Lectio 4

Supra evangelista egit de verbi divinitate; in parte vero ista incipit agere de verbi incarnatione: et circa hoc duo facit.

Primo agit de teste verbi incarnati seu praecursore; secundo de adventu verbi, ibi erat lux vera.

Circa primum duo facit.

Primo describit praecursorem in testimonium venientem; secundo ostendit eum ad salvandum insufficientem, ibi non erat ille lux.

Praecursorem autem describit quadrupliciter.

Primo a naturae conditione, cum dicit fuit homo; secundo ab auctoritate, cum dicit missus a deo; tertio ab officii idoneitate, cum dicit cui nomen erat ioannes; quarto ab officii dignitate, ibi hic venit.

Considerandum autem est circa primum, quod statim cum evangelista incipit de aliquo temporali, mutat modum loquendi.

Cum enim supra loqueretur de aeternis, utebatur hoc verbo erat, quod est praeteriti imperfecti, ostendens per hoc, aeterna interminata esse; nunc vero, cum loquitur de temporalibus, utitur hoc verbo, fuit, ad ostendendum quod temporalia sic praeterierunt quod tamen terminantur.

Dicit ergo fuit homo; per quod in principio excludit perversam opinionem haereticorum, contra conditionem seu naturam ioannis, qui, propter id quod dominus, matth.

C. XI, 10, dicit de ioanne: hic est de quo scriptum est: ecce mitto Angelum meum ante faciem meam, et etiam Mc. I, 2 dicitur de ipso, opinati sunt quod ioannes fuisset natura Angelus. Quod excludens evangelista dicit fuit homo, natura, non Angelus. Eccle.

C. VI, 10: scitur quod sit homo, et quod non possit contra fortiorem se in iudicio contendere.

Convenienter autem homo ad homines mittitur, per quem homines magis alliciuntur, utpote per sibi similem; unde dicitur hebr.

C. VII, 28: lex enim homines constituit sacerdotes infirmitatem habentes. Poterat enim deus homines gubernare per Angelos; sed maluit per homines, ut ipsorum exemplo magis instruerentur. Et ideo ioannes homo fuit, et non Angelus.

Ex auctoritate quidem describitur, cum dicit missus a deo.

Equidem, licet ioannes natura non fuerit Angelus, fuit tamen officio, quia missus a deo. Proprium enim Angelorum officium est quod a deo mittantur, et sint nuntii dei; Hebr. I, 14: omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi, unde Angelus nuntius interpretatur. Possunt ergo homines, qui a deo ad aliquid annuntiandum mittuntur, Angeli dici, iuxta illud Aggaei I, 13: dixit Aggaeus, nuntius domini ex nuntiis domini.

Requiritur autem ad hoc quod aliquis testimonium de deo perhibeat, quod sit a deo missus; iuxta illud Rom. X, 15: quomodo praedicabunt nisi mittantur? et quia cum a deo mittuntur, non sua quaerunt, sed quae iesu christi II Cor. IV, 5: non enim praedicamus nosmetipsos, sed iesum christum: qui vero mittitur a seipso, non a deo, sua quaerit, vel quae sunt hominis, non autem quae christi, ideo hic dicitur fuit homo missus a deo: ut intelligas quia non annuntiavit nisi divinum, non humanum.

Nota autem, quod tripliciter invenimus aliquos missos a deo. Scilicet per internam inspirationem, sicut Is. XLVIII, 16: et nunc misit me dominus, et spiritus eius; quasi dicat: per interiorem spiritus inspirationem sum a deo missus. Item, per expressam et apertam iussionem sive corporalem, sive imaginariam. Et sic iterum missus est Isaias; unde dicit ibid. VI, 8: audivi vocem domini dicentis: quem mittam, et quis ibit nobis? et dixi: ecce ego, mitte me.

Item, per praelati iniunctionem, qui gerit in hoc personam dei; II Cor. II, 10: nam et ego, si quid donavi propter vos in persona christi. Et inde est quod qui mittuntur a praelato, mittuntur a deo, sicut missi fuerunt ab apostolo barnabas et timotheus.

