Lectio 3

Postquam evangelista posuit quomodo discipuli inquisierunt christum hic consequenter agit de turbis eum quaerentibus, et primo ponitur motivum ad inquirendum; secundo inquirendi opportunitas, ibi aliae vero supervenerunt naves etc.; tertio ponitur ipsa inquisitio, ibi cum ergo vidisset turba etc..

Movit autem ad inquirendum christum turbas miraculum praecedens, scilicet quod absque vehiculo mare transierit. Quod quidem innotuit eis, eo quod de sero non erat in littore, quod erat iuxta locum ubi fecerat miraculum de panibus, ubi una navis tantum erat, quae quidem navis cum discipulis ad aliam partem transfretavit absque christo. Unde cum de mane non invenissent christum ex eadem parte ex qua fuerat praecedenti die, sed iam erat ex alia parte, nec habuisset aliquam aliam navem in qua transiret, suspicati sunt quod supra mare ambulans transivisset.

Et hoc est quod dicit altera die, ab ea qua fecerat miraculum de panibus, turba quae stabat trans mare, ubi miraculum fecerat vidit quod navicula alia non erat ibi nisi una, quia in praecedenti die non fuerat nisi illa tantum, et vidit quia non introisset cum discipulis suis iesus in navim etc..

Per hanc unam navem significatur ecclesia, quae est una, unitate fidei et sacramentorum; Ephes. IV, 5: una fides, unum baptisma. Per hoc autem quod iesus non est cum discipulis, significatur corporalis separatio christi ab eis in ascensione; Mc. Ult., 19: dominus quidem iesus postquam locutus est eis, assumptus est in caelum.

Opportunitas autem inquirendi datur ex adventu aliarum navium ab alia parte maris, cum quibus poterant transire ad quaerendum christum; et ideo dicit aliae vero naves supervenerunt, ex alia parte, scilicet a tiberiade, iuxta locum ubi manducaverunt panes etc..

Per istas alias naves quae supervenerunt, significantur conventicula haereticorum et eorum qui quae sua sunt, quaerunt, et non quae iesu christi; infra: quaeritis me, quia manducastis ex panibus meis; et quae sunt separatae vel fide quantum ad haereticos, vel caritate carentes quantum ad carnales, qui non sunt proprie in ecclesia, sed tamen sunt iuxta eam, inquantum simulatam fidem praetendunt, et speciem sanctitatis habent; secundum illud II Tim. III, 5: habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes.

Et II Cor. XI, 14: non est mirum si ministri Satanae transformant se.

Sed inquisitio fuit studiosa; unde dicit cum ergo vidisset turba etc., et primo ostendit quomodo inquirit turba christum; secundo quomodo inventum interrogat.

Dicit ergo primo, quod cum vidisset turba quod iesus non erat ibi, nec discipuli eius, ascenderunt in naviculas, quae venerant a tiberiade, quaerentes eum: quod est laudabile; Is. LV, 6: quaerite dominum dum inveniri potest; et Ps. Lxviii, 33: quaerite dominum, et vivet anima vestra.

Sed inventum interrogant, unde dixit et cum turbae invenissent eum, scilicet christum, trans mare, dixerunt ei: Rabbi, quando huc venisti? sed haec quaestio dupliciter potest intelligi.

Uno modo ut quaerant tantum de tempore; et tunc, secundum chrysostomum exprobranda est eorum ruditas, quia post tantum miraculum non quaerunt de modo transeundi, qualiter scilicet sine navi transisset; sed tantum de tempore transitus.

Vel potest dici, quod per hoc quod dicunt quando, non solum quaerunt de tempore, sed etiam de aliis circumstantiis quae concurrerunt ad transitum miraculosum.

Sed attende, quod supra post refectionem volebant eum facere regem; nunc vero eum praesentem habent, nec eum regem facere volunt. Cuius ratio est, quia ipsi volebant eum facere regem concitati a passione laetitiae causatae a refectione. Passiones autem huiusmodi cito transeunt, et ideo ea quae secundum ipsas passiones disponuntur, transitoria sunt: quae vero ratione disponuntur, magis permanent; Eccli. XXVII, 12: homo sapiens in sapientia sua permanet sicut sol; stultus autem ut luna mutatur; Prov. XI, 18: impius facit opus instabile.

Consequenter cum dicit respondit ei iesus etc., agit dominus de cibo spirituali; et primo proponit veritatem de spirituali; secundo contradictionem excludit, ibi murmurabant ergo Iudaei de illo.

Circa primum tria facit.

