Lectio 1

Supra dominus informavit discipulos suos exemplis, hic confortat eos verbis, et primo ponitur multiplex verborum exhortatio; secundo ipsorum quae dicta sunt explicatio, cap. XVI haec locutus sum vobis, ut non scandalizemini.

Circa primum sciendum est, quod duo imminebant discipulis, de quibus conturbari poterant.

Unum de praesenti, scilicet recessus christi imminens; aliud de futuro, scilicet tribulationes quas passuri erant.

Primo ergo confortat eos contra primum, scilicet contra eius recessum; secundo contra tribulationes quas passuri erant, XV, cap., ego sum vitis vera etc..

Circa primum duo facit.

Primo confortat eos ex parte ipsorum remanentium; secundo ex parte sui recedentis, ibi non turbetur cor vestrum, neque formidet.

Circa primum tria facit.

Primo praemittit suum accessum ad patrem; secundo promittit eis donum spiritus sancti, ibi si diligitis me, mandata mea servate; tertio suam praesentiam, ibi non relinquam vos orphanos circa primum duo facit.

Primo praemittit suum accessum ad patrem; secundo agit de via per quam accessurus erat, ibi et quo ego vado scitis, et viam scitis.

Circa primum tria facit.

Primo excludit turbationem; secundo innuit sui potestatem, ibi creditis in deum, et in me credite; tertio subiungit promissionem, ibi in domo patris mei mansiones multae sunt.

Circa primum sciendum est, quod discipuli perturbari poterant ex verbis domini supradictis de proditione Iudae, et negatione Petri, et recessu suo. Et vere omnia turbationem et dolorem ingerebant; ps.

LIX, 4: commovisti terram, scilicet cordium discipulorum, et conturbasti eam. Et ideo dominus sanare volens eorum contritionem, dicit non turbetur cor vestrum.

Sed contra; Act. I, 1: coepit iesus facere et docere. Sed supra XIII, 21, dicitur: turbatus est iesus spiritu etc.. Quomodo ergo docet non turbari qui primo turbatus est? responsio. Dicendum quod non docuit contrarium eius quod fecit. De eo autem dicitur quod turbatus est spiritu, non quod spiritus eius sit turbatus. Hic autem non prohibet quin turbentur spiritu, sed prohibet quod eorum cor, idest spiritus, non turbetur.

Est enim quaedam turbatio ex spiritu, ex ratione procedens, quae laudabilis est, nec prohibetur. II Cor. VII, 10: quae enim secundum deum tristitia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur. Alia est tristitia seu turbatio ipsius rationis; quae non est laudabilis, quia abducit a propria rectitudine; et prohibetur Ps. XXXVI, V. 24: iustus non conturbabitur, quia dominus supponit manum suam. Non enim turbari potest qui deum semper habet.

Et ideo dominus suae divinitatis potestatem subiungit, dicens creditis in deum, et in me credite: ubi unum supponit, et aliud praecipit.

Supponit quidem eorum fidem in deum, dicens creditis in deum: in hoc enim iam instructi erant ab ipso; Hebr. XI, 6: accedentem ad deum oportet credere.

Praecipit autem ut credant in ipsum, dicens et in me credite. Si enim in deum creditis, ego autem sum deus: consequens est quod in me credatis. Et tenet haec consequentia, sive ly deus teneatur essentialiter, cum ipse filius sit deus, sive ly deus supponat pro persona patris. Nullus enim potest in patrem credere nisi credat in filium; supra V, 23: qui non honorificat filium, non honorificat patrem.

In hoc autem quod dicit et in me credite, contestatur se verum esse deum; nam etsi homini vel creaturae credere liceat, in nullum tamen nisi in deum credere debemus. Est ergo in christum credendum sicut in deum.

I Io. Ult., 20: ut sitis in vero filio eius christo. Hic est verus deus et vita aeterna; supra VI, 29: hoc est opus dei, ut credatis in eum quem misit ille.

Consequenter cum dicit in domo patris mei mansiones multae sunt, subiungit promissionem quae est ut per christum accedant, et introducantur ad patrem.