Cum autem dicitur hic fuit homo missus a deo, intelligendum est per interiorem inspirationem; vel etiam forte per exteriorem iussionem a deo eum missum fuisse. Infra: qui misit me, ipse dixit: super quem videris spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in spiritu sancto.

Per hoc etiam quod dixit fuit homo missus a deo, non est intelligendum, sicut quidam haeretici ponebant, credentes animas hominum ante corpus fuisse cum Angelis ab initio creatas, et mitti animam cuiuscumque, quando nascitur, ad corpus; et quod ioannes sit missus ad vitam, idest eius anima ad corpus; sed quod fuit missus a deo ad officium baptizandi et praedicandi.

Ex idoneitate vero commendatur, cum dicit cui nomen erat ioannes.

Ad officium namque testimonii requiritur idoneitas: nam nisi testis sit idoneus, qualitercumque mittatur ab alio, non est sufficiens testimonium eius. Homo autem efficitur idoneus ex gratia dei; I Cor. XV, 10: gratia dei sum id quod sum; II Cor. III, 6: qui idoneos nos fecit ministros novi testamenti.

Satis ergo congrue evangelista idoneitatem praecursoris insinuat ex eius nomine, dicens cui nomen erat ioannes, quod interpretatur in quo est gratia. Quod quidem nomen non fuit frustra sibi impositum, sed ex divina praeordinatione, et antequam nasceretur, ut patet Lc. I, 13: et vocabis nomen eius ioannem, dixit Angelus ad zachariam. Unde potest dicere illud Is. XLIX, 1: dominus ab utero vocavit me; et Eccl. VI, 10: qui futurus est, iam vocatum est nomen eius. Quod etiam ostendit evangelista ex modo loquendi, cum dicit erat, quantum ad dei praeordinationem.

Ex officii etiam dignitate describitur, cum dicit hic venit in testimonium; ubi primo ponitur officium; secundo ratio officii, ibi ut testimonium perhiberet de lumine.

Officium autem huius est testificandi; unde dicit hic venit in testimonium.

Ubi notandum est quod deus et homines, et omnia quae facit, propter se operatur; Prov. XVI, 4: universa propter semetipsum operatus est dominus; non quidem ut aliquid ei accrescat, quia bonorum nostrorum non eget, sed ut eius bonitas manifestetur in omnibus a se factis, inquantum per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur; sempiterna eius virtus, et divinitas; Rom. I, 20. Fit ergo quaelibet creatura in testimonium dei, inquantum quaelibet creatura est testimonium quoddam divinae bonitatis. Et quidem magnitudo creaturae testimonium quoddam est divinae virtutis et omnipotentiae; pulchritudo vero divinae sapientiae. Speciali vero modo ordinantur a deo quidam homines; et non solum naturaliter inquantum sunt, sed etiam spiritualiter per sua bona opera deo testimonium ferunt. Unde omnes sancti viri testes sunt dei, inquantum propter eorum bona opera deus gloriosus apud homines efficitur; Matth. V, 16: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum qui in caelis est.

Sed tamen illi, qui participant non solum dona dei in seipsis per gratiam dei bene operando, sed etiam diffundunt ad alios dicendo, movendo et exhortando, specialius sunt testes dei. Is. XLIII, 7: omnem qui invocat nomen meum, in laudem meam creavi illum.

Ioannes ergo venit in testimonium ad hoc, ut in alios diffunderet dona dei, et annuntiaret laudem.

Hoc autem officium ioannis, scilicet testificandi, est valde magnum, quia nullus potest de aliquo testificari, nisi eo modo quo illud participat; infra III, 11: quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur. Unde testimonium perhibere divinae veritati, indicium est cognitionis ipsius veritatis. Et inde est quod etiam christus hoc officium habuit; infra XVIII, 37: ad hoc veni, et in hoc natus sum, ut testimonium perhibeam veritati.

Sed aliter christus, et aliter ioannes. Christus enim ut ipsum lumen comprehendens, immo ipsum lumen existens; ioannes vero, ut ipsum lumen participans tantum. Et ideo christus perfecte testimonium perhibet, et perfecte manifestat veritatem, ioannes vero et alii sancti inquantum ipsam veritatem divinam participant.

