Lectio 3

Posita doctrina de aqua spirituali hic agit de effectu ipsius doctrinae, et primo proponit ipsum effectum; interea rogabant eum discipuli eius.

Secundo ipsum effectum manifestat, ibi effectus autem huius doctrinae est fructus proveniens ex parte fidelium, et ideo primo ponitur fructus proveniens ex parte discipulorum admirantium; secundo fructus proveniens ex parte mulieris virtutem christi annuntiantis ibi reliquit ergo hydriam suam mulier.

Tria autem ponuntur quantum ad discipulos: scilicet eorum reditus ad christum; unde dicit et continuo venerunt discipuli eius. Et, ut dicit chrysostomus, satis opportune, postquam se christus mulieri manifestavit, discipuli occurrerunt, ut ostendatur, omnia tempora, divina providentia dispensari; Sap. VI, 8: unumquodque fecit deus, quia pusillum et magnum; et aequaliter est ei cura de omnibus... Et in omni providentia occurret illis; Eccle. VIII, 6: omni negotio tempus est et opportunitas.

Secundo ponitur eorum admiratio de christo; unde dicit et mirabantur, quia cum muliere loquebatur. Mirabantur quidem bonum; sed non suspicabantur malum, ut Augustinus dicit.

Mirabantur autem duo. Primo quidem superabundantem christi mansuetudinem et humilitatem: quia dominus orbis terrarum dignatus est cum inope muliere loqui, et diu, dans in hoc nobis exemplum humilitatis; eccli.

IV, 7: congregationi pauperum affabilem te facito.

Secundo quia cum Samaritana et alienigena loquebatur, nescientes mysterium, quod mulier typum ecclesiae gentium gereret, quam quaerebat qui venit quaerere et salvum facere quod perierat: Lc. XIX, 10.

Tertio ponitur eorum reverentia ad christum, quae ostenditur ex taciturnitate eorum.

In hoc enim ostendimus reverentiam ad deum quando facta eius discutere non audemus; Prov. XXV, 2: gloria dei est celare verbum, et gloria regum investigare sermonem.

Et ideo dicit, quod licet mirarentur, nemo tamen dixit: quid quaeris, aut quid loqueris cum ea? Eccli. XXXII, 9: audi tacens, et pro reverentia accedet tibi bona gratia.

Sed tamen sic eruditi erant discipuli ordinem servare, ex reverentia et timore filiali ad christum, ut aliquando quidem confidenter eum interrogent de his quae ad eos pertinebant, scilicet quando christus aliqua proponebat ad eos pertinentia, quae eorum capacitatem transcendebant; Eccli. XXXII, 10: adolescens, vix loquere in causa tua. Aliquando vero eum non interrogent, in his scilicet quae ad eos non pertinebant, sicut hic.

Consequenter cum dicit reliquit ergo hydriam suam mulier, et abiit in civitatem, ponitur fructus proveniens ex parte mulieris, officium apostolorum annuntiando assumentis: et ponuntur tria, quae colligi possunt ex dictis et factis eius: scilicet devotionis affectus; secundo praedicationis modus, ibi dicit illis hominibus: venite, et videte hominem, qui dixit mihi omnia quaecumque feci; tertio praedicationis effectus, ibi et exierunt de civitate, et veniebant ad eum.

Affectus autem mulieris apparet ex duobus. Primo ex hoc quod prae magnitudine devotionis, illud pro quo specialiter venerat ad fontem, quasi oblita, dereliquit aquam et hydriam: unde dicit, quod reliquit mulier hydriam suam, et abiit in civitatem, annuntiare scilicet magnalia de christo, non curans de corporeo commodo propter utilitatem aliorum. In quo sequitur apostolorum exemplum, qui, ut dicitur Matth. IV, 20: relictis retibus, secuti sunt dominum. Per hydriam autem intelligitur cupiditas saeculi, per quam de profundo tenebrarum, cuius imaginem puteus gerit, idest de terrena conversatione, homines hauriunt voluptates. Qui ergo cupiditates saeculi propter deum derelinquunt, hydriam derelinquunt; II Tim. II, 4: nemo militans deo, implicat se negotiis saecularibus.

