vobis quia et vidistis me, et non credidistis: quod idem est ac si aliquis haberet panem coram se, ignorans illum et dicatur ei: ecce panis coram te est.

Et ideo dicit dixi vobis (ego sum panis vivus) et vidistis me, et non credidistis; idest, desideratis panem, et habetis illum coram vobis; et tamen non sumitis, quia non creditis.

In quo eorum incredulitatem improperat eis; infra XV, 24: sed viderunt, et oderunt me et patrem meum.

Consequenter cum dicit omne quod dat mihi pater, ad me veniet, ostendit quomodo acquiratur, et primo ponit modum acquirendi; secundo fidem perventionis, ibi et eum qui venit ad me, non eiiciam foras; tertio manifestat quod dicit, ibi quia descendi de caelo etc..

Sciendum est circa primum, quod ipsum credere nostrum est nobis ex dono dei.

Eph. II, 8: gratia salvati estis, et non ex vobis, dei enim donum est; Phil. I, 29: vobis datum est ut non solum in illum credatis, sed ut etiam pro illo patiamini. Dicitur autem quandoque deus pater dare filio homines credentes, sicut hic omne quod dat mihi pater, ad me veniet. Quandoque filius dat patri, sicut illud I Cor. XV, 24: cum tradiderit regnum deo et patri. Ex quo intelligimus quod sicut pater dans non adimit sibi regnum, ita nec filius. Pater autem filio dat, inquantum facit hominem verbo suo adhaerere. I Cor. I, V. 9: per quem, scilicet patrem, vocati estis in societatem filii eius. Filius vero tradit patri, inquantum verbum est manifestativum ipsius patris. Infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus. Sic ergo dicit omne quod dat mihi pater, ad me veniet; idest, qui in me credunt, quos pater mihi facit adhaerere ex dono suo.

Sed diceret forte aliquis, quod non necessarium est quod aliquis dono dei utatur: multi enim recipiunt donum dei, qui non utuntur eo. Quomodo ergo dicit omne quod dat mihi pater, ad me veniet? ad quod dicendum est, quod in datione ista non solum intelligitur habitus, qui est fides et huiusmodi, sed etiam interior instinctus ad credendum. Quidquid autem facit ad salutem, totum est ex dono dei.

Sed restat quaestio: quia si omne quod dat pater christo, ad eum vadit, ut ipse dicit, illi soli ad deum vadunt quos pater dat ei; non ergo debet imputari illis qui non vadunt, cum non dentur ei.

Ad quod dicendum, quod non imputatur eis, si absque auxilio dei ad fidem venire non possunt, sed hoc ei imputatur qui non venit, quia impedimentum praestat quod non veniat, avertens se a salute, cuius via quantum in se est, omnibus est aperta.

Finis autem perventionis ponitur cum dicit et eum qui venit ad me non eiiciam foras. Posset enim aliquis dicere: veniemus ad te; sed tu non recipies nos. Et ideo dicit, hoc excludens, eum qui venit ad me, passibus fidei et bonis operationibus, non eiiciam foras, in quo dat intelligere, esse se intus: illud est enim intus unde exitur foras.

Attendamus ergo quid sit istud intrinsecum, et quomodo inde eiiciantur.

Sciendum quidem igitur est, quod omnia visibilia cum dicantur esse quasi quaedam exteriora respectu spiritualium, quanto aliquid est magis spirituale, tanto magis est intrinsecum.

Ergo duplex est intrinsecum. Unum est profundissimum, scilicet gaudium vitae aeternae, quod, secundum Augustinum, est magis penetrale et dulce secretum sine taedio, sine amaritudine malarum cogitationum, sine interpellatione tentationum et dolorum; de quo dicitur Matth. XXV, 21: intra in gaudium domini tui. Et Ps. XXX, 21: abscondes eos in abscondito faciei tuae; idest, in plena visione tuae essentiae. Et ab hoc intrinseco nullus eiicietur. Apoc. III, 12: qui vicerit faciam illum columnam in templo dei vivi, et foras non egredietur amplius, quia ut dicitur matth.

C. XXV, 46, ibunt iusti in vitam aeternam.

Aliud intrinsecum est rectitudo conscientiae, quae est spirituale gaudium; et de hoc dicitur Sap. VIII, 16: intrans in domum meam, conquiescam.

Et Cant. I, 3: introduxit me rex in cellaria sua. Et de isto aliqui eiiciuntur.

Et ideo quod dominus dicit non eiiciam foras, potest dupliciter intelligi. Uno modo, ut illi dicantur ad ipsum venire qui sunt dati ei a patre per aeternam praedestinationem; et de illis dicit eum qui venit ad me, praedestinatus a patre, non eiiciam foras; Rom. XI, V. 2: non repulit deus plebem suam quam elegit. Alio modo, quia illi qui egrediuntur, non tamquam a christo eiecti egrediantur, sed causa eiectionis sit ex parte ipsorum, qui per infidelitatem et peccata, a secreto rectae conscientiae recedunt. Et sic dicitur non eiiciam ego foras, sed ipsi se eiiciunt; Ier. XXIII, 33: vos estis onus, proiiciam vos, dicit dominus.

Et hoc modo eiectus est foras qui ad nuptias intraverat non habens vestem nuptialem, ut dicitur Matth. XXII, 11 ss..

Rationem autem praemissorum assignat, cum dicit quia descendi de caelo etc., et primo ponit propositum de implenda voluntate patris; secundo manifestat quae sit voluntas patris, ibi haec est voluntas eius qui misit me patris; tertio ostendit finalem voluntatis impletionem, ibi et ego resuscitabo eum in novissimo die.

