Lectio 6

Supra ioannes baptista commendavit christi doctrinam; hic vero agit de diversitate recipientium: unde tractat de fide adhibenda ipsi doctrinae, et circa hoc tria facit.

Primo ostendit raritatem credentium; secundo credendi debitum, ibi qui autem acceperit eius testimonium etc.; tertio fidei praemium, ibi qui credit in filium, habet vitam aeternam.

Dicit ergo: dico quod christus certam scientiam habet, et vera loquitur. Tamen licet pauci testimonium eius accipiant, non propter hoc doctrinae ipsius derogatur, quia hoc non est ex parte eius, sed ex parte eorum qui non recipiunt, scilicet discipulorum ioannis, qui nondum credebant, et Pharisaeorum, qui ipsius doctrinae detrahebant.

Et ideo dicit et testimonium eius nemo accipit.

Hoc autem quod dicit nemo, potest dupliciter exponi. Uno modo, nemo, idest pauci, et si aliqui accipiant. Et quod aliqui accipiant, ostendit subdens: qui autem accepit eius testimonium etc.. Hoc modo loquendi usus est evangelista cum dixit, supra I, 11: in propria venit, et sui eum non receperunt: quia pauci eum receperunt. Alio modo, quia accipere eius testimonium est credere in deum; sed nullus potest credere ex seipso, sed ex deo; Eph. II, 8: gratia salvatis estis. Et ideo dicit nemo accipit, scilicet ex se, nisi donetur sibi a deo.

Vel aliter. Consuetum est in Scriptura divina populo loqui de duobus. Quia quamdiu sumus in hoc mundo, mali sunt permixti bonis; et ideo Scriptura aliquando loquitur de populo, referendo intentionem suam ad malos, aliquando ad bonos. Et hic modus loquendi habetur Ier. XXVI: nam primo dicit: omnis populus et sacerdotes quaerebant occidere ieremiam: referens intentionem suam ad malos: et postea statim dicit, quod omnis populus quaerebat eum liberare, loquens de bonis. Eodem modo et ioannes baptista habens oculos suos ad sinistram, idest ad malos, dicit et testimonium eius nemo accipit: et ex alia referens ad dexteram, idest ad bonos, dicit qui autem acceperit eius testimonium etc..

Qui autem acceperit eius testimonium, ubi ostendit debitum fidei, quod est supponere se veritati divinae.

Et circa hoc quatuor facit.

Primo proponit divinam veritatem; secundo subdit divinae veritatis denuntiationem, ibi quem enim misit deus, verba dei loquitur; tertio insinuat denuntiandi facultatem, ibi non enim ad mensuram dat deus spiritum; quarto assignat facultatis rationem, ibi pater diligit filium etc..

Debitum autem fidei est ut homo veritati divinae se supponat; et ideo dicit quod si pauci testimonium eius accipiunt, tamen aliqui accipiunt; unde dicit qui autem acceperit eius testimonium; idest quicumque sit ille, signavit, idest signum quoddam in corde suo ponere debet seu posuit, quod ipse christus est deus. Et est verax, quia ipse dicebat se esse deum: quod si non esset, non esset verax, cum tamen scriptum sit, Rom. III, 4: est autem deus verax etc.. De isto signaculo dicitur Cant. VIII, 6: pone me ut signaculum super cor tuum. Et II Tim. II, 19: firmum fundamentum dei stat, habens signaculum etc..

Vel, secundum chrysostomum, signavit, idest monstravit, quia deus, scilicet pater, verax est; quia scilicet misit filium suum, quem promisit mittendum. Quod ideo dicit evangelista ut ostendat eos qui non credunt christo, veritatem patris negare.

Et ideo statim subdit divinae veritatis commendationem, dicens quem enim misit deus, verba dei loquitur; quasi dicat: hoc signavit, quod christus, cuius testimonium accipit, quem deus misit, verba dei loquitur: et ideo qui credit ei, credit patri, infra VIII, 26: ego quae audivi a patre loquor in mundo. Unde non loquebatur nisi patrem, et verba patris; quia missus erat a patre, et quia ipse est verbum patris: unde etiam se loqui patrem dicit.

Vel si hoc quod dicit, quod deus verax est, referatur ad christum, datur intelligi distinctio personarum: cum enim pater sit deus verax, et christus est verax deus; sequitur, quod verus deus misit deum verum, distinctum ab eo in persona, non in natura.