Secundo vero apparet ex multitudine eorum quibus annuntiat: quia non uni tantum, nec duobus vel tribus, sed toti civitati, unde abiit in civitatem: in quo significatur apostolorum officium, quibus committit dominus, matth.

Ult., 19: euntes docete omnes gentes, infra c. XV, 16: posui vos ut eatis, et fructum afferatis.

Praedicationis autem modus innuitur cum dicit et dicit illis hominibus etc., ubi primo invitat ad christi visionem cum dicit venite, et videte hominem. Audierat enim mulier ista a christo, quod ego sum christus; sed non statim dixit quod venirent ad christum, seu crederent, ne daret occasionem blasphemandi; et ideo a principio dixit ea de christo quae credibilia erant et in propatulo, scilicet quod esset homo; Phil. II, 7: in similitudinem hominum factus. Nec dixit credite, sed venite, et videte; quia manifeste noverat, quod si gustarent de illo fonte, eum videndo, eadem paterentur quae et ipsa; ps.

C. Lxv, 16: venite, et narrabo quanta fecit animae meae. Nihilominus tamen in hoc veri praedicatoris imitatur exemplum, non ad se homines, sed ad christum vocando; II Cor. IV, V. 5: non enim praedicamus nosmetipsos, sed christum.

Secundo ponit divinitatis christi indicium, cum dicit qui dixit mihi omnia quaecumque feci, scilicet quot viros habuerat.

Hoc enim est divinitatis officium et indicium quod occulta et secreta cordium manifestet.

Et licet illa quae fecerat, ad confusionem suam pertinerent, nihilominus tamen non est verecundata referre: nam, ut chrysostomus dicit, anima cum ignita fuerit igne divino, ad nihil eorum quae sunt in terra de reliquo respicit, neque ad gloriam, nec ad verecundiam; sed ad illam solam, quae detinet eam, flammam.

Tertio autem concludit christi maiestatem, dicens numquid ipse est christus? non est ausa asserendo ostendere quod esset christus, ne videretur alios velle docere; et ipsi ex hoc irati exire ad eum nollent. Neque tamen totaliter hoc siluit; sed sub quaestione, quasi hoc eorum iudicio committens, proposuit dicens numquid non ipse est christus? hic enim facilior modus est suadendi.

Per hanc autem mulierem, quae infimae conditionis est, signatur apostolorum praedicantium modus: quia, ut dicitur I cor.

C. I, 26: non multi sapientes, non multi potentes secundum carnem..., sed quae stulta sunt mundi elegit deus, ut confundat sapientes.

Unde Prov. IX, 3, ipsi apostoli ancillae dicuntur: misit, inquit sapientia divina, scilicet apostolos, filius dei, ancillas suas, scilicet apostolos, vocare ad arcem.

Fructus autem praedicationis ponitur ibi et exierunt de civitate ad quam iverat mulier, et veniebant ad ipsum, scilicet christum: in quo datur intelligi, quod si ad christum ire volumus, oportet nos exire de civitate; idest, amorem carnalis cupiditatis deponere; Hebr. XIII, 13: exeamus ad eum extra castra, improperium eius portantes.

Consequenter cum dicit interea rogabant eum discipuli etc., manifestatur effectus spiritualis doctrinae: et primo per doctrinam christi ad discipulos; secundo per effectum operis in alios, ibi ex civitate autem illa multi crediderunt.

Circa primum duo facit.

Primo ponitur occasio manifestationis huius fructus; secundo ponitur ipsa manifestatio ille autem dixit eis: ego cibum habeo manducare quem vos nescitis.

Occasio autem manifestationis sumitur ex instantia discipulorum ad hoc ut christus manducaret; et ideo dicit interea, idest, inter mulieris verba et locutionem christi cum ea, et inter tempus adventus Samaritanorum, rogabant eum, scilicet christum, discipuli eius, dicentes: Rabbi, manduca; arbitrantes hoc tempus fore aptum ad prandium, antequam multitudo eorum concurreret.

