Lectio 4

Postquam evangelista egit de christi crucifixione, hic agit de consequentibus ipsam, et primo de his quae sequuntur crucifixionem quantum ad Pilatum; secundo quantum ad milites, ibi milites ergo, cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius; tertio quantum ad amicos astantes, ibi stabant autem iuxta crucem iesu mater eius etc..

Ponuntur autem tria pertinentia ad Pilatum, scilicet tituli inscriptio, tituli lectio, tituli conservatio.

Quantum ad primum duo ponuntur.

Primo inscriptio tituli, unde dicit scripsit autem et titulum Pilatus, et posuit super crucem. Et hoc satis convenienter: ut saltem per hoc vindicaret se de Iudaeis, ostendens ipsorum malitiam, dum in regem suum insurrexerunt.

Sed tamen convenit mysterio; quia sicut in triumphis in trophaeo titulus ponebatur victoriam ostendens, per hoc quod homines memoriam sui celebrare volebant, Gen. XI, V. 4: celebremus nomen nostrum antequam dividamur in universas terras, ita titulum cruci inscribi disposuit, ut passio eius in memoria haberetur, Thren. III, 19: recordare paupertatis meae et transgressionis meae, absinthii et fellis.

Secundo ponitur tenor tituli: erat autem scriptum: iesus Nazarenus rex Iudaeorum. Quae quidem tria verba satis conveniunt ad crucis mysterium, nam hoc quod dicit iesus, qui salvator interpretatur, convenit ad virtutem crucis, per quam nobis facta est salus; Matth. I, 21: vocabis nomen eius iesum, ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Hoc vero quod dicit Nazarenus, quod interpretatur floridus, pertinet ad patientis innocentiam; cant.

C. II, 1: ego flos campi, et lilium convallium Is. XI, 1: et flos de radice eius ascendet.

Hoc vero quod dicit rex Iudaeorum, pertinet ad potestatem, ad dominium quod ex passione promeruit. Phil. II, 9: propter quod et deus illum exaltavit; Ier. XXIII, 5: regnabit dominus, et sapiens erit; Is. IX, 7: super solium David et super regnum eius sedebit.

Sed cum ipse sit per crucem non solum rex Iudaeorum sed etiam gentium, unde in Ps. II, 6, cum dixisset: ego autem constitutus sum rex ab eo, subdit postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam: quare ergo scripsit rex Iudaeorum tantum? responsio. Dicendum, quod gentiles intromissi sunt in pinguedinem olivae sicut oleaster, Rom. XI, 17. Et sicut oleaster particeps fit pinguedinis olivae, non autem oliva fit particeps amaritudinis oleastri, ita ipsi gentiles ad fidem conversi spiritualiter Iudaei confitentes dicuntur effecti, non circumcisione carnis, sed spiritus; et ideo per hoc quod dicitur rex Iudaeorum, intelliguntur etiam gentiles conversi.

Consequenter cum dicit hunc ergo titulum multi Iudaeorum legerunt, agitur de tituli lectione. Et primo ponitur tituli lectio, quia hunc titulum multi legerunt Iudaeorum: per quod signatur quod plures salvantur per fidem, passionem christi legendo, quam eorum qui viderunt. Infra penult., 31: haec autem scripta sunt ut credatis.

Secundo ponitur legendi facultas, et haec est duplex. Una est ex loci propinquitate: quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est iesus, ad quem multi confluebant: alia ex Scripturae multiplicitate, quia erat scriptum Hebraice, Graece et Latine: ut nullus ignoraret, et quia hae tres linguae prae ceteris eminebant. Hebraea quidem propter unius dei cultum; Graeca propter sapientiam; Latina propter Romanorum potentiam. Unde hae tres gentes sibi dignitatem vindicant in cruce christi, ut dicit Augustinus. In quo signatur quod per crucem christi subiugari debebant et converti devoti et religiosi, qui signantur per Hebraeam linguam; sapientes qui per Graecam; potentes, qui per Latinam.