Denuntiandi autem facultas subest christo maxima, quia non ad mensuram recipit spiritum; et ideo dicit non enim ad mensuram dat deus spiritum.

Posses enim dicere, quod licet miserit eum deus, tamen non omnia a deo loquitur, sed aliqua: nam et prophetae aliquando quidem locuti sunt ex spiritu suo, aliquando vero ex spiritu dei. Sicut II Reg. VII, 3 legitur de Nathan propheta, quod ex spiritu suo loquens, consuluit David, quod aedificaret templum; quod quidem postmodum ex spiritu et nutu divino retractavit. Sed hoc ostendit baptista locum non habere in christo; quia prophetae quidem accipiunt spiritum dei mensurate, scilicet quantum ad aliquid non quantum ad omnia, et ideo non quantum ad omnia verba dei loquuntur; christus autem, qui absque mensura et quantum ad omnia spiritum recepit, ideo quantum ad omnia verba dei loquitur.

Sed quomodo spiritus sanctus datur ad mensuram, cum sit immensus, secundum Athanasium in suo symbolo: immensus pater, immensus filius, immensus spiritus sanctus? responsio. Dicendum, quod spiritus sanctus datur ad mensuram, non quantum ad essentiam suam et virtutem eius, secundum quod est infinitus; sed quantum ad dona, quae dantur mensurate. Ephes. IV, 7: unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram.

Notandum autem, quod hoc quod dicitur hic de christo, quod non ad mensuram dedit ei deus pater spiritum, potest dupliciter intelligi. Uno modo intelligitur de christo secundum quod deus; alio modo secundum quod homo. Ad hoc enim datur alicui aliquid ut habeat illud: habere autem spiritum sanctum, convenit christo et inquantum deus et inquantum homo; et sic secundum utrumque habet spiritum sanctum. Sed inquantum homo, habet spiritum sanctum ut sanctificantem; Is. Lxi, 1: spiritus domini super me, eo quod unxerit me, scilicet hominem; inquantum vero deus habet spiritum sanctum ut manifestantem tantum, secundum quod ab eo procedit. Io. XVI, 14: ille clarificabit, idest manifestabit, quia de meo accipiet.

Sic ergo utroque modo, scilicet inquantum deus et inquantum homo, christus habet spiritum sanctum non ad mensuram. Nam christo, inquantum deus, dicitur deus pater dare spiritum sanctum, non ad mensuram, quia dat ei virtutem et potestatem spirandi spiritum sanctum, qui, cum sit infinitus, in infinitum dat ei pater: quem quidem pater dat ei sicut ipse habet, ut scilicet sicut ab eo procedit, ita et filio. Et hoc dedit ei per aeternam generationem.

Similiter et christus, inquantum homo, non ad mensuram habuit spiritum; nam hominibus datur spiritus sanctus ad mensuram, quia gratia eius ad mensuram eis datur; sed christus inquantum homo non ad mensuram recepit gratiam: et ideo non ad mensuram recepit spiritum sanctum.

Sed notandum, quod in christo est triplex gratia, scilicet unionis, singularis personae, quae est habitualis, et capitis, quae est influentiae; et quamlibet istarum recepit christus non ad mensuram.

Nam gratia unionis, quae non est habitualis, sed quoddam gratuitum donum, datur christo, ut scilicet in humana natura sit verus filius dei non per participationem, sed per naturam, inquantum scilicet humana natura christi unita filio dei in persona sit: quae quidem unio gratia dicitur, quia nullis praecedentibus meritis hoc habuit. Natura autem divina infinita est: unde ex ipsa unione accepit donum infinitum. Sic ergo non ad mensuram recepit spiritum sanctum, idest donum et gratiam unionis, quae spiritui sancto attribuitur inquantum gratuita.

Gratia autem habitualis dicitur, secundum quod anima christi plena fuit gratia et sapientia, secundum quod dicitur supra I, 14: vidimus eum quasi unigenitum a patre, plenum gratiae etc.. De qua quidem gratia dubium esse potest, an recepit eam non ad mensuram.

Cum enim huiusmodi gratia sit donum creatum, confiteri oportet quod habeat essentiam finitam: quod quidem quantum ad essentiam, secundum quod quid creatum est, ipsa gratia habitualis finita fuit. Sed tamen christus dicitur eam recepisse non ad mensuram, triplici ratione.

