Lectio 4

Posita tarditate intellectus discipulorum circa figuratam locutionem, hic consequenter dominus explanat eam, et primo ponit explanationem figuratae locutionis; secundo adhibet similitudinem, ibi nonne vos dicitis, quia adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? circa primum sciendum est, quod sicut christus supra explanavit mulieri, quod figuraliter ei proposuit de aqua, sic et apostolis explanat quod figuraliter eis de cibo proposuit, sed aliter et aliter: nam apostolis tamquam capacioribus absque verborum involutione expositionem statim proponit; mulierem autem, utpote minus capacem, per multa verba ad veritatis cognitionem perducit.

Hoc autem quod dicit meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me, ut perficiam eius opus, satis rationabilem habet causam. Cum enim cibus corporalis sustentet hominem, et perficiat ipsum, ille est spiritualis cibus animae, et creaturae rationalis, quo sustentatur et perficitur. Hoc autem est ut coniungatur suo fini et ut sequatur regulam superiorem; quod David intelligens dicebat, Ps. Lxxii, 27: mihi autem adhaerere deo bonum est. Et ideo christus secundum quod homo, convenienter suum cibum esse dicit, ut dei faciat voluntatem, et ut perficiat opus eius.

Et haec quidem duo possunt intelligi ut unum: ita tamen quod secundum sit expositio primi. Vel possunt intelligi ut aliud et aliud.

Si autem intelligantur ut unum, tunc est sensus: meus cibus est, idest, in hoc est firmitas et sustentatio mea, ut faciam voluntatem eius qui misit me, secundum illud ps.

XXXIX, 9: facere voluntatem tuam, deus meus, volui, et legem tuam in medio cordis mei; infra VI, 38: descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me. Sed quia facere voluntatem alicuius intelligitur dupliciter: uno modo ut faciat eum velle, alio modo ut opere compleat illud quod scit eum velle; ideo dominus exponens quid sit facere voluntatem eius qui misit eum, dicit hoc scilicet esse ut perficiam opus eius, idest, ut compleam opera quae scio eum velle; infra IX, 4: me oportet operari opera eius qui misit me donec dies est.

Si autem intelligatur ut aliud et aliud; sic sciendum est, quod christus duo fecit in mundo isto. Primo docuit veritatem, invitando, et vocando ad fidem: et in hoc complevit voluntatem patris; infra VI, 40: haec est voluntas patris qui misit me, ut omnis qui videt filium et credit in eum, habeat vitam aeternam. Secundo consummavit ipsam veritatem, aperiendo per passionem suam in nobis ianuam vitae, dando potestatem perveniendi ad consummatam veritatem; infra XVII, 4: opus consummavi quod dedisti ut faciam.

Sic ergo dicit meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me, vocando homines ad fidem, ut perficiam opus eius, perducendo eos ad perfectum.

Vel, secundum Origenem, omnis homo qui bene operatur, ad duo debet dirigere suam intentionem, scilicet ad honorem dei, et ad utilitatem proximi: quia, sicut dicitur I Tim. I, 5: finis praecepti est caritas: quae continet amorem dei et proximi. Et sic quando aliquid facimus propter deum, finis praecepti est deus; quando vero propter utilitatem proximi, finis praecepti est proximus.

Secundum hoc ergo dicit christus meus cibus est ut faciam voluntatem dei, idest ut intentionem meam dirigam et regulem in his quae sunt ad honorem dei, ut perficiam opus eius, idest, ea faciam quae sunt ad utilitatem et perfectionem hominis.

Sed contra, dei perfecta sunt opera: non ergo convenienter dicitur opera perfici dei.

Respondeo dicendum, quod inter ceteras creaturas inferiores homo est speciale opus dei, quia ad imaginem et similitudinem suam fecit illum Gen. I, 26. Et hoc opus in principio quidem perfectum fuit, quia deus fecit hominem rectum, ut dicitur Eccle. VII, 30.

Postmodum vero per peccatum hanc perfectionem amisit, et a rectitudine recessit. Et ideo ut hoc opus domini perfectum esset, reparari indigebat: quod quidem perfectum est per christum, quia dicitur Rom. V, 19: sicut enim per unius hominis inobedientiam peccatores constituti sunt multi, ita per unius obedientiam iusti constituentur multi. Sic christus dicit ut perficiam opus eius, idest ut hominem ad perfectum deducam.

Consequenter cum dicit nonne vos dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? etc. Ponit similitudinem.

Sed attende, quod christus a muliere potum petivit, dicens: da mihi bibere, et ideo occasione huius petitionis introduxit similitudinem de aqua. Hic vero discipuli inducunt dominum ad manducandum: unde et occasione huius introducit dominus similitudinem de cibo spirituali, quia idem intelligitur per cibum et potum. Sic ergo sunt quidam a quibus deus petit potum sicut a muliere; quidam vero deo offerunt potum. Sed cibum nullus deo offert nisi prius petierit ab eo deus: tunc enim deo cibum spiritualem offerimus quando ab eo poscimus salutem nostram, cum scilicet petimus: fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra.

