Lectio 4

Posito remedio evadendi tenebras, hic consequenter ostendit ipsius remedii efficaciam, et primo ponitur remedii efficacia; secundo introducitur remedii indigentia, ibi responderunt ei Iudaei.

Circa primum duo facit: primo ostendit quid exigitur ab eis quibus remedium confertur, quod pertinet ad meritum; secundo quid eis pro eo redditur, quod pertinet ad praemium, ibi vere discipuli mei eritis.

Dicit ergo primo: dictum est quod multi crediderunt in eum; et ideo dicit eis, scilicet qui crediderunt in eum, Iudaeis, quid ab eis requiratur, hoc scilicet quod maneant in sermone eius: unde dicit si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis. Quasi dicat: non propter hoc quod creditis superficie tenus, eritis discipuli mei, sed si manseritis in sermone meo.

Exiguntur autem a nobis tria circa verbum dei: scilicet sollicitudo ad audiendum, Iac. I, V. 19: sit autem omnis homo velox ad audiendum etc., fides ad credendum, Rom. X, V. 17: fides ex auditu, constantia ad permanendum, Eccli. VI, 21: quam aspera est nimium indoctis hominibus sapientia. Et non permanebit in illa excors. Et ideo dicit si manseritis, scilicet per fidei stabilitatem, per continuam meditationem, Ps. I, 2: in lege eius meditabitur die ac nocte; et ferventem affectionem: in lege domini fuit voluntas eius. Unde dicit Augustinus quod illi in verbis domini permanent qui nullis tentationibus cedunt.

Primum autem quod persistentibus redditur, ostendit cum dicit vere discipuli mei eritis, et hoc quantum ad tria: scilicet quantum ad discipulatus christi sublimationem, quantum ad veritatis cognitionem, et quantum ad libertatis adeptionem.

Et quidem magnae dignitatis est privilegium, esse discipulum christi; Ioel. II, V. 23: filii sion, exultate, et laetamini in domino deo vestro, quia dedit vobis doctorem iustitiae. Et quantum ad hoc dicit vere discipuli mei eritis: quanto enim magister est maior, tanto discipuli eius sublimiores sunt; christus autem excellentissimus et summus magister est: discipuli ergo eius excellentissimi sunt.

Tria autem requiruntur ex parte discipulorum.

Primum est intellectus ad capiendum verba magistri; Matth. XV, 16: adhuc et vos sine intellectu estis? solus autem christus potest aperire aurem intelligentiae; Lc. Ult., 45: aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas.

Et ideo dicebat Is. L, 5: dominus aperuit mihi aurem. Secundum est assensus ad credendum sententiae magistri: nam, ut dicitur Lc. VI, 40, non est discipulus super magistrum, et ideo non debet ei contradicere. Unde dicitur Eccli. IV, 30: non contradicas verbo veritatis ullo modo. Et ideo subdit Isaias: ego autem non contradico. Tertio stabilitas ad permanendum; supra VI, 67, dicitur, quod multi discipuli abierunt retro, et iam non cum illo ambulabant. Et ideo subdit Isaias: retrorsum non abii.

Sed maius est veritatem cognoscere, cum sit finis discipuli. Et hoc etiam dominus credentibus reddit; unde dicit cognoscetis veritatem, scilicet doctrinae, quam ego doceo; infra XVIII, 37: in hoc natus sum, et ad hoc veni, ut testimonium perhibeam veritati.

Item gratiae quam facio; supra, VIII, V. 17: gratia et veritas per iesum christum facta est. Et dicitur gratia veritatis per comparationem ad figuras veteris legis. Item aeternitatis in qua permaneo; Ps. Cxviii, 89: in aeternum, domine, permanet verbum tuum, in generatione et generatione veritas sua.

Sed maximum est libertatis adeptio, quam efficit cognitio veritatis in credentibus; unde dicit et veritas liberabit vos.

Liberare autem, in hoc loco, non importat exceptionem a quacumque angustia, prout in Latino sonat, sed proprie dicit liberum facere.

Et hoc a tribus: quia veritas doctrinae liberabit ab errore falsitatis; Prov. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum, et labia mea detestabuntur impium; veritas gratiae, liberabit a servitute peccati; Rom. VIII, 2: lex autem spiritus vitae in christo iesu, liberabit me a lege peccati et mortis; sed veritas aeternitatis, in christo iesu, liberabit nos a corruptione; Rom. VIII, 21: ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis.