Primo proponit veritatem spiritualis cibi; secundo insinuat eius originem, ibi dixerunt ergo ei: quod ergo tu facis signum? etc.; tertio docet modum capiendi ipsum cibum, ibi dixerunt ergo ad eum: domine, semper da nobis panem hunc.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit cibum spiritualem, et eius virtutem; secundo manifestat eum quis sit, ibi dixerunt ergo ad eum: quid faciemus ut operemur opera dei? circa primum duo facit.

Primo arguit perversam eorum cupiditatem; secundo hortatur ad veritatem, ibi operamini etc..

Dicit ergo amen, amen dico vobis, licet ostendatis vos quasi devotos, tamen quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis; quasi dicat: propter carnem me quaeritis, non propter spiritum, quia scilicet ut iterum pascamini.

Et, sicut Augustinus dicit, locum istorum tenent qui quaerunt iesum, non propter seipsum, sed ut aliqua commoda saecularia consequantur; sicut sunt illi qui negotia habentes, ad praelatos et clericos accedunt, non propter christum, sed ut eorum intercessione promoveantur apud magnates; sicut sunt illi qui ad ecclesias confugiunt, non propter iesum, sed quia a potentioribus premuntur; sicut etiam sunt illi qui ad sacros ordines ad dominum appropinquantes, non eisdem merita virtutum, sed subsidia vitae praesentis inquirunt, scilicet divitias et honores, ut Gregorius dicit XXIII Moral.. Et hoc patet: nam facere signa, virtutis divinae est; sed manducare panem multiplicatum, est temporale. Quia ergo non veniunt ad christum propter virtutem quam in eo vident, sed propter hoc quod ex panibus manducant, non christo serviunt, sed suo ventri, ut dicitur Phil. III et Ps. XLVIII, V. 19: confitebitur tibi cum benefeceris ei.

Ad veritatem eos reducit proponendo eis spiritualem cibum, dicens operamini non cibum qui perit, sed qui manet in vitam aeternam, et primo proponit eius virtutem; secundo eius auctoritatem, ibi quem filius hominis dedit vobis.

Virtus illius cibi consideratur in hoc quod non perit.

Unde sciendum est circa hoc, quod corporalia sunt quaedam similitudines spiritualium, utpote ab eis causata et derivata, et ideo imitantur ipsa spiritualia aliquo modo. Unde sicut corpus sustentatur cibo, ita illud quo sustentatur spiritus, dicitur eius cibus, quidquid sit illud. Illud autem quo sustentatur corpus, cum transeat in corporis naturam, corruptibile est; sed cibus quo sustentatur spiritus, est incorruptibilis, quia non mutatur in ipsum spiritum, sed potius e converso spiritus in cibum. Unde dictum est, Augustini: cibus sum grandium: cresce, et manducabis me. Nec tu me mutabis in te, ut cibum carnis tuae, sed mutaberis in me: ut dicitur Lib. Confessionum.

Et ideo dicit dominus operamini; idest, operando quaerite, seu operibus mereamini non cibum qui perit, scilicet corporalem; I cor.

C. VI, 13: esca ventri, et venter escis, deus autem et hunc et hanc destruet quia non semper erit usus ciborum; sed illum cibum operamini, scilicet spiritualem, qui manet in vitam aeternam; qui quidem cibus est ipse deus, inquantum est veritas contemplanda, et bonitas amanda, quibus reficitur spiritus; prov.

C. IX, 5: comedite panem meum; Eccli. XV, V. 3: cibavit illum pane vitae et intellectus.

Item ipsa obedientia divinorum mandatorum; supra IV, 34: meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me. Item ipse etiam christus.

Infra eodem: ego sum panis vitae; item: caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Et hoc inquantum est coniuncta verbo dei, quod est cibus quo Angeli vivunt.

Similem autem differentiam assignavit supra c. IV, 13, de potu corporali et potu spirituali, cum dixit: qui biberit ex aqua hac, sitiet iterum: qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum, quam hic assignat inter cibum corporalem et spiritualem.

Cuius ratio est, quia corporalia sunt corruptibilia, spiritualia vero, et maxime deus, sunt aeterna.