Salutem ex nobis ipsis consequi non possumus nisi praeventi a gratia praeveniente, secundum illud Thren. Ult., 21: converte nos, domine, ad te, et convertemur. Ipse ergo prius petit qui per praevenientem gratiam nos petere facit.

In hac autem similitudine primo agit de messe; secundo de messoribus, ibi et qui metit, mercedem accipit.

Circa primum duo facit.

Primo ponit similitudinem de messe corporali; secundo de messe spirituali, ibi ecce dico vobis: levate oculos vestros, etc..

Per hoc autem quod dicit nonne vos dicitis, quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? datur intelligi quod christus statim post captionem ioannis de Iudaea recessit, sicut dicitur Matth. IV, 12, et transivit per Samariam; et quod hoc fuit in hieme: et ioannes similiter captus. Unde quia ibi tempestivius messes perficiuntur, quatuor menses erant ab illo tempore usque ad messem.

Dicit ergo nonne vos dicitis, loquendo de messe corporali, quod adhuc quatuor menses sunt, qui extant futuri, et messis venit? idest, tempus collectionis messium. Sed ecce dico vobis, de spirituali messe loquens, levate oculos vestros, et videte regiones, quae albae sunt iam ad messem.

Ubi sciendum est, quod tempus messium dicitur tempus collectionis fructuum: et ideo omnis collectio fructuum comparatur tempori messium. Tempus autem collectionis fructuum duplex est. Nihil enim prohibet in temporalibus et in spiritualibus, quin illud quod est fructus respectu praecedentium, sit etiam semen respectu sequentium: nam bona opera sunt fructus spiritualis doctrinae, sicut fides, et huiusmodi; quae tamen sunt semina vitae aeternae, quia per ea ad vitam aeternam pervenitur. Eccli. XXIV, 23 dicit sapientia: flores mei, respectu fructus sequentis, sunt fructus honoris et honestatis, respectu praecedentium.

Secundum hoc ergo una est collectio messis spiritualis respectu fructuum aeternorum, scilicet congregatio fidelium in vitam aeternam: de qua dicitur Matth. XIII, 39: messis est consummatio saeculi. Et de ista non agitur hic. Alia est in praesenti. Et hoc potest intelligi dupliciter. Uno modo collectio fructuum, scilicet fidelium in ecclesia congregandorum conversio; alio modo ipsa cognitio veritatis, qua aliquis fructum veritatis in anima sua congregat: et de utraque secundum diversas expositiones hic agitur.

De prima, secundum Augustinum et chrysostomum, hoc modo: vos dicitis, quoniam adhuc non est tempus corporalis messis; sed non sic est de messe spirituali, immo ecce dico vobis: levate oculos vestros, scilicet mentis per considerationem, vel oculos etiam corporis, et videte regiones, quoniam albae sunt iam ad messem: quia scilicet tota regio plena erat Samaritanis ad christum exeuntibus.

Hoc autem quod dicit albae sunt, metaphoricum est: cum enim segetes dealbatae sunt, signum est quod sunt praeparatae ad messem. Nihil aliud per hoc significare voluit quam quod homines ad salutem et susceptionem verbi parati erant ei. Unde dicit videte regiones, quia non solum Iudaei, sed etiam gentiles parati sunt ad fidem. Matth.

C. IX, 37: messis quidem multa, operarii autem pauci. Et sicut messes dealbantur propter praesentiam solis aestivo tempore magis ferventis, ita et homines per adventum solis iustitiae, scilicet christi, et praedicationem atque virtutem suam, praeparabantur ad salutem.

Et de isto sole dicitur Mal. IV, 2: vobis timentibus nomen meum orietur sol iustitiae.

Et inde est quod tempus adventus eius dicitur tempus plenitudinis; Gal. IV, 4: cum ergo venit plenitudo temporis, misit deus filium suum.

De secunda autem collectione messis, idest veritatis in anima, exponit Origenes, qui dicit, quod tot fructus veritatis colligit in messe, quot quis veritates cognoscit.

Et vult, quod totum hoc quod dicitur nonne vos dicitis quoniam adhuc quatuor menses sunt et messis venit? et ecce dico vobis: levate oculos vestros, et videte regiones, quia albae sunt iam ad messem, intelligatur parabolice dictum. Et secundum hoc duo facit dominus in verbis istis. Primo ponit falsam opinionem quorumdam; secundo excludit eam, ibi ego dico vobis.

Opinio namque quorumdam erat quod nulla veritas alicuius rei haberi possit ab homine et ex hoc derivata est haeresis academicorum dicentium nihil pro certo sciri posse in vita ista; iuxta quod dicitur Eccle. VII, V. 24: cuncta tentavi in sapientia. Dixi: sapiens efficiar. Illa autem recessit a me multo magis quam fuerat. Hanc ergo opinionem tangit dominus, dicens nonne vos dicitis, quoniam adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? idest, tota vita praesens, in qua homo quatuor elementis deservit, finiri oportet ut post eam collectio veritatis habeatur in alia vita.

Sed hanc opinionem consequenter excludit cum dicit: non est ita; sed ecce dico vobis: levate oculos vestros. Hoc enim in sacra Scriptura dici consuevit quandocumque aliquod subtile et altum considerandum praecipitur, Is. XL, 26: levate in excelsum oculos vestros, et videte quis creavit haec. Nam oculi quando non sunt elevati a terrenis, vel a concupiscentia carnali, non sunt idonei ad cognitionem spiritualis fructus: nam quandoque deprimuntur ad terrena, retracti a consideratione divinorum, secundum illud Ps. XVI, 11: oculos suos statuerunt declinare in terram, quandoque excaecantur per concupiscentiam, Dan. XIII, 9: et declinaverunt oculos suos, ut non viderent caelum, neque recordarentur iudiciorum dei.

Dicit ergo levate oculos vestros, et videte regiones, quoniam albae sunt iam ad messem, idest, ita dispositae, quod ex eis veritas sciri potest: nam per regiones specialiter intelliguntur omnia ex quibus veritas accipi potest. Et hae specialiter sunt Scripturae.

Infra V, 39: scrutamini Scripturas... Quia ipsae testimonium perhibent de me.

Et hae regiones erant quidem in veteri testamento; sed non erant albae ad messem, quia homines non poterant ex eis spiritualem fructum accipere quousque christus venit, qui eas dealbavit, aperiendo eorum intellectum; Lc. Ult., 45: aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Item creaturae sunt messes, ex quibus colligitur fructus veritatis; ad Rom. I, 20: invisibilia dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Sed tamen gentiles qui earum cognitioni insistebant, erroris potius quam veritatis fructus ex eis colligebant: quia, ut ibidem dicitur, servierunt creaturae potius quam creatori. Et ideo nondum albae erant; sed christo veniente, albae factae sunt ad messem.

Consequenter cum dicit et qui metit, mercedem accipit, agit de messoribus: et circa hoc primo ponit messorum praemium; secundo inducit proverbium, ibi in hoc enim est verbum verum; tertio exponit, idest adaptat ipsum, ibi ego misi vos metere.

Quantum ad primum notandum est quod dominus exponens supra quod de aqua dixerat spirituali, proposuit conditionem, per quam aqua spiritualis differt a corporali: quia scilicet qui biberit ex aqua corporali sitiet iterum qui vero biberit ex aqua spirituali non sitiet in aeternum. Eodem modo etiam hic exponens quod dicit de messe, proponit quod dissimile est inter messem corporalem et spiritualem; unde tria proponit.

Unum quidem secundum quod attenditur similitudo utriusque messis, scilicet quod qui metit tam in corporali messe quam in spirituali, mercedem accipit. Ille autem metit spiritualiter, qui congregat fideles in ecclesia, vel qui colligit fructus veritatis in anima sua.

Et uterque mercedem accipit, secundum illud I Cor. III, 8: unusquisque propriam mercedem accipiet secundum suum laborem.

Duo alia proponit, secundum quae attenditur dissimilitudo. Primo quidem, quia fructus messoris, qui metit messem corporalem, pertinet ad vitam corporalem; sed fructus eius qui metit messem spiritualem, pertinet ad vitam aeternam. Et ideo dicit et congregat, ille scilicet qui metit spiritualiter, fructum in vitam aeternam, scilicet fideles qui ad vitam aeternam pervenerint; Rom. VI, 22: habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam. Vel ipsam cognitionem et expositionem veritatis per quam homo acquirit vitam aeternam. Eccli. XXIV, V. 31: qui elucidant me, vitam aeternam habebunt.

Secundo vero attenditur dissimilitudo: quia in messe corporali ad miseriam reputatur quod unus seminet et alius metat, unde qui seminat tristatur de hoc quod alius metit; sed in semine spirituali aliter est, quia qui seminat simul gaudet, et qui metit.

Et quidem, secundum chrysostomum et Augustinum, seminantes semen spirituale sunt patres veteris testamenti et prophetae: nam, ut dicitur Lc. VIII, 11, semen est verbum dei quod Moyses et prophetae seminaverunt in Iudaea; sed apostoli messuerunt, quia ipsi quod intendebant, scilicet homines adducere ad christum, efficere non potuerunt, quod tamen apostoli fecerunt. Et ideo utrique simul gaudent, scilicet apostoli et prophetae, in una mansione gloriae, de conversione fidelium; Is. LI, 3: gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio et vox laudis.