Vel per Hebraeam significabatur quod christus dominari debebat theologicae philosophiae, quae significatur per Hebraeam, quia Iudaeis est tradita divinarum rerum cognitio; per Graecam vero philosophiae naturali et philosophicae: nam Graeci erga naturalium speculationem insudaverunt; per Latinam vero philosophiae practicae, quia apud Romanos maxime viguit scientia moralis: ut sic in captivitatem redigantur omnes intellectus in obsequium christi, ut dicitur II Cor. X, 5.

Conservatio autem tituli ponitur cum dicitur dicebant ergo Pilato pontifices Iudaeorum etc..

Et primo ponitur Iudaeorum conatus ad titulum destruendum, unde dicebant Pilato pontifices Iudaeorum: noli scribere, rex Iudaeorum; sed, quia ipse dixit, rex sum Iudaeorum.

Nam in hoc ostenditur christi praeconium, et Iudaeorum opprobrium, quod ponitur rex Iudaeorum. Nam contumeliosum est Iudaeis quod regem suum fecerunt crucifigi.

Sed si poneretur: quia dixit, rex sum Iudaeorum, hoc redundasset in christi improperium, et indicasset eius culpam; et hoc ipsi intendebant, ut scilicet crucifixo auferrent famam, cui iam vivo abstulerunt vitam. Ps.

Lxviii, 13: adversum me loquebantur qui sedebant in porta.

Secundo ponitur Pilati constantia ad titulum conservandum, quia Pilatus volens eis ignominiam facere noluit mutare sententiam; unde sequitur respondit Pilatus: quod scripsi, scripsi. Quod non casu factum est, sed diu ante a deo dispositum et prophetatum. Nam quidam Psalmi sic intitulantur: ne disperdas, David in tituli inscriptionem: qui quidem Ps. LVIII, maxime pertinet ad passionem, sicut est: eripe me de inimicis meis, et duo praecedentes: miserere mei deus, miserere mei, quoniam in te confidit anima mea, et si vere utique iustitiam loquimini. Et ideo stulte clamabant pontifices quia sicut non potest corrumpi quod veritas dixit, ita non potest deleri quod Pilatus scripsit. Ideo enim Pilatus quod scripsi, scripsi, dixit, quia dominus quod dixit, dixit, ut dicit Augustinus.

Deinde cum dicit milites ergo cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius, ponit consequentia ad crucifixionem quantum ad milites, et primo ponit aliarum vestium partitionem; secundo tunicae inconsutilis sortitionem, ibi et tunicam; tertio inducit propheticam praenuntiationem, ibi ut Scriptura impleretur.

Dicit ergo milites, cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius.

Ex quo duo colligere possumus: scilicet mortis christi abiectionem, per hoc quod denudaverunt eum, quod abiectis personis tantum fieri consuevit; secundo militum rapacitatem, quia acceperunt vestimenta, et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem. Hoc enim genus hominum rapacissimum est, ideo ioannes baptista dixit eis: neminem concutiatis...

Et contenti estote stipendiis vestris, Lc. III, 14, et iob XXIV, 7: nudos dimittunt homines, vestimenta tollentes.

Quantum ad secundum dicit et tunicam, et primo ponitur tunicae descriptio; secundo eius sortitio, ibi et dixerunt, non scindamus eam.

Dicit ergo et tunicam, scilicet acceperunt simul cum illis. Erat autem tunica inconsutilis desuper contexta per totum.

Dicit autem, quod erat inconsutilis, ut ostendat rationem indivisionis. Ex quo, ut quidam dicunt, pretiositas tunicae potest convinci.

Chrysostomus vero e contrario dicit, quod hoc dicens evangelista, occulte vestis vilitatem insinuat. Nam in palaestina est quoddam genus vestium propter pauperes ex multis pannis contextum quasi unus pannus super alium: II Cor. VIII, 9: scimus enim gratiam domini nostri iesu christi: quia cum dives esset in omnibus propter nos egenus factus est.

Mystice autem potest referri ad corpus christi mysticum; et sic vestimenta dividuntur in quatuor partes quia ecclesia per quatuor partes mundi diffusa est. Is. XLIX, 18: vivo ego, dicit dominus: quia his omnibus velut ornamento vestieris, et circumdabis tibi eos quasi sponsa.

