Lectio 2

Postquam evangelista introduxit christum docentem, hic consequenter primo ostendit doctrinae ipsius illuminativam virtutem; secundo manifestat quae de ea dicit, ibi dixerunt ergo ei Pharisaei: tu de te ipso testimonium perhibes.

Circa primum tria facit.

Primo ponit spiritualis lucis privilegium; secundo eius effectum, ibi qui sequitur me, non ambulat in tenebris; tertio eius fructum, ibi sed habebit lumen vitae.

Privilegium autem spiritualis lucis ponitur quantum ad christum, qui est lux; et quantum ad hoc dicit iterum locutus est eis iesus dicens: ego sum lux mundi. Quod potest uno modo continuari ad immediate dictum.

Quia enim dixit: nec ego condemnabo te etc., absolvens eam a crimine, ideo ne aliqui dubitarent utrum ipse absolvere posset, et peccata dimittere, dignatur apertius divinitatis suae potentiam demonstrare, dicens se esse lucem, qui peccati tenebras pellit.

Alio modo potest continuari ad illud quod supra VII, 52 dixit: scrutare Scripturas, et vide quia propheta a Galilaea non surgit. Quia enim eum aestimabant Galilaeum, et quasi ex loco determinato dependentem, doctrinam eius repudiabant; ideo dominus ostendit se totius mundi esse lucem universalem, dicens ego sum lux mundi, non Galilaeae, neque palaestinae, neque Iudaeae.

Manichaei autem, ut Augustinus dicit, hoc falso intelligebant. Quia enim imaginatio eorum erat solum de sensibilibus, ideo non valebant se ad intellectualia et spiritualia extendere, credebant enim supra corporalia nihil esse in rerum natura, unde dicebant deum esse corpus et lucem quamdam infinitam, et solem istum oculis carnis visibilem, christum dominum esse putaverunt: et propter hoc ipsum dixisse ego sum lux mundi.

Sed hoc stare non potest et ecclesia catholica improbat tale figmentum. Sol enim iste corporalis est lux quam sensus attingere potest: et ideo non est suprema lux, quam intellectus solus attingit, quae est lux intelligibilis propria rationalis creaturae. Hic de ea dicit christus ego sum lux mundi. De ista dicitur supra I, 9: erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum.

Lux autem ista sensibilis, imago quaedam est illius lucis intelligibilis: nam omne sensibile est quasi quoddam particulare, intellectualia autem sunt quasi totalia quaedam.

Sicut autem lux ista particularis habet effectum in re visa, inquantum colores facit actu visibiles, et etiam in vidente, quia per eam oculus confortatur ad videndum, sic lux illa intelligibilis intellectum facit cognoscentem.

Quia quidquid luminis est in rationali creatura, totum derivatur ab ipsa suprema luce; supra I, 9: illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Item facit res omnes actu intelligibiles, inquantum ab ipsa derivantur omnes formae, per quas res habent quod cognoscantur, sicut omnes formae artificiatorum derivantur ab arte et ratione artificis; Ps. Ciii, 24: quam magnificata sunt opera tua, domine. Omnia in sapientia fecisti. Et ideo recte dicit ego sum lux mundi: non sol factus, sed per quem sol factus est. Tamen, ut Augustinus dicit, lumen quod solem fecit, sub sole factum est, et carnis nube tegitur, non ut obscuretur, sed ut temperetur.

Excluditur etiam per hoc haeresis Nestorii dicentis, quod filius dei erat unitus homini per inhabitationem tantum.

Constat enim quod qui haec verba proferebat, scilicet ego sum lux mundi, homo erat.

Nisi ergo ipse qui loquebatur et videbatur homo, personaliter esset filius dei, non dixisset ego sum lux mundi, sed in me habitat lux mundi.

Effectus autem huius lucis est expellere tenebras; unde dicit qui sequitur me, non ambulat in tenebris. Et quia lux ista est universalis, ideo universaliter tenebras omnes expellit.

Sunt autem triplices tenebrae, scilicet ignorantiae; Ps. Lxxxi, 5: nescierunt neque intellexerunt: in tenebris ambulant. Et hae sunt rationis secundum seipsam, inquantum per seipsam obnubilatur. Item culpae; Eph. V, 8: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. Et istae sunt rationis humanae non ex se, sed ex appetitu, inquantum male dispositus per passiones vel habitum, appetit aliquid ut bonum, quod tamen non est vere bonum.

Item tenebrae damnationis aeternae; matth.

C. XXV, 30: inutilem servum eiicite in tenebras exteriores. Sed duae primae sunt in vita ista; tertiae vero sunt in termino viae. Qui ergo sequitur me, non ambulat in tenebris, ignorantiae, quia ego sum veritas, nec culpae, quia ego sum via, neque damnationis aeternae, quia ego sum vita.

Et ideo consequenter subdit fructum doctrinae, scilicet sed habebit lumen vitae: nam qui hoc lumen habet, est extra tenebras damnationis.

Dicit autem qui sequitur, quia sicut quicumque non vult errare in tenebris, oportet ut sequatur eum qui lumen portat; ita quicumque vult salvari, oportet quod sequatur christum, qui est lux, credendo et amando; et sic apostoli secuti sunt eum, Matth. IV, 20.

Quia vero lux corporalis deficere potest per occasum, contingit quia qui sequitur eam, tenebras incurrit. Lux vero ista, quae nescit occasum, numquam deficit: et ideo qui sequitur eam, habet lumen indeficiens, scilicet vitae.