Et per hoc confutatur haeresis Manichaeorum damnantium patres veteris testamenti; cum tamen, ut hic dominus dicit, simul gaudebunt cum apostolis.

Secundum Origenem vero, seminantes in qualibet facultate dicuntur illi qui quaelibet illius facultatis principia tradunt; metentes vero qui ex illis procedunt ulterius: et hoc multo magis in ista, quae est omnium scientiarum scientia. Prophetae seminantes sunt, quia multa de divinis tradiderunt; messores vero sunt apostoli, qui ea quae non manifestaverunt prophetae hominibus, praedicando et docendo revelaverunt. Eph. III, 5: quod aliis generationibus non est agnitum... Sicut nunc revelatum est sanctis apostolis eius.

Consequenter cum dicit in hoc enim est verbum verum etc., inducitur proverbium; quasi dicat, quod in hoc, idest in isto facto, verum est verbum, idest impletur vulgare proverbium, quod erat apud Iudaeos, scilicet unus seminat et alius metit. Quod proverbium derivari videtur ex eo quod dicitur Lev. XXVI, 16: seretis frustra segetem, quae ab hostibus devorabitur. Ex quo consueverunt Iudaei, quando aliquis in re aliqua laborabat, et alius inde gaudebat, huiusmodi proverbium proferre. Hoc est ergo quod dominus dicit: in hoc quod prophetae seminaverunt et laboraverunt, et vos metitis et gaudetis, impletur proverbium.

Vel aliter. In hoc verbum verum est, scilicet quod ego dico, quod alius est qui seminat, et alius qui metit; quia vos metetis fructus ex laboribus prophetarum. Sed prophetae quidem et apostoli alii sunt, non in fide: quia et illi et isti fidem habuerunt, rom.

C. III, 21: nunc autem sine lege iustitia dei manifestata est, testificata a lege et prophetis, sunt tamen alii in conversatione: quia prophetae vivebant sub caeremoniis legalibus, a quibus christiani et apostoli liberi sunt. Gal.

C. IV, 3: et cum essemus parvuli, sub elementis huius mundi eramus servientes. At ubi venit plenitudo temporis, misit deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus.

Et licet disparis temporis labores habuerint apostoli et prophetae, tamen gaudio pariter perfruentur, et mercedem accipient in vitam aeternam: ut simul gaudeat qui seminat et qui metit. Et hoc praefiguratum fuit in transfiguratione christi, ubi omnes gloriam suam habuerunt, et patres veteris testamenti, scilicet Moyses et elias, et patres novi testamenti, scilicet Petrus, ioannes et Iacobus: dans per hoc intelligere, quod in illa futura gloria simul gaudent novi et veteris testamenti iusti.

Consequenter cum dicit ego misi vos metere quod non laborastis, adaptat proverbium ad propositum, et primo dicit apostolos esse messores; secundo ostendit esse laboratores, ibi alii laboraverunt, et vos in labores eorum introistis.

Quantum ad primum dicit: dico quod alius est qui metit, quia vos estis messores, alius est qui seminat, quia ego misi vos metere quod non laborastis. Non autem dicit mittam sed misi, quia bis misit eos: semel ante passionem suam ad Iudaeos, cum dixit eis: in viam gentium ne abieritis... Sed ite potius ad oves quae perierunt domus Israel, ut dicitur Matth. X, 5.

Et quantum ad hanc missionem, missi fuerunt metere quod non laboraverunt, scilicet ipsos Iudaeos convertere, in quibus prophetae laboraverunt.

Misit autem eos post resurrectionem ad gentes, dicens eis, Mc. Ult., 15: euntes in mundum universum, praedicate evangelium omni creaturae. In hac missione missi sunt de novo seminare; unde apostolus, Rom. XV, V. 20 et 21: sic autem praedicavi evangelium, ubi non nominatus est christus, ne super alienum fundamentum aedificarem; sed sicut scriptum est: quibus non est annuntiatum de eo, videbunt, et qui non audierunt, intelligent.

Et ideo dicit misi, habens respectum ad primam missionem.

Sic ergo apostoli sunt messores, sed alii, scilicet prophetae, sunt seminatores.

Unde dicit alii laboraverunt, seminando primordia doctrinae christi, et vos in labores eorum introitis, ad colligendum fructus. Sap. III, 15: bonorum laborum gloriosus est fructus. Laboraverunt, inquam, prophetae, ut adducerent homines ad christum.

Infra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit.

Si autem illius litteris non creditis, quomodo verbis meis credetis? sed non ipsi fructum messuerunt. Unde secundum hoc dicebat is.

C. XLIX, 4: in vacuum laboravi, et sine causa: vane fortitudinem meam consumpsi.