Primo quidem ex parte recipientis. Manifestum est enim uniuscuiusque naturae capacitatem esse finitam: quia, etsi infinitum bonum recipere possit cognoscendo, et amando, et fruendo, tamen ipsum recipit fruendo finite.

Est autem cuiuslibet creaturae, secundum suam speciem et naturam, determinata capacitatis mensura; quae tamen divinae potestati non praeiudicat quin posset aliam creaturam facere maioris capacitatis; sed iam non esset eiusdem naturae secundum speciem; sicut si ternario addatur unitas, erit alia species numeri. Quando igitur alicui naturae non datur de bonitate divina, quanta est capacitas naturalis speciei suae, videtur ei secundum aliquam mensuram donatum; quando vero tota naturalis capacitas impletur, non videtur ei secundum mensuram donatum; quia etsi sit mensura ex parte recipientis, non est tamen mensura ex parte dantis, qui totum paratus est dare: sicut aliquis vas ad fluvium deferens, absque mensura invenit ibi aquam paratam, quamvis ipse cum mensura accipiat, propter vasis determinatam quantitatem. Sic igitur gratia christi habitualis, finita quidem est secundum essentiam, sed infinite, et non secundum mensuram dicitur dari, quia tantum ei datur quantum natura creata capere potest.

Secundo vero ex parte doni recepti. Nam omnis forma, seu actus secundum rationem suam consideratus, non est finitus eo modo quo, finitur per subiectum in quo recipitur; sed nihil prohibet illum secundum suam essentiam finitum esse, inquantum esse suum est in aliquo receptum. Illud enim secundum essentiam suam infinitum est, quod habet totam plenitudinem essendi: quod quidem soli deo convenit, qui est summum esse. Si autem ponatur aliqua forma spiritualis esse non in subiecto existens, puta albedo, vel color, non quidem haberet essentiam infinitam, quia essentia eius esset determinata ad genus, vel speciem; nihilominus tamen totam plenitudinem illius speciei possideret: unde secundum rationem speciei, absque termino, vel mensura esset, habens quicquid ad illam speciem pertinere potest. Si autem in aliquo subiecto recipiatur albedo, vel color, non habet semper totum quicquid pertinet ad rationem formae huius de necessitate et semper, sed solum quando sic habetur sicut perfecte haberi potest; ita scilicet quod modus habendi adaequet rei habitae potestatem. Sic igitur gratia christi habitualis, finita quidem fuit secundum essentiam; sed tamen dicitur absque termino et mensuram fuisse, quia quicquid ad rationem gratiae poterat pertinere, totum christus accepit. Alii autem non totum accipiunt; sed unus sic, et alius sic. Divisiones enim gratiarum sunt: I Cor. XII, 4.

Tertio autem ex parte causae. In causa enim quodammodo habetur effectus. Cuicumque ergo adest causa infinitae virtutis ad influendum, dicitur habere illud quod influitur, absque mensura, et aliquo modo infinite. Puta, si quis haberet fontem, qui aquam infinitam posset effluere, infinite diceretur et absque mensura aquam habere. Sic anima christi, infinitam et absque mensuram gratiam habet, ex hoc ipso quod habet verbum sibi unitum, quod est totius emanationis creaturarum infinitum et indeficiens principium.

Patet autem ex his quae dicta sunt, quod gratia ipsius christi, quae dicitur capitis, secundum quod christus est caput ecclesiae, est infinita quantum ad influentiam. Ex hoc enim quod habuit unde effunderet absque mensura spiritus dona, accepit virtutem effundendi ipsa absque mensura, ut scilicet gratia christi non solum sufficiat ad salutem hominum aliquorum, sed hominum totius mundi, secundum illud I Io. II, 2: ipse est propitiatio pro peccatis nostris, et non pro nostris tantum, sed etiam totius mundi, ac etiam plurium mundorum, si essent.

Habet etiam christus denuntiandi veritatem divinam opportunam facultatem, quia omnia sunt in potestate eius; unde dicit pater diligit filium, et omnia dedit in manu eius: quod quidem potest referri ad christum secundum quod homo, et secundum quod deus; sed aliter et aliter.

Si enim referatur ad christum, secundum naturam divinam, tunc diligit non designat principium, sed signum: non enim possumus dicere quod pater omnia filio dat, quia diligit eum, propter duo. Primo, diligere est actus voluntatis; dare autem naturam filio, est generare ipsum. Si ergo pater daret voluntate naturam filio, voluntas patris esset principium generationis filii; et sic sequeretur quod pater generaret filium voluntate, et non natura: quod est haeresis Ariana.

Secundo autem, quia dilectio patris ad filium est spiritus sanctus. Si ergo dilectio patris ad filium esset ratio quare dedit omnia pater in manu filii, sequeretur quod spiritus sanctus esset principium generationis filii; quod est inconveniens. Dicendum est ergo, quod ly diligit importat signum tantum, ut dicatur, quod dilectio perfecta, qua pater diligit filium, est signum quod pater dedit omnia in manu eius, quae scilicet pater habet.

Matth. XI, 27: omnia mihi tradita sunt a patre meo. Infra XIII, 3: sciens quia omnia dedit ei pater in manus.

Si referatur autem ad christum, secundum quod homo, sic ly diligit dicit rationem principii, ut dicatur pater omnia in manu filii tradidisse, scilicet quae in caelis et quae in terris sunt, secundum illud Matth. Ult., 18: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Hebr. I, 2: quem constituit heredem universorum. Et huius traditionis ratio est, quia diligit eum; unde dicit pater diligit filium: dilectio enim patris ratio est creandi quamlibet creaturam. Sap. XI, 25: diligis omnia quae sunt, et nihil odisti eorum quae fecisti. De dilectione autem filii habetur lc.

C. III, et Matth. III, 17: hic est filius meus dilectus, in quo complacui mihi. Et Coloss. I, V. 13: transtulit nos in regnum filii dilectionis suae, idest filii sui dilecti.

Consequenter cum dicit qui credit in filium, habet vitam aeternam, ostendit fructum fidei: et primo ponit fidei praemium; secundo infidelitatis supplicium, ibi qui autem incredulus est etc..

Sed praemium fidei est inaestimabile, quia vita aeterna; et ideo dicit qui credit in filium habet vitam aeternam. Et hoc ex praemissis ostenditur. Si pater omnia dedit filio, scilicet quae habet, et ipse habet vitam aeternam: ergo et filio dedit ut sit vita aeterna. Infra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio habere vitam in semetipso: quod quidem competit christo inquantum est verus et naturalis dei filius. I Io. Ult., V. 20: ut sitis in vero filio eius christo: hic est verus deus, et vita aeterna.

Qui credit in eum habet illud in quod tendit, scilicet ipsum filium in quem credit; sed ipse est vita aeterna: ergo qui credit in eum, habet vitam aeternam. Infra X, 17: oves meae vocem meam audiunt... Et ego vitam aeternam do eis.

Supplicium autem infidelitatis est intolerabile et quantum ad poenam damni, et quantum ad poenam sensus.

Quantum quidem ad poenam damni, quia privatur vita; unde dicit qui autem incredulus est filio, non videbit vitam. Non autem dicit non habebit sed non videbit: quia vita aeterna in visione verae vitae consistit. Infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum deum verum, et quem misisti iesum christum: quam quidem visionem et cognitionem increduli non habebunt; iob XX, V. 17: non videat rivulos lactis etc., idest dulcedinem vitae aeternae. Dicit autem non videbit, quia videre vitam ipsam, est proprium praemium fidei formatae.

Quantum vero ad poenam sensus, quia graviter punitur; unde dicit sed ira dei manet super eum. Ira enim in Scripturis pro afflictione qua deus malos punit, accipitur; unde cum dicit ira dei patris manet super eum, idem est ac si dicat: sentient poenam a deo patre.

Et licet pater omne iudicium dederit filio, ut dicitur infra V, 22 tamen baptista refert hoc ad patrem, intendens per hoc Iudaeos reducere ad credendum filio. Et de isto iudicio dicitur Hebr. X, 31: horrendum est incidere in manus dei viventis. Dicit autem manet super eum, quia ista poena numquam ab incredulis desistet; et quia omnes qui nascuntur in ista vita mortali, habent secum iram dei, quam accepit primus Adam. Eph. II, 3: eramus natura, idest per nativitatem, filii irae. Ab hac autem ira non liberamur nisi per fidem christi; et ideo qui non credunt in christum filium dei, manet in eis ira dei.