Sed sciendum est, secundum Augustinum in libro de operibus monachorum, quod ex hoc verbo, scilicet operamini non cibum qui perit, quidam monachi erroris causam sumpserunt, dicentes, spirituales viros non debere aliquid corporaliter operari. Sed hic intellectus est falsus, quia Paulus, qui maxime spiritualis fuit, propriis manibus laboravit, ut habetur Ephes. IV, 28, ubi ipse dicit: qui furabatur, iam non furetur; magis autem laboret manibus suis. Ergo est verus intellectus, ut opus nostrum, idest principale studium et intentionem nostram dirigamus ad quaerendum cibum qui ducit ad vitam aeternam, scilicet bona spiritualia. Ad temporalia autem non debemus principaliter attendere, sed accessorie, idest solum ea procurare ratione corporis corruptibilis, quod sustentari oportet quamdiu in hac vita vivimus. Unde contra hoc signanter dicit apostolus, II Thess. III, 10: qui non laborat non manducet; quasi diceret: qui dicunt quod nihil corporale est operandum, quia comestio est quid corporale, tales non debent comedere.

Consequenter cum dicit quem filius hominis dabit vobis, ponit spiritualis cibi datorem: et primo ponit auctorem huius cibi; secundo manifestat unde habeat auctoritatem cibandi.

Auctor autem et dator cibi spiritualis est christus; et ideo dicit quem, scilicet cibum qui non perit, filius hominis dabit vobis. Si dixisset filius dei, non fuisset visum mirum; sed hoc quod filius hominis dat eum, magis elevat ad attentionem. Spiritualiter tamen ideo filius hominis dat, quia natura humana infirma per peccatum fastidiebat spiritualem cibum, nec poterat ipsum in sua spiritualitate sumere: unde oportuit quod filius dei carnem sumeret, et per eam nos reficeret; Ps. XXII, 5: parasti in conspectu meo mensam.

Unde autem habeat auctoritatem dandi, subdit cum dicit hunc enim pater signavit deus; quasi dicat: quod filius hominis dabit, hoc non habet nisi inquantum singularitate et eminentia plenitudinis gratiae praecellit omnes filios hominum; unde dicit hunc, scilicet filium hominis, pater signavit: idest, signanter distinxit a ceteris; Ps. XLIV, 8: unxit te deus deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis.

Vel, secundum Hilarium signavit, idest sigillavit.

Quando autem sigillum in cera imprimitur, cera retinet totam figuram sigilli, sicut et filius totam figuram patris accepit. Est autem duplex receptio quam filius recepit a patre.

Una aeterna; et de hac non intelligitur quod hic dicitur signavit, quia in sigillatione aliud est natura recipiens, et aliud imprimens.

Sed hoc intelligitur de mysterio incarnationis, quia in natura humana deus pater impressit verbum, qui est splendor et figura substantiae eius: ut dicitur Hebr. I, 3.

Vel secundum chrysostomum signavit, idest, ad hoc specialiter eum deus pater instruit ut daret vitam aeternam mundo; infra X, 10: ego veni ut vitam habeant etc.. Sic enim quando aliquis eligitur ad aliquod magnum officium peragendum, dicitur signari ad illud officium; Lc. X, 1: post haec designavit dominus et alios septuaginta discipulos etc.. Vel signavit, idest manifestavit per vocem in baptismo, et per opera, ut dictum est supra, V.

Consequenter cum dicit dixerunt ergo ad eum: quid faciemus ut operemur opera dei? manifestat quid sit cibus spiritualis, et primo ponitur quaestio Iudaeorum; secundo subditur responsio iesu christi, ibi respondit iesus etc..

Circa primum sciendum est, quod Iudaei instructi ex lege, credebant nihil aeternum esse nisi deum. Unde, cum dixisset quod cibus spiritualis permaneat in vitam aeternam, intellexerunt cibum illum esse aliquid divinum.

Et ideo quaerentes, non de cibo, sed de opere dei mentionem faciunt, cum dicunt quid faciemus ut operemur opera dei? in quo non longe erant a veritate, cum nihil aliud sit cibus spiritualis quam operari opera dei; lc.

C. XVIII, 18: quid faciendo vitam aeternam possidebo? responsio domini ponitur, cum dicit hoc est opus dei ut credatis in illum etc..

Ubi considerandum est, quod apostolus, Rom. IV, distinguit fidem ab operibus, dicens, quod Abraham non est iustificatus ex operibus, sed ex fide. Quid est ergo quod hic dominus dicit, ipsam fidem, seu credere, esse opus dei? sed ad hoc est duplex responsio. Una, quod apostolus non distinguit fidem ab operibus simpliciter, sed ab exterioribus. Sunt enim quaedam opera exteriora, quae exercentur corporalibus membris, quae quia magis nota sunt, secundum communem usum opera dicuntur; alia vero sunt interiora, quae exercentur in ipsa anima, quae non sunt nota nisi sapientibus, et quae convertuntur ad Cor. Alio modo dicitur, quod ipsum credere potest computari inter opera exteriora, non quod fides sit ipsa opera, sed eorum principium; unde et signanter dicit ut credatis in illum. Differt enim dicere credere deum, sic enim designo obiectum; et credere deo, quia sic designo testem; et credere in deum, quia sic designo finem: ut sic deus possit haberi ut obiectum fidei, ut testis, et ut finis; sed aliter et aliter.