Consequenter cum dicit responderunt ei: semen Abrahae etc., ostendit remedii necessitatem Iudaeis inesse, et primo exaggeratur Iudaeorum praesumptio, se tali remedio indigere negantium; secundo ostenditur quomodo remedio indigent, ibi respondit eis iesus: amen, amen dico vobis.

Praesumptio autem Iudaeorum ostenditur in quadam praesumptuosa interrogatione; unde responderunt ei Iudaei: semen Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam.

Quomodo tu dicis, liberi eritis? in qua quidem primo aliquid affirmant; secundo aliquid negant; et tertio interrogant.

Affirmant quidem se esse semen Abrahae, unde dicunt semen Abrahae sumus: in quo ostenditur eorum inanis gloria, quia de sola carnis origine gloriantur; Matth. III, 9: ne coeperitis dicere: patrem habemus Abraham.

Simile faciunt qui de carnali nobilitate extolli quaerunt; Oseae IX, 11: omnis gloria eorum a partu, ab utero et conceptu.

Negant autem servitutem, unde dicunt nemini servivimus unquam: in quo se hebetes ostendunt, et mendaces. Hebetes quidem, quia quod dominus de spirituali libertate loquitur, ipsi intelligunt de corporali; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus dei. Mendaces autem, quia si hoc quod dicunt nemini servivimus unquam, intelligunt de servitute carnali, aut loquuntur universaliter quantum ad totum genus Iudaeorum, aut specialiter quantum ad seipsos. Si quidem universaliter, manifeste mentiuntur: nam ioseph venumdatus est, et patres eorum servierunt in Aegypto, ut patet Gen. XL et Ex. I. Unde Augustinus dicit: o ingrati, quid est quod assidue vobis imputat deus quod vos de domo servitutis liberavit, si nemini servistis? dicitur enim Deut. VI, 13: eduxi vos de Aegypto, de domo servitutis etc.. Si autem de seipsis loquuntur, non possunt etiam a mendacio excusari: nam et ipsi tunc temporis Romanis tributa solvebant; unde dicebant, matth.

C. XXII, 17: si licet tributum dari caesari, an non? interrogant autem libertatis modum; unde dicunt quomodo tu dicis, liberi eritis? dominus eis duo promiserat: scilicet libertatem et veritatis cognitionem, cum dixit: cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Per quod Iudaei intelligebant, se servos et ignaros a domino reputari. Et licet magis iniuriosum sit deficere a cognitione quam a libertate; quia tamen carnales erant, neglecta veritate, modum libertatis inquirunt; Ps. XVI, 12: oculos suos statuerunt declinare in terram.

Hic dominus eorum praesumptionem excludens, eos remedio praedicto indigere convincit, et primo agit de eorum servitute; secundo de eorum liberatione, ibi servus autem non manet in domo in aeternum; tertio de eorum origine, ibi scio quia filii Abrahae estis.

Convincit autem eos de servitute, non carnali, qualem illi intelligebant, sed spirituali, scilicet peccati, ad quam exaggerandam duo praemittit: scilicet ingeminatum iuramentum; unde dicit amen, amen dico vobis.

Amen est nomen Hebraeum, quod interpretatur vere, vel fiat. Quod, secundum Augustinum, nec Graecus interpres, nec Latinus ausus est interpretari, ut honorem haberet velamento secreti, non ut esset ligatum, sed ne vilesceret nudatum; et specialiter propter reverentiam domini, qui frequenter ipso usus est. Ponit ergo hic dominus quasi quoddam iuramentum: quod ideo geminatur, ut suam sententiam magis firmam ostendat; ad hebr.

C. VI, 17: interposuit iusiurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri deum, fortissimum solatium habeamus.

Secundo universalem locutionem, cum dicit omnis, sive Iudaeus sive Graecus, dives aut pauper, imperator vel mendicus; Rom. III, 23: non est distinctio Iudaei et Graeci; omnes enim peccaverunt, et egent gloria dei.

Servitutem etiam proponit dicens qui facit peccatum, servus est peccati.

Sed contra. Servus non movetur proprio arbitrio suo, sed domini; qui autem facit peccatum, movetur proprio arbitrio suo: ergo non est servus.

Responsio. Dicendum, quod unumquodque est illud quod convenit ei secundum suam naturam: quando ergo movetur ab aliquo extraneo, non operatur secundum se, sed ab impressione alterius; quod est servile. Homo autem secundum suam naturam est rationalis.