Non enim coram aliquo advena sibi escas propinabant: unde dicitur Mc. VI, 31, quod tanta multitudo confluebat ad eum, quod non habebat tempus manducandi.

Hunc autem fructum manifestat, data sibi occasione dicens ille autem dixit eis etc.: ubi primo ponit fructum figurata locutione; secundo innuitur tarditas discipulorum ad intelligendum, ibi dicebant ergo discipuli eius; tertio exponit dominus quae dixerat, ibi dixit eis iesus: meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me.

Fructus autem spiritualis doctrinae proponitur sub figura cibi et refectionis; et ideo dicit ego cibum habeo manducare. Et sciendum quod sicut refectio corporalis non est perfecta nisi cibo iungatur potus, et e converso; ita etiam ad spiritualem refectionem utrumque haberi debet; Eccli. XV, 3: cibavit illum dominus pane vitae et intellectus, ecce cibus, et aqua sapientiae salutaris, ecce potus, potavit illum. Ideo congrue post poculi negotium, quo Samaritana potata fuerat, conveniens erat et de cibo disceptare: et sicut per aquam intelligitur sapientia salutaris, ita per cibum intelligitur operatio bona.

Cibus autem iste quem christus manducare habebat, est salus hominum, quam quaerebat: ostendens per hoc quod dicit se cibum habere manducare, quantum desiderium habet salutis nostrae. Sicut enim nobis cum esurimus, concupiscibile est manducare, ita et ei salvare nos; Prov. VIII, 31: deliciae meae sunt esse cum filiis hominum. Et ideo dicit cibum, idest conversionem gentium, habeo manducare quem vos nescitis: quia non poterant adhuc praecognoscere conversionem gentium.

Vel aliter, secundum Origenem, contingit sicut de cibo corporali, ita et de spirituali; non enim eadem quantitas omnibus sufficit, sed uni quidem maior quantitas necessaria est, alteri minor; et uni quidem sanum est quod alteri nocet. Eodem modo in spirituali refectione: non enim eadem qualitas, seu quantitas doctrinae spiritualis adhibenda est singulis, sed secundum dispositionis congruitatem et capacitatem hominum.

Nam, secundum apostolum: nuper geniti infantes rationabile lac appetunt.

Perfectorum autem est solidus cibus: unde Origenes dicit, quod ille qui est altioris doctrinae, et aliis in spiritualibus praeest, potest hoc verbum dicere infirmis et debilioris intellectus existentibus. Et sic apostolus loquitur, I Cor. III, 1: tamquam parvulis in christo, lac vobis potum dedi, non escam. Et hoc multo amplius veridicus iesus dicere potest cibum habeo manducare; infra XVI, 12: multa habeo vobis dicere quae non potestis portare modo.

Tarditas autem intellectus discipulorum innuitur ex hoc quod ea quae dixit dominus de cibo spirituali, intelligebant de corporali: adhuc enim et ipsi sine intellectu erant, secundum illud Matth. XV, 16.

Et ideo dicebant discipuli ad invicem etc..

Non est ergo mirum, si mulier illa Samaritana spiritualem aquam non intelligebat; ecce enim quod discipuli Iudaei spiritualem non intelligunt escam.

In hoc autem quod dicunt adinvicem numquid aliquis attulit ei? consuetudinem christi debemus attendere, quia cibos ab aliis oblatos solebat accipere: non quod bonis nostris indigeret, quia bonorum nostrorum non indiget, ut dicitur in Ps. XV, 2, nec esca hominum, quia dat escam omni carni.

Sed quare quaerebat, et ab aliis accipiebat? propter duo. Primo ut dantes et afferentes, meritum consequerentur; secundo, ut daret christus exemplum, quod vacantes spiritualibus non erubescant paupertatem, nec grave putent ab aliis nutriri. Proprium est enim doctoribus alios habere procuratores ciborum, ut ipsi de nullo curantes, verbi ministrationem sollicite procurent, ut dicit chrysostomus.

Et hoc idem habetur in Glossa. I tim.

C. V, 17: qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina.