Lectio 7

Supra repressit dominus murmur Iudaeorum, quod ortum habuit de origine cibi spiritualis; hic reprimit eorum litigium, quod erat inter eos de sumptione huius cibi, et primo ponit eorum litigium; secundo dominus comprimit illud, ibi dixit ergo eis iesus etc.; tertio evangelista designat locum, ibi haec dixit in synagoga, docens in capharnaum.

Circa primum sciendum est, quod evangelista Iudaeorum litigium inducit per modum conclusionis, cum dicit litigabant ergo Iudaei etc.. Et quidem satis congrue: nam, secundum Augustinum, dominus locutus fuerat eis de cibo unitatis, quo qui reficiuntur, efficiuntur unanimes, secundum illud Ps. Lxvii, V. 4: iusti epulentur, et exultent in conspectu dei, et laetentur in laetitia, et sequitur, secundum aliam litteram: qui habitare facit unanimes in domo. Quia igitur Iudaei cibum concordiae non sumpserant, ideo ad invicem litigabant; Is. LVIII, 4: ecce ad lites et contentiones ieiunatis. Ex hoc autem quod litigabant cum aliis, se esse carnales ostendebant; I Cor. III, 3: cum sit inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis? et ideo haec verba domini carnaliter intelligebant; scilicet quod caro christi manducaretur sicut cibus carnalis; unde dicunt quomodo potest hic carnem suam dare ad manducandum? quasi dicant: hoc est impossibile, sicut et patres eorum locuti sunt contra dominum, num.

C. XXI, 5: anima nostra nauseat super cibo isto levissimo.

Sed hoc eorum litigium comprimitur a domino; unde dixit ergo eis iesus etc..

Ubi primo ponit virtutem sumptionis huius cibi; secundo manifestat eam, ibi qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam.

Circa primum tria facit.

Primo ponit carnis manducandae necessitatem; secundo eius utilitatem, ibi qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam; tertio subdit eius veritatem, ibi caro enim mea vere est cibus.

Dixit ergo iesus amen, amen dico vobis: nisi manducaveritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis, quasi dicat: vos reputatis impossibile et incongruum quod carnem meam manducetis; sed non solum non est impossibile, sed etiam est valde necessarium, intantum quod nisi manducaveritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis, idest non poteritis habere, in vobis vitam, scilicet spiritualem. Nam sicut cibus corporalis ita est necessarius ad vitam corporalem, quod sine eo esse non possit Thren. I, V. 11: dederunt pretiosa quaeque pro cibo; et in Ps. Ciii, 15: panis cor hominis confirmet: ita cibus spiritualis necessarius est ad vitam spiritualem, adeo quod sine ipso vita spiritualis sustentari non possit; Deut. VIII, 3: non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore dei.

Notandum autem, quod haec sententia potest referri vel ad spiritualem manducationem, vel ad sacramentalem. Sed si referatur ad spiritualem, nullam dubitationem habet sententia. Ille enim spiritualiter carnem christi manducat et sanguinem bibit qui particeps fit ecclesiasticae unitatis, quae fit per caritatem; Rom. XII, 5: omnes unum corpus estis in christo. Qui ergo non sic manducat, est extra ecclesiam, et per consequens extra caritatem; ideo non habet vitam in semetipso; I Io. III, 14: qui non diligit, manet in morte.

Si vero referatur ad sacramentalem, dubium habet quod dicitur; nam supra III, 5, dicitur: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum caelorum. Sed sicut proposita fuit illa sententia, ita est ista: nisi manducaveritis carnem filii hominis etc.. Cum ergo baptismus sit sacramentum necessitatis, videtur etiam quod eucharistia. Sed hoc quidem Graeci concedunt, unde et pueris baptizatis dant eucharistiam: et in hoc habent pro eis ritum dionysii, qui dicit, quod perceptio cuiuslibet sacramenti debet consummari in communione eucharistiae, quae est consummatio omnium sacramentorum. Sed hoc verum est in adultis, non autem in pueris: cum in sumente eucharistiam exigatur actualis reverentia et devotio, quam illi qui non habent usum liberi arbitrii, sicut sunt pueri et amentes, habere non possunt; et ideo nullo modo eis est danda.

Dicendum ergo, quod sacramentum baptismatis est necessarium quantum ad omnes, ut realiter accipiatur, quia sine eo nullus regeneratur ad vitam: et ideo oportet quod ipsum habeatur in re vel in voto, quantum ad praeoccupatos; nam si contemptus in aliquo baptismum aquae excludat, neque baptismus flaminis nec sanguinis prodest ei ad vitam aeternam.

Sacramentum vero eucharistiae est necessitatis quantum ad adultos tantum, ita quod recipiatur re vel voto secundum ecclesiae instituta.

Sed secundum hoc etiam dubitatur: quia per haec verba domini, non solum manducatio corporis, sed etiam sumptio sanguinis est de necessitate salutis, praesertim cum perfecta refectio cibi non sit sine potu. Cum ergo consuetudo aliquarum ecclesiarum sit quod solus sacerdos communicet de sanguine, alii vero communicant corpori tantum, videtur huic sententiae contrariari.

Respondeo dicendum, quod, secundum antiquae ecclesiae consuetudinem, omnes sicut communicabant corpori, ita communicabant et sanguini; quod etiam adhuc in quibusdam ecclesiis servatur, ubi etiam ministri altaris continue et corpori et sanguini communicant. Sed propter periculum effusionis, in aliquibus ecclesiis servatur ut solus sacerdos communicet sanguini, reliqui vero corpori. Nec tamen est contra sententiam domini, quia qui communicat corpori, communicat etiam sanguini, cum sub utraque specie totus christus contineatur, etiam quantum ad corpus et sanguinem.

Sed sub speciebus panis continetur corpus christi ex VI conversionis, sanguis vero ex naturali concomitantia: sub speciebus vero vini continetur sanguis christi ex VI conversionis, corpus vero ex concomitantia naturali.

Sic ergo apparet necessitas sumendi hunc cibum spiritualem.

Utilitas eius ostenditur cum dicit qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam, et primo quantum ad spiritum seu animam; secundo quantum ad corpus, ibi et ego resuscitabo eum in novissimo die.

Est ergo utilitas huius manducationis magna, quia dat vitam aeternam; unde dicit qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam.

Nam cibus iste spiritualis est similis quidem corporali in hoc quod sine ipso vita spiritualis esse non potest, sicut nec sine corporali cibo vita corporalis, ut dictum est supra.

Sed amplius habet ab eo, quia causat indeficientem vitam in sumente, quam cibus corporalis non efficit: non enim qui eum sumpserit, vivet; potest enim fieri, ut Augustinus dicit, ut senio vel morbo, et aliquo casu plurimi qui eum sumpserunt, moriantur. Qui vero hunc cibum et potum corporis et sanguinis domini sumpserit, habet vitam aeternam: et ideo comparatur ligno vitae; Prov. III, 8: lignum vitae est his qui apprehenderint eam; unde dicitur panis vitae; Eccli. XV, 3: cibavit illum pane vitae et intellectus.

Et ideo dicit vitam aeternam: et hoc, quia qui manducat hunc panem, habet in se christum, qui est verus deus, et vita aeterna: ut dicitur I Io. Ult., 20. Sed ille habet vitam aeternam, qui manducat et bibit, ut dicitur, non solum sacramentaliter, sed etiam spiritualiter.

Ille vero sacramentaliter manducat et bibit, qui sumit ipsum sacramentum; spiritualiter vero, qui pertingit ad rem sacramenti; quae est duplex: una contenta et signata, quae est christus integer, qui continetur sub speciebus panis et vini; alia res est signata et non contenta, et hoc est corpus christi mysticum, quod est in praedestinatis, vocatis et iustificatis.

Sic ergo spiritualiter manducat carnem et bibit sanguinem per comparationem ad christum contentum et signatum, qui coniungitur ei per fidem et caritatem, ita quod transformatur in ipsum, et efficitur eius membrum: non enim cibus iste convertitur in eum qui sumit, sed manducantem convertit in se, secundum Augustinum, cum dicit: cibus sum grandium: cresce, et manducabis me; nec tu me mutabis in te, sed tu mutaberis in me. Et ideo est cibus hominem divinum facere valens, et divinitate inebrians.

Item per comparationem ad corpus mysticum signatum tantum, si fiat particeps unitatis ecclesiasticae.

Qui ergo sic manducat, habet vitam aeternam. Et de primo per comparationem ad christum iam satis patet. Similiter per comparationem ad corpus mysticum de necessitate habebit vitam aeternam, si perseveret.

Nam unitas ecclesiae fit per spiritum sanctum, Eph. IV, 4: unus spiritus et unum corpus, qui est pignus hereditatis aeternae, ut dicitur eph.

C. I, 14. Est ergo magna utilitas huius cibi, quia dat vitam aeternam animae; sed etiam magna est, quia dat vitam aeternam etiam corpori.

Et ideo subdit et ego resuscitabo eum in novissimo die. Sicut enim dictum est, ille qui spiritualiter manducat et bibit, fit particeps spiritus sancti, per quem unimur christo unione fidei et caritatis, et per quem efficimur membra ecclesiae. Resurrectionem autem facit mereri spiritus sanctus; Rom. IV, 24: qui suscitavit iesum christum dominum nostrum a mortuis, resuscitabit et mortalia corpora nostra propter inhabitantem spiritum eius in nobis. Et ideo dicit dominus, quod eum qui manducat et bibit, resuscitabit ad gloriam, non ad condemnationem: quia haec resuscitatio non prodesset.

Et quidem satis congrue huiusmodi effectus sacramento eucharistiae attribuitur, quia, ut dicit Augustinus, et dictum est supra, verbum resuscitat animas, sed verbum caro factum vivificat corpora. In hoc autem sacramento non solum est verbum, secundum suam divinitatem, sed etiam secundum veritatem carnis: et ideo non est solum causa resurrectionis animarum, sed etiam corporum; I Cor. XV, 21: per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Patet ergo utilitas huius manducationis.

Veritas autem eius ostenditur cum dicit caro enim mea vere est cibus. Posset enim aliquis credere, quod ea quae de carne dicta sunt et sanguine aenigma et parabola esset; et ideo hoc dominus excludens, dicit caro mea vere est cibus; quasi dicat: non intelligatis quod figuraliter loquar; sed secundum veritatem caro mea continetur in cibo fidelium, et sanguis meus vere continetur in sacramento altaris; Matth. XXVI, 26: hoc est corpus meum... Et hic est sanguis meus novi testamenti.

Vel aliter, secundum chrysostomum, quia cibus et potus sumitur ad refectionem hominis.

In homine autem sunt duae partes; principalis quae est anima, et secundaria quae est corpus. Illud autem quod est homo, est per animam, non per corpus: illud ergo est vere cibus hominis, qui est cibus animae; et hoc est quod dominus dicit caro enim mea vere est cibus: quia non solum est cibus corporis, sed etiam animae. Similiter et sanguis.

Ps. XXII, 2: super aquam refectionis educavit me, animam meam convertit. Quasi diceret: haec refectio specialiter ad animam ordinatur.

Vel aliter, secundum Augustinum. Illud vere dicitur esse aliquid quod facit effectum eius; effectus autem cibi est ut satiet: quod ergo vere facit satietatem, vere est cibus et potus. Hoc autem facit caro et sanguis christi, qui ducit ad statum gloriae, ubi non est esuries neque sitis: Apoc. VII, 16: non esurient nec sitient amplius; et ideo dicit caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus.

Qui manducat, etc.. Hic probat dominus cibi spiritualis virtutem supra positam, scilicet quod det vitam aeternam: et utitur tali argumento. Quicumque manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, coniungitur mihi; sed qui coniungitur mihi, habet vitam aeternam: ergo qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam. Secundum hoc ergo tria facit.

Primo ponit maiorem; secundo minorem, et probat eam, ibi sicut misit me vivens pater, et ego vivo propter patrem; tertio infert conclusionem, ibi hic est panis qui de caelo descendit.

Sciendum est ergo quantum ad primum, quod si hoc quod dicit qui manducat carnem meam etc., referatur ad carnem et sanguinem mystice; nulla dubitatio est in verbo.

Nam, sicut dictum est, ille manducat spiritualiter per comparationem ad rem signatam tantum, qui corpori mystico incorporatur per unionem fidei et caritatis: caritas autem facit deum esse in homine, et e converso; I Io. IV, 16: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo. Et hoc est quod facit spiritus sanctus; unde ibid. 13: in hoc cognoscimus quoniam in deo manemus, et deus in nobis, quia de spiritu suo dedit nobis.

Si vero referatur ad sumptionem sacramentalem; tunc quicumque manducat carnem et bibit sanguinem, manet in deo: quia, sicut dicit Augustinus, est quidam modus manducandi illam carnem et bibendi illum sanguinem, quo qui manducat et bibit, in christo manet, et christus in eo. Sed hic est ille qui non sacramentaliter tantum, sed revera corpus christi manducat, et sanguinem bibit.

Est et alius modus quo qui manducant, non manent in christo, nec christus in eis; hoc est qui in corde ficto ad illud accedunt: nullum enim effectum habet sacramentum in ficto. Fictus enim est, cum non respondet interius quod signatur exterius. In sacramento autem eucharistiae exterius quidem signatur quod christus incorporetur in eo qui percipit illud, et ipse in christo. Qui ergo non habet in corde desiderium huius unionis, nec conatur ad removendum omne impedimentum ad hoc, est fictus. Et ideo christus in eo non manet, nec ipse in christo.

Hic ponit minorem: scilicet quod qui coniungitur christo, habet vitam; et inducit hoc in manifestatione cuiusdam similitudinis, quae talis est. Filius propter unitatem quam habet ad patrem recipit vitam a patre: ergo qui unitur christo, recipit vitam a christo; et hoc est quod dicit sicut misit me vivens pater, et ego vivo propter patrem.

Quae quidem verba possunt dupliciter exponi de christo, scilicet secundum humanam naturam, et secundum divinam.

Si enim exponantur de christo filio dei, tunc ly sicut importat similitudinem christi ad creaturam quantum ad aliquid, sed non quantum ad omnia, sed quantum ad hoc quod est esse ab alio. Nam hoc est commune christo filio dei, et creaturae, quod sunt ab alio: sed quantum ad alium est dissimile. Quia filius habet aliquid proprium, quia scilicet sic est a patre quod tamen recipit totam plenitudinem divinae naturae, intantum quod quidquid est naturale patri, sit etiam naturale filio. Creatura vero accipit aliquam perfectionem et naturam particularem; supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio vitam habere in semetipso. Et hoc ostendit, quia non ait: sicut manduco patrem, et ego vivo propter patrem, cum loquatur de processione sua a patre, sicut dixit qui manducat me, et ipse vivet propter me, cum loquitur de participatione corporis et sanguinis eius, qua nos efficimur meliores: nam manducatio quamdam participationem dicit. Sed christus dicit se vivere propter patrem, non quidem manducatum, sed generantem, sine aequalitatis detrimento.

Si vero exponatur de christo homine, sic quantum ad aliquid ly sicut importat similitudinem inter christum hominem et nos: in hoc scilicet quod sicut christus homo accipit spiritualem vitam per unionem ad deum, ita et nos accipimus spiritualem vitam in communione sacramenti. Sed tamen est dissimile: quia christus homo accepit vitam per unionem verbi, cui in persona unitur; sed nos unimur christo per sacramentum fidei. Et ideo duo dicit misit me et pater. Si ergo referatur ad filium dei, tunc dicit vivo ego propter patrem: quia ipse pater vivens est.

Si vero referatur ad filium hominis; tunc dicit vivo ego propter patrem, quia misit me: idest, fecit me incarnari: missio enim filii dei est eius incarnatio; Gal. IV, 4: misit deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege.

Per hoc ergo, secundum Hilarium, excluditur error Arii; nam si nos propter christum vivimus, quia aliquid de natura sua habemus, ut ipse dicit: qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam; ergo et christus vivit propter patrem, quia habet in se naturam patris: non autem partem, quia simplex est et indivisibilis, ergo habet totam naturam patris. Propter patrem ergo vivit filius, dum nativitas non alienam ei intulit diversamque naturam.

Consequenter cum dicit hic est panis, qui de caelo descendit, ponit duas conclusiones: nam de duobus litigabant, scilicet de origine spiritualis cibi, et de eius virtute.

Prima ergo conclusio est de origine; secunda est de virtute; et hanc principaliter intendit, ibi qui manducat hunc panem, vivet in aeternum.

Sciendum est circa primum, quod Iudaei turbati fuerant, quia dixerat: ego sum panis vivus qui de caelo descendit, et ideo contra eos hoc iterum concludit ex hoc quod dicit vivo propter patrem, cum dicit hic est panis. Nam descendere de caelo, est de caelo originem habere; sed filius habet originem de caelo, quia vivit propter patrem: ergo christus est qui de caelo descendit. Et ideo dicit hic est panis qui de caelo, idest de vita paterna, descendit, et hoc quantum ad divinitatem; vel descendit etiam quantum ad corpus: inquantum scilicet virtus formativa eius, quae fuit spiritus sanctus, de caelo fuit, ut virtus caelestis. Unde qui manducant hunc panem non moriuntur, quo modo mortui sunt patres nostri, qui manducaverunt manna non de caelo: nec erat panis vivus, ut dictum est supra. Quomodo autem mortui sunt qui manna manducaverunt, ex praemissis manifestum est.

Secunda conclusio de virtute panis ponitur cum dicit qui manducat hunc panem, vivet in aeternum: quae sequitur ex hoc qui manducat meam carnem. Qui enim manducat hunc panem manet in me, et ego in illo; sed ego sum vita aeterna: ergo qui manducat hunc panem, ut debet, vivet in aeternum.

Locus autem ubi hoc dixit iesus, fuit in synagoga, in qua christus docebat in capharnaum. Volens enim multitudinem attrahere, in templo et synagoga docebat, et ut ex multis saltem proficiant aliqui; ps.

XXXIX, 10: annuntiavi iustitiam tuam in ecclesia magna.