Circa primum sciendum est, quod littera ista potest legi dupliciter. Uno modo secundum Augustinum, alio modo secundum chrysostomum.

Secundum Augustinum quidem sic: eum qui venit ad me, non eiiciam foras, et hoc ideo, quia ille venit ad me qui meam humilitatem imitatur. Matth. XI, 28, cum diceret dominus: venite ad me, omnes, qui laboratis, consequenter subdit: discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Vera autem filii dei mititas in hoc est, quia voluntatem suam supposuit voluntati patris. Et ideo dicit non eiiciam, quia descendi de caelo non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me. Propterea anima a deo exiit, quia superba erat; et ideo necesse est humilitate regredi veniendo ad christum per imitationem suae humilitatis, quae in hoc est quod non facit voluntatem suam solum, sed dei patris.

Sciendum est autem, quod in christo fuit duplex voluntas. Una secundum humanam naturam, quae est sibi propria, et natura, et voluntate patris; alia secundum naturam divinam, quae est eadem cum voluntate patris.

Voluntatem ergo suam, scilicet humanam, ordinavit sub voluntate divina, quia obedientiam suam sub effectu paternae voluntatis ostendit ipse, volens voluntatem patris explere. Ps.

XXXIX, 9: ut faciam voluntatem tuam, deus meus, volui. Hanc voluntatem fieri in nobis petimus cum dicimus, Matth. VI, 10: fiat voluntas tua. Illi ergo non eiiciuntur foras, qui non faciunt voluntatem suam, sed voluntatem dei. Nam diabolus volens facere voluntatem suam, quod est superbiae, eiectus est de caelo, et primus homo de Paradiso.

Secundum chrysostomum vero sic. Ideo non eiicio foras eum qui venit ad me, quia ad hoc veni, ut impleam voluntatem patris de salute hominum. Si ergo pro salute hominum incarnatus sum, quomodo debeo eos eiicere? et hoc est quod dicit: ideo non eiicio, quia descendi de caelo non ut faciam voluntatem meam, scilicet humanam, ut proprium mihi acquiram; sed voluntatem eius qui misit me, patris, qui vult omnes homines salvos fieri, ut dicitur I Tim. II, 4. Et ideo, quantum est ex me, nullum eiicio. Rom. V, 10: si enim, cum inimici essemus, reconciliati sumus deo per mortem filii eius, multo magis, reconciliati, salvi erimus in vita ipsius.

Quae autem sit voluntas patris, exponit primo, cum dicit haec est enim voluntas eius qui misit me patris etc.; secundo rationem assignat, ibi haec est enim voluntas patris mei etc..

Dixit ergo: non eiiciam foras eos qui ad me veniunt, quia carnem assumpsi ut faciam voluntatem patris. Voluntas autem eius qui misit me patris, haec est, scilicet ut non eiiciam foras; et ideo non eiiciam. I thess.

C. IV, 3: haec est voluntas dei, sanctificatio vestra. Et ideo dicit ut omne quod dedit mihi, pater non perdam ex eo; idest, ut nihil perdam, quousque perveniat ad resurrectionem futuram, in qua aliqui perdentur, non tamen de illis qui dati sunt ei per aeternam praedestinationem, sed impii; Ps. I, 6: iter impiorum peribit. Illi vero qui usque tunc conservantur, non perdentur.

Per hoc autem quod dicit non perdam, non est intelligendum quod indigeat eorum, aut quod detrimentum sit ei, si pereunt. Sed dicit hoc propter affectum suum ad salutem illorum, et bonum illorum, quod reputat suum.

Sed contra est quod dicitur infra c. XVII, 12: nemo ex eis, scilicet quos dedisti mihi, periit, nisi filius perditionis. Ergo aliqui eorum qui dati sunt ei per aeternam praedestinationem, perduntur. Non est ergo verum hoc quod dicit non perdam ex eo.

Sed dicendum est, quod ex illis qui dati sunt ei per praesentem iustitiam perduntur; non autem de illis qui dati sunt per aeternam praedestinationem.

Rationem autem divinae voluntatis ponit cum dicit haec est autem voluntas patris mei etc.. Ratio quare pater vult quod non perdam ex eo quod dedit mihi, est quia voluntas patris est vivificare spiritualiter homines, quia ipse est fons vitae. Et quia aeternus est, quantum est de se, voluntatis eius est, ut omnis qui venit ad me habeat vitam aeternam. Et hoc est quod dicit haec est voluntas patris qui misit me, ut omnis qui videt filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam.

Sed attendendum est quod supra V, 24, dixit: qui videt filium, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam, hic vero dicit qui credit in eum: ut det intelligere eamdem divinitatem patris et filii, cuius visio per essentiam est ultimus finis noster, et obiectum fidei. Quod vero dicit videt, non intelligitur de visione per essentiam, quam praecedit fides, sed de visione corporali christi, quae inducit ad fidem. Et ideo signanter dicit qui videt filium, et credit in eum; supra V, 24: qui credit in eum... Non iudicatur, sed transiet a morte in vitam; infra XX, 31: haec autem scripta sunt, ut credatis quoniam iesus christus est filius dei, ut credentes vitam habeatis in nomine eius.

Haec autem patris voluntas similiter implebitur, et ideo subdit, et ego resuscitabo eum in novissimo die: quia ita vult ut non solum in anima, sed etiam in corpore habeat vitam aeternam (Dan. XII, 2: de his qui in pulvere dormiunt evigilabunt alii in vitam aeternam, alii vero in opprobrium sempiternum) sicut et christus resurrexit; rom.

C. VI, 9: christus resurgens ex mortuis, iam non moritur etc..