Tunica inconsutilis quae non dividitur, significat caritatem, quia aliae virtutes non sunt secundum se unitae, sed per aliud uniuntur, inquantum omnes conveniunt in fine ultimo, cui coniungitur sola caritas. Nam et si fides finem ultimum demonstret, spes in ipsum tendere faciat, tamen sola caritas coniungit.

Coloss. III, 14: super omnia autem caritatem habentes, quae est vinculum perfectionis. Quae dicitur esse desuper contexta, quia caritas est super omnes alias virtutes. I Cor. XII, 31: adhuc excellentiorem viam vobis demonstro; Eph. III, 19: scire etiam supereminentem caritatem scientiae christi, ut impleamini in omnem plenitudinem dei. Vel quia caritas non est nobis a nobismetipsis, sed a spiritu sancto.

Rom. V, 5: caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis.

Potest etiam hoc referri ad corpus christi verum; et sic est desuper contexta, quia formatum est corpus christi virtute superiori, scilicet spiritus sancti. Matth. I, 20: quod in ea natum est, de spiritu sancto est.

Sortitio tunicae ponitur cum dicit dixerunt ergo ad invicem: non scindamus eam, sed sortiamur de illa cuius sit.

Est enim quaedam sors divinatoria; et haec, quia necessitatem non habet, est illicita; est et alia divisoria: et haec in rebus mundanis est licita, sed non in spiritualibus, ut scilicet quae homines arbitrio suo dividere non valent, committunt arbitrio et consilio divino.

Prov. XVI, 33: sortes mittuntur in signum, sed a domino temperantur. Et eiusdem XVIII, V. 18: contradictionem comprimit sors, et inter potentes quoque diiudicat.

Sed contra videtur quod matth.

C. V, 27, dicitur, quod miserunt sortes super vestimenta sua.

Responsio. Dicendum, quod matthaeus non dicit quod super omnes mitterent sortes, sed dum dividerent alias, miserunt sortem, scilicet super tunicam.

Praeterea marcus adhuc magis urget dicens sortes miserunt quis quid tolleret: ergo super omnes portiones.

Responsio. Dicendum, secundum Augustinum, quod sic intelligenda sunt verba marci, et exponenda: miserunt sortes super eis, idest super aliquo eorum, quis quid idest, quis eorum tolleret tunicam.

Consequenter ponit Scripturae vaticinium, cum dicit ut Scriptura impleretur.

Et primo ponitur prophetica praenuntiatio: in quo notatur prophetae diligentia, dum etiam ventura quaedam accidentia quae super christum fienda erant, praenuntiavit. Patet etiam quod non a casu praedicta contigerunt.

Et ideo dixit ut Scriptura impleretur, consecutive scilicet, quae dixit in Ps. XXI, V. 19: partiti sunt vestimenta mea, non dicit vestem, quia plures erant, et in vestem meam, idest super tunicam, miserunt sortem.

Secundo ponitur prophetiae adimpletio, quia milites quidem haec fecerunt: per quod datur intelligi quod Scriptura divina etiam in minimo impletur, Matth. V, 18: iota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant; Lc. Ult., 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege et prophetis et Psalmis de me.

Deinde cum dicit stabant autem iuxta crucem iesu mater eius, et soror matris eius etc., ponitur consequens tertium quantum ad amicos, et primo ponitur astantium mulierum praesentia; secundo christi de matre sollicita diligentia, ibi cum ergo vidisset matrem etc.; tertio prompta discipuli obedientia, ibi et ex illa hora accepit eam discipulus in sua.

Mulieres autem astantes iuxta crucem describuntur tres scilicet mater eius, et soror matris eius maria Cleophae, et maria Magdalenae.

Sed notandum, quod cum alii evangelistae mentionem faciant de multis mulieribus christo astantibus, nullus facit mentionem de beata virgine, excepto ioanne: unde ex utrorumque narratione duplex incurrit dubitatio.

Prima, quia matthaeus et marcus dicunt, quia mulieres stabant a longe; ioannes vero, quod iuxta crucem.

Ad hoc dici posset, quod aliae erant mulieres quas commemorant matthaeus et marcus, et aliae quas commemorat ioannes.

Sed huic repugnat quod maria Magdalena connumeratur inter mulieres quas matthaeus et marcus commemorant, et etiam ioannes.