Quando ergo movetur secundum rationem, proprio motu movetur, et secundum se operatur, quod est libertatis; quando vero peccat, operatur praeter rationem, et tunc movetur quasi ab alio, retentis terminis alienis: et ideo qui facit peccatum, servus est peccati; II Petr. II, 19: a quo quis superatus est, eius servus addictus est. Sed quanto quis movetur ab extraneo, tanto magis in servitutem redigitur; et tanto magis vincitur a peccato, quanto minus habet de proprio motu, scilicet rationis, et magis efficitur servus.

Unde quanto aliqui liberius peragunt perversa quae volunt, et minori difficultate, tanto peccati servitio obnoxius obligantur, ut Gregorius dicit. Quae quidem servitus gravissima est, quia vitari non potest: nam quocumque homo vadat, peccatum intra se habet, licet actus et delectatio eius transeat; Is. XIV, 3: cum requiem dederit tibi deus...

A servitute tua dura, scilicet peccati, qua antea servisti. Servitus autem corporalis, saltem fugiendo, evadi potest; unde dicit Augustinus: o miserabilis servitus (scilicet peccati)p servus hominum, aliquando sui domini duris imperiis fatigatus, fugiendo requiescit; servus peccati secum trahit peccatum, quocumque fugerit: peccatum enim quod fecit, intus est, voluptas transit; peccatum (idest actus) transit: praeteriit quod delectabat, remansit quod pungat.

Consequenter cum dicit servus autem non manet in domo in aeternum, agit de liberatione a servitute: quia enim omnes peccaverunt, omnes erant servi peccati.

Sed imminet vobis liberationis spes ab eo qui liber est a peccato; et hic est filius.

Unde circa hoc tria facit.

Primo praemittit servi conditionem, ut distinguatur liber a servo; secundo ostendit conditionem filii a servo diversam; tertio concludit potestatem filii in liberando.

Est ergo conditio servi transitoria et instabilis; unde dicit servus non manet in domo in aeternum. Domus ista est ecclesia; I Tim. III, 15: ut scias quomodo oporteat te conversari in domo dei, quae est ecclesia dei vivi. In qua quidem domo aliqui spiritualiter servi ad horam tantum permanent, sicut in domo patrisfamilias corporaliter servi manent ad tempus; non tamen in aeternum: quia licet modo mali non sint separati numero a fidelibus, sed merito tantum, in futuro tamen separabuntur utroque modo; Gal. IV, 30: eiice ancillam et filium eius: non enim erit heres filius ancillae cum filio liberae.

Conditio vero filii est aeterna et stabilis; unde dicit filius autem, idest christus, permanet in aeternum, scilicet in ecclesia, tamquam in domo sua; Heb. III, 6, dicitur quod christus, tamquam filius in domo sua etc.. Et quidem ipse per seipsum in domo manet in aeternum, quia ipse immunis est a peccato; nos autem sicut per ipsum a peccato liberamur, ita et per ipsum in domo manemus.

Liberationis autem potestatem habet filius; unde subdit si igitur filius vos liberaverit, vere liberi eritis; Gal. IV, 31: non sumus ancillae filii, sed liberae, qua libertate christus nos liberavit. Nam, ut apostolus dicit, ipse pretium dedit non argentum, sed sanguinem suum: venit enim in similitudinem carnis peccati, nullum omnino habens peccatum; et ideo factum est verum sacrificium pro peccato: unde per eum liberamur non a barbaris, sed a diabolo.

Et nota, quod est multiplex libertas.

Scilicet perversa, quando quis abutitur ea ad peccandum; et haec est libertas a iustitia, quam nullus cogitur servare; I petr.

C. II, 16: quasi liberi, et non quasi velamen habentes malitiae libertatem. Vana, quae est temporalis, seu carnalis, iob III, 19: servus liber a domino suo. Vera et spiritualis, quae est libertas gratiae, quae est scilicet carere criminibus; quae est imperfecta, quia caro concupiscit adversus spiritum, ut non ea quae volumus faciamus, Gal. V, 17. Gloriae, et perfecta atque plena, quae erit in patria; Rom. VIII, 21: ipsa creatura liberabitur a servitute: et hoc erit, quia nihil erit ibi inclinans ad malum, nihil opprimens, quia ibi erit libertas a culpa et a poena.

Chrysostomus autem hoc aliter introducit. Quia enim dixerat: qui facit peccatum, servus est peccati, ne praecurrant Iudaei, et dicant: licet simus servi peccati, tamen possumus liberari per sacrificia et caeremonias legis, propterea dominus ostendit, quod per ea liberari non possunt, sed solum per filium. Unde dicit servus, idest Moyses et pontifices veteris testamenti, non manet in domo in aeternum; Hebr. III, 5: Moyses sicut famulus in omni domo sua. Et caeremoniae etiam aeternae non sunt; et ideo non possunt conferre libertatem aeternam.