Promissio autem de accessu aliorum ad aliquem locum duo includit: unum est praecedens, scilicet loci praeparatio; aliud sequens, scilicet in locum introductio. Et ideo dominus duas hic promissiones facit: unam quae pertinet ad loci praeparationem, aliam ad loci introductionem. Prima autem non est necessaria, cum iam locus sit praeparatus; sed secunda: et ideo circa hoc duo facit.

Primo excludit necessitatem primae promissionis; secundo ponit secundam promissionem, ibi et si abiero, et praeparavero vobis locum, iterum veniam, et accipiam vos ad meipsum.

Circa primum duo facit.

Primo excludit necessitatem praeparationis; secundo ostendit facultatem suam ad praeparandum, si necesse esset, ibi si quo minus, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum.

Dicit ergo in domo patris mei mansiones multae sunt.

Ubi sciendum est, quod cum uniuscuiusque domus sit in qua habitat, illa dicitur domus dei in qua habitat deus; deus autem habitat in sanctis; Ier. XIV, 9: tu in nobis es, domine etc.. Sed in quibusdam quidem per fidem; II Cor. VI, 16: inhabitabo in illis, et inambulabo inter eos. In quibusdam vero per fruitionem perfectam, I Cor. XV, 28: ut sit deus omnia in omnibus. Duplex est ergo domus dei. Una est militans ecclesia, scilicet congregatio fidelium; I Tim. III, 15: ut scias quomodo oporteat te in domo dei conversari, inhabitat deus per fidem; Apoc. XXI, 3: quae est ecclesia dei vivi. Et hanc ecce tabernaculum dei cum hominibus, et habitabo in illis. Alia est triumphans, scilicet sanctorum collectio in gloria patris; ps.

C. Lxiv, 5: replebimur in bonis domus tuae.

Sanctum est templum tuum, mirabile in aequitate.

Sed domus patris dicitur non solum illa quam ipse inhabitat, sed etiam ipsemet, quia ipse in seipso est. Et in hac domo nos colligit.

Quod autem ipse deus sit domus, habetur II Cor. V, 1: domum habemus a deo, non manufactam, aeternam in caelis. Et haec domus est gloriae, quae est ipse deus; ier.

C. XVII, 12: solium altitudinis gloriae tuae a principio, locus sanctificationis nostrae. Manet autem homo in hoc loco, scilicet deo, quantum ad voluntatem et affectum per fruitionem caritatis I Io. IV, 16: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo: et quantum ad intellectum per notitiam veritatis; infra XVII, 17: sanctifica eos in veritate.

In hac ergo domo, idest in gloria, quae deus est, mansiones multae sunt, idest diversae participationes beatitudinis ipsius; quia qui plus cognoscit, maiorem locum habebit.

Diversae ergo participationes divinae cognitionis et fruitionis, sunt diversae mansiones.

Sed hic est quaestio utrum unus possit esse beatior alio. Videtur quod non.

Beatitudo enim est finis; et perfectum non recipit maius et minus: ergo non potest magis et minus haberi.

Responsio. Dicendum quod aliquid dicitur perfectum dupliciter: absolute, et secundum quid. Perfectio quidem beatitudinis absoluta est solius dei: quia solus ipse tantum cognoscit se et amat quantum cognoscibilis est et amabilis (infinite enim cognoscit, et amat infinitam veritatem et bonitatem suam)p et quantum ad hoc, ipsum summum bonum, quod est beatitudinis obiectum, et causa, non potest esse maius et minus: non enim est nisi unum summum bonum, quod est deus.

Secundum quid autem, idest secundum aliquas conditiones temporis, naturae et gratiae; et sic unus potest esse beatior alio secundum adeptionem huius boni, et capacitatem uniuscuiusque hominis. Quia quanto homo magis est eius capax, tanto magis participat ipsam, inquantum scilicet est melius dispositus et ordinatus ad eius fruitionem: ad quod disponitur dupliciter. Consistit enim beatitudo in duobus: scilicet in divina visione, et ad hanc disponitur per munditiam: et ideo quanto quis habet cor magis elevatum a terrenis, tanto magis et perfectius deum videbit. Item in fruitionis delectatione, et ad hanc disponitur per amorem: et ideo qui habet cor magis fervens amore dei, magis delectabitur in divina fruitione. De prima dicitur Matth. V, 8: beati mundo corde, quoniam ipsi deum videbunt.

Item quaeritur de hoc quod dicitur Matth. XX, quod unus denarius datur omnibus laborantibus. Hic autem denarius nihil aliud est quam mansio in domo patris.

Non ergo sunt multae mansiones.

Responsio. Dicendum quod merces vitae aeternae et una est, et multae. Multae quidem secundum diversam capacitatem participantium, secundum quam sunt diversae mansiones in domo patris; una vero tripliciter.

Primo quidem propter unitatem obiecti: idem enim est quod omnes beati vident, et quo omnes fruuntur; et ideo unus denarius, sed diversimode videbitur et amabitur; iob c. XXII, 26: tunc super omnipotentem deliciis afflues; Is. XXVIII, 5: in illo die erit dominus exercituum sceptrum exultationis residuo populi sui, et corona gloriae. Et simile est ac si aliquis praeberet alicui fontem, ut ad libitum omnes biberent; de quo qui maius vas haberet, plus acciperet, et qui minus, minus. Unus ergo fons ex parte sua est, sed non eadem mensura recipientium. Et haec est sententia beati Gregorii, XXII Moral.. Secundo propter eamdem aeternitatis mensuram, secundum Augustinum: quia omnes habebunt aeternam beatitudinem, quia ibunt iusti in vitam aeternam, sed diversae sunt propter capacitatem. Tertio propter caritatem, quae omnia unit, gaudia singulorum faciens omnium, et e converso; Rom. XII, 15: gaudere cum gaudentibus etc..

Sed notandum, quod ex hoc verbo pelagiani acceperunt occasionem errandi.

Dicunt enim, quod pueri non baptizati decedentes, erunt in domo dei salvati, sed non in regno; quia supra III, 5, dicitur: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non intrabit in regnum dei.

Sed contra hoc dicit Augustinus quod dominus dicit quod mansiones huiusmodi sunt in domo dei. Nihil autem magis est in regno quam domus: nam regnum constituitur ex civitatibus, civitates autem ex vicis, vici autem ex domibus. Si ergo mansiones sunt in domo, manifestum est quod sunt in regno.

Consequenter cum dicit si quo minus, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum, ostendit facultatem suam ad praeparandum eis locum, si necesse esset.

Posset enim aliquis dicere: verum est quod in domo patris sui mansiones multae paratae sunt: quod si non esset, non posset eas parare.

Et ideo dominus hoc excludens dicit, quod si minus, idest mansiones non essent paratae, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum.

Ubi videndum est quid est hoc quod dixit parare vobis locum. Paratur autem locus dupliciter.

Uno modo cum in se disponitur, puta cum purgatur vel ampliatur locus; Is. LIV, 2: dilata locum tentorii tui. Alio modo cum datur alicui facultas intrandi; unde Ps. Lxx, 3, petebat: esto mihi in deum protectorem, et in locum munitum; quasi diceret: semper sit mihi facultas intrandi. Et secundum hoc potest dupliciter intelligi. Si enim locus iste esset tale aliquid quod defectum haberet, aut quodcumque creatum, subiaceret meae potestati ut perficerem illum: nam omnis creatura potestati verbi subiecta est; supra, I, 3: omnia per ipsum facta sunt. Si ergo ita esset, quod haberet defectum, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Sed locus in se paratus est. Locus enim iste est ipse deus, ut dictum est, in quo est omnium perfectionum excellentia. Sed forte non est vobis facultas intrandi, et ideo si quo minus, idest si non haberetis facultatem intrandi, et non essetis praedestinati ad locum illum, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum.

Nam in potestate mea est ut praedestinarem vos ad locum illum. Nam ipse cum patre et spiritu sancto praedestinavit eos ad vitam aeternam; Eph. I, 4: elegit nos in ipso.