Et ideo dicendum, quod eaedem mulieres intelligendae sunt istae et illae; nec est in hoc contradictio. Nam iuxta et a longe relative dicuntur; et nihil prohibet aliquod quodammodo dici longe et quodammodo dici iuxta.

Iuxta quidem fuisse dicit, quia in conspectu eius erant, sed longe, quia inter ipsum et mulieres erant intermedii.

Vel potest dici, quod a principio crucifixionis stabant iuxta eum, ita quod eis loqui poterat; sed postmodum superveniente multitudine irridentium, secedentes longe steterunt.

Unde ioannes narrat quod primo fuit, alii quod postea.

Secunda quaestio est quia ioannes commemorat mariam Cleophae, sed matthaeus et marcus loco eius mariam Iacobi, quae dicebatur Alphaei.

Sed ad hoc dicendum est, quod eadem est maria Cleophae, quam nominat ioannes, cum ea Alphaei, quam nominat matthaeus.

Habuit enim duos viros, scilicet Alphaeum et Cleopham. Vel potest dici, quod Cleophas fuit pater eius.

Quod autem et mulieres stabant iuxta crucem et discipuli eo relicto fugerant, mulierum commendat devotam constantiam.

Iob XIX, 20: pelli meae, consumptis carnibus, adhaesit os meum: quasi scilicet discipuli, qui per carnem significantur, recesserant, et mulieres, quae per pellem intelliguntur, adhaeserunt.

Consequenter ponitur sollicitudo eius ad matrem, ibi cum vidisset ergo iesus matrem etc., et primo ponitur sollicitudo quantum ad curam discipuli, quem matri imposuit; secundo quantum ad curam matris, quam discipulo commisit, ibi deinde dicit discipulo: ecce mater tua.

Quantum ad primum dicit cum vidisset ergo iesus matrem, et discipulum stantem quem diligebat, dicit matri suae: mulier, ecce filius tuus, quasi dicat: usque modo curam tui habui, et fui memor tui, tibi istum derelinquo. In quo dignitas ioannis ostenditur.

Sed attende, quod supra II, 3, quando mater dixit, vinum non habent etc., dicit: nondum venit hora mea, scilicet passionis, qua patiar, secundum illud quod a te suscepi: cum autem venerit hora illa, tunc recognoscam.

Unde et modo eam recognoscit matrem.

Facere autem miracula non convenit mihi secundum quod a te suscepi; sed secundum quod habeo a patre paternam generationem, scilicet secundum quod sum deus.

Et nota, secundum Augustinum, quod christus in cruce pendens se habuit sicut magister in cathedra. Unde et docet nos parentibus existentibus in necessitate subvenire, et de eis curam habere, ut dicitur ex.

C. XX, 12: honora patrem tuum et matrem tuam; et I Tim. V, 8: si quis suorum, et maxime domesticorum, curam non habet, non habet fidem, et est infideli deterior.

Sed contra est quod dicitur Lc. XIV, 26: si quis venit ad me, et non odit patrem suum et matrem et uxorem et filios, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus.

Responsio. Dicendum, quod sicut dominus praecipit parentes odiri, sic et animam nostram, in qua praecepit naturam diligere et odire iniquitatem, et quod avertit a deo. Et sic parentes sustentare debemus, diligere et revereri, quantum ad naturam; sed odire quantum ad vitia, et ad id quod nos avertunt a deo.

Quantum ad secundum dicit discipulo ecce mater tua, ut scilicet iste tantum serviret ut filius matri, ista illum diligeret ut filium mater.

Consequenter cum dicit et ex illa hora accepit eam discipulus in sua, ponitur discipuli obedientia. Et secundum bedam, oportet dici in suam, et sic est sensus accepit eam, scilicet matrem iesu, discipulus, scilicet ioannes, in suam, matrem videlicet.

Sed, secundum Augustinum, etiam ut habetur in Graeco, debet dici in sua: non quidem praedia, quia de illis erat qui dixerant: ecce nos reliquimus omnia; nam Matth. IV, 20 dicitur, quod Iacobus et ioannes relictis omnibus secuti sunt iesum; sed in sua, scilicet officia, quibus ei diligenter et reverenter obsequebatur.