Est ergo magnum officium ioannis et ex participatione divini luminis et ex similitudine ad christum, qui hoc officio usus fuit.

Is. LV, 4: ecce testem populis dedi eum, ducem ac praeceptorem gentibus.

Ratio autem huius officii ponitur, cum dicit ut testimonium perhiberet de lumine.

Ubi sciendum est, quod alicui rei testimonium perhibetur duplici de causa. Una causa potest esse ex parte rei, cui testimonium adhibetur, puta si est dubia, vel incerta; alia causa est ex parte audientium, si sunt duri et tardi corde ad credendum. Ioannes vero in testimonium quidem venit non propter ipsam rem, cui testimonium perhibebat, quia lumen erat. Unde dicit ut testimonium perhiberet de lumine, non de re obscura sed de re manifesta.

Venit ergo in testimonium propter ipsos quibus testificabatur, ut omnes crederent per eum, scilicet ioannem. Nam sicut lumen non solum in seipso et per se visibile est, sed etiam omnia alia per ipsum videri possunt, ita verbum dei non solum in se lumen est, sed etiam est omnia manifestans quae manifestantur. Cum enim unumquodque manifestetur per suam formam et cognoscatur, omnes autem formae sint formae sint per verbum, quod est ars plena rationum viventium: est ergo lumen, non solum in se, sed omnia manifestans; Eph. V, 13: omne quod manifestatur, lumen est. Congrue autem evangelista filium dicit lumen, quia venit lumen ad revelationem gentium, Lc. II, 32. Supra autem dixit filium dei verbum, quo pater dicit se, et omnem creaturam. Unde cum proprie sit lux hominum, et hic evangelista de eo agat secundum quod venit ad salutem hominum procurandam, congrue intermittit hoc nomen verbum, cum loquitur de filio, et dicit illud lumen.

Sed si istud lumen sufficiens est per se omnia manifestare, non solum seipsum, quid ergo indigebat ut testificaretur? non ergo necessaria sunt testimonia ioannis et prophetarum de christo.

Respondeo dicendum, quod haec obiectio est Manichaeorum, qui volunt destruere vetus testamentum. Unde a sanctis contra hos multiplex ratio assignatur, quare christus testimonium prophetarum voluit habere.

Origenes quidem assignat tres rationes ad hoc. Primo quidem quod deus vult aliquos testes habere, non quod ipse eorum testimonio indigeat, sed ut eos nobilitet quos constituit testes; sicut videmus etiam in ordine universi, quod deus producit aliquos effectus per causas medias, non quia ipse impotens sit ad eos immediate producendos, sed quia ad nobilitandas ipsas causas medias eis causalitatis dignitatem communicare dignatur. Sic ergo, etsi deus potuerit omnes homines illuminare per se et in cognitionem suam adducere, ut tamen debitus ordo servaretur in rebus, et ut aliquos homines nobilitaret, voluit divinam cognitionem ad homines per aliquos homines devenire. Is. XLIII, 10: vere vos testes mei estis, dicit dominus.

Secunda ratio est, quia christus illuxit mundo per miracula: quae quidem, quia in tempore facta erant, temporaliter transierunt, neque pervenerunt ad omnes. Verba vero prophetarum commendata Scripturae, poterant non solum ad praesentes, sed etiam ad posteros pervenire. Voluit ergo dominus homines ad cognitionem verbi venire per testimonia prophetarum, ut non solum praesentes, sed etiam futuri de ipso illuminarentur; et ideo signanter dicit ut omnes crederent per illum, non solum praesentes, sed etiam futuri.

Tertia ratio est, quia homines sunt diversae conditionis, et diversimode ad veritatis cognitionem perducti et dispositi. Quidam namque ad veritatis cognitionem magis perducuntur per signa et miracula; quidam vero magis per sapientiam; unde I Cor. I, 22: Iudaei signa petunt, et Graeci sapientiam quaerunt. Ut ergo dominus omnibus ostenderet viam salutis, utramque viam pandere voluit, scilicet signorum et sapientiae, ut qui non perducerentur ad viam salutis per miracula in veteri et novo testamento facta, saltem per viam sapientiae, ut in prophetis et aliis sacrae Scripturae libris, ad veritatis cognitionem perveniant.