Sed quia supra dixerat: quo ego vado, vos non potestis me modo sequi: ne crederent se finaliter ab eo abscissos esse, ideo subiungit et si abiero, et praeparavero vobis locum, iterum veniam, et accipiam vos ad meipsum: ubi ponit secundam promissionem, scilicet inductionem in regnum.

Ubi videtur esse verborum contrarietas.

Dixit enim: si quo minus, dixissem quia vado parare vobis locum: ubi innuit quod non vadit ad parandum locum. Hic autem dicitur si abiero, et praeparavero vobis locum: ubi innuit, quod vadit ad parandum locum.

Sed dicendum quod uno modo posset legi coniunctim ut sit sensus: si quo minus, idest si necesse esset, dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Et iterum: si quo minus, idest si abiero et praeparavero vobis locum.

Secundum Augustinum autem legitur distinctim, ut scilicet haec sit alia clausula ab illa. Dominus praeparavit ab aeterno praedestinando, praeparavit exequendo. Praeparavit autem per recessum suum. Unde illud quod primo dixit, quod mansiones paratae erant, hoc intelligitur quantum ad primam praeparationem ab aeterno: quod autem hic dicit si abiero et praeparavero intelligitur quantum ad executionem aeternae praedestinationis.

Praeparavit autem dominus per recessum suum nobis locum quinque modis.

Primo quidem dando locum fidei. Fides enim cum sit eorum quae non videntur, non erat de christo apud discipulos, quando eum personaliter videbant. Subtraxit ergo se eis, ut quem habebant praesentia corporali, et videbant oculis corporis, haberent praesentia spirituali, et cernerent oculo mentis: quod est habere per fidem. Secundo demonstrando eis viam ad locum eundi; Mich. I, V. 13: ascendit pandens iter ante eos.

Tertio pro eis orando; Hebr. VII, 25: accedens per semetipsum ad deum salvare potest; Deut. XXXIII, 26: ascensor caeli auxiliator tuus. Quarto sursum attrahendo; Cant. I, V. 3: trahe me post te; Coloss. III, 1: si consurrexistis cum christo, quae sursum sunt quaerite. Quinto spiritum sanctum eis mittendo; supra VII, 39: nondum erat spiritus datus, quia nondum erat iesus glorificatus.

Complementum autem glorificationis christi fuit in eius ascensione: et ideo statim cum ascendit, spiritum sanctum misit discipulis suis. Sic ergo praedixit eis corporalem recessum, dicens si abiero et praeparavero vobis locum; deinde promittit eis spiritualem reditum, dicens iterum veniam et recipiam. Veniam in fine mundi, Act. I, 11: quemadmodum vidistis eum ascendentem in caelum, sic veniet. Et accipiam vos ad meipsum, glorificatos in anima et corpore; I Thess. IV, 16: similiter rapiemur cum illis in nubibus obviam christo in aera.

Sed numquid spiritus apostolorum non accipiuntur a christo usque in finem mundi? ad quod dicendum est, quod Graecorum opinio est, quod sancti non vadunt ad Paradisum usque ad diem iudicii.

Sed si hoc esset, tunc apostolus frustra haberet desiderium esse cum christo, phil.

C. I, 23. Et ideo dicendum, quod statim dissoluta huius habitationis domo, quantum ad animam sumus cum christo. Et sic hoc quod dicit iterum veniam, et accipiam vos ad meipsum, potest exponi de adventu spirituali, quo christus semper visitat ecclesiam fidelium, et quemlibet sanctorum vivificat in morte.

Ut sit sensus: iterum veniam, ad ecclesiam spiritualiter continue, et accipiam vos ad meipsum: idest firmabo in fide et dilectione mea; Cant. VI, 1: dilectus meus ascendit ad areolam aromatum, idest ad congregationem sanctorum, ut pascatur, idest delectetur in virtutibus, et lilia colligat, idest, animas puras ad se trahat, cum vivificat sanctos in morte.

Deinde subdit fructum, dicens ut ubi ego sum et vos sitis, idest, ubi est caput, sint membra; ubi magister, sint discipuli; Matth. XXIV, 28: ubi fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae; supra XII, 26: ubi ego sum, illic et minister meus erit.