Quia obiectum fidei potest esse creatura, credo enim caelum esse creatum; similiter et creatura potest esse testis fidei, credo enim Paulo, seu cuicumque sanctorum; sed fidei finis non potest esse nisi deus: nam mens nostra solum in deum fertur sicut in finem. Finis autem cum habeat rationem boni, est obiectum amoris; et ideo credere in deum ut in finem, est proprium fidei formatae per caritatem: quae quidem fides sic formata, est principium omnium bonorum operum; et intantum ipsum credere dicitur opus dei.

Sed si fides est opus dei, quomodo homines faciunt opera dei? sed hoc solvitur per Is. XXVI, 12, cum dicit: omnia opera nostra operatus est in nobis.

Nam hoc idem quod credimus, et quidquid operamur boni, est in nobis a deo; Phil. II, V. 13: ipse est qui operatur in nobis et velle, et perficere. Et ideo signanter dicit, credere esse opus dei, ut ostendat fidem esse donum dei, ut dicitur Eph. II, 8.

Consequenter cum dicit dixerunt ergo ei: quod ergo tu facis signum? agitur de origine cibi, et primo ponitur quaestio Iudaeorum; secundo responsio christi, ibi amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de caelo.

Circa primum tria faciunt. Primo petunt signum; secundo determinant ipsum; tertio inducunt Scripturae testimonium.

Signum autem petunt proponendo quaestionem; unde dixerunt illi: quod tu facis signum, ut videamus, et credamus tibi? haec autem quaestio aliter inducitur ab Augustino, et aliter a chrysostomo. Chrysostomus enim dicit, quod dominus invitaverat eos ad fidem. Argumenta autem ad fidem inducentia sunt miracula; I Cor. XIV, 22: signa data sunt infidelibus. Et ideo ad hoc quaerunt signum quo credant: mos enim est Iudaeis signa petere; I Cor. I, 22: quoniam Iudaei signa quaerunt. Unde dicit quod ergo signum tu facis? sed hoc ridiculosum videtur, quod propter hoc quaerant aliqua miracula, quia statim fecerat aliqua multiplicando panes, et ambulando supra mare, quae in praesentia extiterant, quibus credere possent. Sed hoc ideo dicunt, ut provocent dominum, et inducant ut semper eos pasceret. Quod patet, quia nullam mentionem faciunt de alio signo, nisi de eo quod factum est in eorum parentibus per Moysen quadraginta annis, ut quasi per hoc petant quod semper eos pascat; unde dicunt patres nostri manducaverunt manna in deserto.

Nec dicunt: deus pavit patres nostros manna, ne videantur velle aequare eum deo.

Similiter non dicunt, Moyses pavit eos, ne videantur Moysen praeferre christo, quasi in hoc eum allicere volentes, ut continue eos pascat. De cibo illo dicitur Ex. XVI, et in ps.

C. Lxxvii, 25: panem Angelorum manducavit homo.

Augustinus autem dicit, quod dominus dixit se daturum eis cibum qui permanet in vitam aeternam; unde quasi videtur se Moysi praeferre. Iudaei autem Moysen reputabant maiorem christo; unde dicebant, infra c. IX, 29: nos scimus quia Moysi locutus est deus; hunc autem nescimus unde sit. Unde requirebant quod christus faceret aliqua maiora quam Moyses fecerit; et ideo reducunt in memoriam ea quae Moyses fecit, dicentes: patres nostri manducaverunt manna in deserto; quasi diceret: hoc quod dicis de te, maius est quam illud quod fecit Moyses: quia promittis cibum qui non perit; sed manna quod dabat Moyses si servabatur in alium diem, vermibus scaturiebat. Si ergo vis ut credamus tibi, facias aliquid maius Moyse: nam quod fecisti non est maius, quia satiasti quinque millia hominum, sed quinque panibus hordeaceis, et semel tantum; ille vero totum populum satiavit manna de caelo annis quadraginta, et hoc in deserto, sicut scriptum est in Ps. Lxxvii, 24: panem de caelo dedit eis manducare.