Quarta ratio est chrysostomi, quia scilicet homines infirmi intellectus, veritatem et cognitionem dei seipsa capere non possunt; unde voluit deus eis condescendere et illuminare quosdam homines de divinis prae aliis, ut ab eis humano modo cognitionem de divinis acciperent, quorum cognitionem in seipsis attingere non valebant. Et ideo dicit ut omnes crederent per illum. Quasi dicat: venit in testimonium, non propter ipsum lumen, sed propter ipsos homines, ut scilicet crederent per illum.

Sic ergo patet idonea esse et congruentia testimonia prophetarum, et ideo recipienda utpote nobis necessaria ad veritatis cognitionem.

Dicit autem crederent quia est duplex participatio divini luminis. Una scilicet perfecta, quae est in gloria, Ps. XXXV, V. 10: in lumine tuo videbimus lumen, alia est imperfecta, quae scilicet habetur per fidem, quia venit in testimonium. De istis duobus modis dicitur I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate; tunc autem facie ad faciem; et ibidem dicitur: nunc cognosco ex parte; tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum. Istorum autem modorum prior est modus participationis per fidem; quia per ipsam pervenitur ad speciem. Unde Is. VII, 9, secundum aliam litteram: nisi credideritis, non intelligetis; ubi nostra habet: si non credideritis, non permanebitis. II cor.

C. III, 18: nos autem omnes revelata facie gloriam domini speculantes, in eamdem imaginem, scilicet quam perdidimus, transformamur a claritate in claritatem; Glossa: a claritate fidei, in claritatem speciei.

Dicit ergo ut omnes crederent per illum; non ut omnes viderent illum perfecte statim, sed ut primo per fidem credendo, et postea per speciem in patria perfruendo.

Dicit autem per eum, ut ostendat differentiam eius ad christum. Christus enim venit, ut omnes crederent in eum; infra VII, V. 38: qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent aquae vivae.

Ioannes vero ut omnes crederent, non quidem in eum, sed in christum per eum.

Sed contra. Non omnes crediderunt per illum.

Si ergo venit ut omnes crederent per illum, frustra venit.

Respondeo dicendum, quod quantum est ex parte dei mittentis, et ex parte ioannis venientis, sufficiens modus adhibitus est omnibus perveniendi ad finem; sed ex parte eorum qui oculos suos statuerunt declinare in terram, et noluerunt videre ipsum lumen, defectus fuit, quia non omnes crediderunt.

Licet autem ioannes, de quo tot dicta sunt, et quod missus a deo, magnus sit, nihilominus tamen eius adventus non est sufficiens hominibus ad salutem; quia salus hominis in hoc consistit, quod participet ipsam lucem. Unde, et si ioannes lux fuisset, suffecisset hominibus ad salutem eius adventus; sed ipse non erat lux; unde dicit non erat ille lux. Et ideo necessaria erat lux, quae sufficeret hominibus ad salutem.

Vel aliter. Ioannes venit ut testimonium perhiberet de lumine. Consuetum est autem testificantem esse maioris auctoritatis, quam ille cui perhibet testimonium. Ne ergo credatur ioannem esse maioris auctoritatis, quam christus, dicit evangelista non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine.

Testatur enim non quia maior, sed quia notior, etiamsi sit minor.

Sed quaeritur de hoc quod dicit non erat ille lux. Contra dicitur Eph. V, 8: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino; et Matth. V, 14: vos estis lux mundi. Sunt ergo ioannes, et apostoli, et omnes boni, lux.

Respondeo. Quidam dicunt quod ioannes non erat lux cum articulo, quia hoc est solius dei proprium; sed si lux ponatur sine articulo, erat ioannes et omnes sancti facti lux. Quod est dictu: filius dei est lux per essentiam, ioannes vero et omnes sancti per participationem. Et ideo quia ioannes participabat verum lumen, congruenter testimonium perhibebat de lumine: ignis enim convenientius manifestatur per aliquod ignitum quam per aliquid aliud, et color per coloratum.