Consequenter cum dicit scio quia filii Abrahae estis, agit de eorum origine: et primo confitetur eorum originem carnis; secundo inquirit originem spiritus, ibi sed quaeritis me interficere etc..

Originem autem carnis ipsorum dicit esse Abraham. Scio inquit quia filii Abrahae estis, origine carnis tantum, non similitudine fidei; Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram, quae peperit vos.

Spiritualem originem inquirit dicens sed quaeritis me interficere, et primo ostendit eos originem spiritualem habere; secundo excludit originem praesumptam, ibi responderunt, et dixerunt ei: pater noster Abraham est; tertio ostendit originem eorum veram, ibi vos ex patre diabolo estis.

Circa primum duo facit.

Primo ponit eorum culpam; secundo concludit eorum spiritualem originem, ibi vos quae vidistis apud patrem vestrum, facitis.

Circa primum tria facit.

Primo imponit eis culpam homicidii; secundo crimen infidelitatis; tertio aufert eis excusationis viam.

Ostendit ergo eos dominus spiritualiter ex mala radice procedere, et ideo signanter arguit eos de peccato; et dimissis omnibus aliis, quibus Iudaei multipliciter irretiti erant, hoc illis tantum commemorat quod iugiter in mente habebant, scilicet peccatum homicidii, quia, ut dictum est supra, volebant eum occidere. Et ideo dicit sed quaeritis me interficere; quod est contra legem vestram; Ex. XX, 13: non occides; infra XI, 53: ab illo ergo die cogitabant interficere eum.

Sed possent dicere quia occidere aliquem ex culpa non est peccatum, et ideo dominus dicit causam homicidii esse non quidem culpam christi, nec eorum iustitiam, sed ipsorum infidelitatem; quasi dicat: quaeritis me interficere, non propter iustitiam, sed propter vestram infidelitatem, quia sermo meus non capit in vobis; Matth. XIX, 11: non omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est.

Utitur autem dominus hoc modo loquendi primo quidem ad ostendendum sui sermonis excellentiam; quasi dicat: sermo meus superexcedit capacitatem vestram, nam ipse de spiritualibus est, vos autem intellectum carnalem habetis; et ideo ipsum non capitis; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus dei. Secundo vero propter similitudinem quamdam. Nam, ut Augustinus dicit, sic est sermo dei infidelibus, tamquam piscibus hamus, qui non capit nisi capiatur. Et ideo dicit sermo meus non capit in vobis, idest in cor vestrum, quia non recipitur in vobis eo modo quo Petrus captus erat; supra VI, 69: domine, ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes. Nec tamen fit iniuria eis qui capiuntur: ad salutem quippe, non ad perniciem capit. Nam dicitur Deut. XVIII, 20 quod propheta qui loquitur ex ore domini ea quae dominus non dixit, debet interfici.

Unde, ne Iudaei dicerent eum interficiendum fore, eo quod a seipso et non ex ore domini loquebatur, inducit subdens ego quae vidi apud patrem meum, loquor; quasi dicat: non potest imponi mihi quod loquor quae non audivi, quia non solum audita, sed, quod plus est, visa loquor. Alii enim prophetae locuti sunt ea quae audierunt, sed ego quae vidi haec loquor; supra c. I, 18: deum nemo vidit unquam unigenitus filius qui est in sinu patris, ipse enarravit; I Io. I: quod vidimus et audivimus, annuntiamus vobis.

Est autem hoc intelligendum de visione certissimae cognitionis, quia filius patrem cognoscit sicut ipse seipsum novit: de quo dicitur Matth. II, 27: nemo novit patrem nisi filius.

Spiritualem autem eorum originem concludit, dicens et vos quae vidistis apud patrem vestrum, facitis; quasi dicat: ego ea loquor quae meae origini conveniunt; vos autem illa facitis quae sunt apud patrem vestrum, scilicet diabolum, cuius filii erant, secundum Augustinum, non inquantum homines, sed inquantum mali erant. Ea, inquam, quae vidistis, diabolo suggerente; sap.

C. II, 24: invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum.

Secundum chrysostomum, est alia littera vos quae vidistis apud patrem vestrum, facite; quasi dicat: sicut ego verbis in veritate patrem meum ostendo, ita vos ostendite operibus patrem vestrum origine, scilicet Abraham; unde dicit: facite quae apud patrem vestrum vidistis, docti per legem et prophetas.