Lumen enim visibile non dat vitam, sed coadiuvat exterius operationes vitae corporalis; lumen vero istud vitam dat, quia vivimus inquantum intellectum habemus, qui est quaedam participatio illius lucis. Quando autem lux illa perfecte irradiabit, tunc habebimus vitam perfectam; Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen; quasi dicat: tunc ipsam vitam perfecte habebimus quando ipsum lumen per speciem videbimus.

Unde dicitur Io. XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum deum, et quem misisti iesum christum.

Sed attendendum, quod hoc quod dicit qui sequitur me, pertinet ad meritum; quod vero dicit habebit lumen vitae, ad praemium.

Consequenter cum dicit dixerunt ergo ei Pharisaei etc., manifestat haec tria quae de se dicit, et primo primum; secundo secundum, ibi dicit ergo iterum, eis iesus; tertio tertium, ibi amen, amen dico vobis, si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum.

Primum autem quod dixit, est ego sum lux mundi, quod Iudaeos turbabat, et ideo primo ponit Iudaeorum contradictionem; secundo eorum confutationem, manifestando veritatem sui dicti, ibi respondit iesus, et dixit eis etc..

Manifestum est autem circa primum, quod illa quae dixit in templo, dixit in conspectu turbarum, hic autem coram Pharisaeis.

Et ideo dixerunt ei ipsi Pharisaei: tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum; quasi dicant: ex hoc ipso quod tu de teipso testificaris, testimonium tuum non est verum.

In hominibus enim nec acceptum nec congruum est quod homo se laudet; Prov. XXVII, V. 2: laudet te alienus, et non os tuum: quia non ex hoc commendabilis redditur, sed si a deo commendatur; II Cor. X, 18: non enim qui seipsum commendat, ille probatus est, sed quem deus commendat: quia solus deus perfecte eum cognoscit. Deum autem nullus potest sufficienter commendare, nisi ipse seipsum, et ideo oportet quod ipse de seipso testificetur, et etiam de hominibus; iob XVI, 20: ecce in caelo testis meus. Et ideo Iudaei decipiebantur.

Consequenter cum dicit respondit iesus, et dixit eis etc., dominus repellit eorum contradictionem, et primo auctoritate patris; secundo removet contradictionem exortam de patre, ibi dicebant ergo ei: ubi est pater tuus? contradictio autem Iudaeorum erat per quamdam consequentiam, et ideo primo ostendit eorum consequentiam non tenere; secundo probat suum testimonium verum esse, ibi ego non iudico quemquam etc..

Circa primum duo facit.

Primo ostendit consequentiae falsitatem; secundo subdit deceptionis ipsorum causam, ibi vos autem nescitis unde venio, aut quo vado.

Consequentia autem istorum erat quod ex hoc ipso quod christus de se testimonium perhibebat, testimonium eius non erat verum. Sed dominus dicit contrarium, scilicet quod ex hoc verum est. Unde respondit, et dixit eis: si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum verum est: et hoc ideo, quia ego scio unde veni, et quo vado; quasi dicat, secundum chrysostomum, quia ex deo sum, et deus, et dei filius. Est autem deus verax: Rom. III, 4.

Dicit autem scio unde veni, idest cognosco meum principium, et quo vado, scilicet ad patrem, quem nullus perfecte scire potest nisi filius dei; Matth. XI, 27: nec patrem quis novit nisi filius, et cui voluerit filius revelare. Non autem quicumque scit affectu et intellectu, unde veniat et quo vadat, non potest nisi verum dicere, nam a deo venit, et ad deum vadit; deus autem veritas est: quanto ergo magis filius dei, qui perfecte scit unde venit et quo vadit, verum dicit? consequenter cum dicit vos autem nescitis unde venio aut quo vado, ostendit causam erroris, quae est ignorantia divinitatis christi; quia enim ipsam ignorabant, iudicabant de eo secundum humanitatem.

Sic ergo duplex causa erroris erat in eis.

Una, quia eius divinitatem ignorabant; alia, quia de eo secundum humanitatem tantum iudicabant. Et ideo quantum ad primum dicit vos nescitis unde venio, idest aeternum meum processum a patre, aut quo vado. Supra: est verax qui misit me, et ego quae audivi ab eo, haec loquor in mundo; iob XXVIII, 20: unde ergo venit sapientia? Is. LIII, 8: generationem eius quis enarrabit? quantum ad secundum dicit vos secundum carnem iudicatis, scilicet de me, solum carnem esse putantes, non autem deum. Vel secundum carnem, idest male et iniuste. Sicut enim secundum carnem vivere est male vivere, ita et secundum carnem iudicare, est male iudicare.

Consequenter cum dicit ego non iudico quemquam, ostendit testimonium suum esse verum, et falsum esse quod ipse solus de se testimonium perhibeat. Et quia de iudicio mentio facta est, ostendit primo se non esse solum in iudicando; secundo se non esse solum in testificando, ibi et in lege vestra scriptum est etc..

Circa primum tria facit.

Primo ponit iudicii dilationem; secundo iudicii veritatem; et tertio veritatis rationem.

Dilationem quidem iudicii ponit cum dicit ego non iudico quemquam; quasi dicat: vos iudicatis male, sed ego non iudico quemquam; supra III, 17: non enim misit deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum.

Vel non iudico quemquam, scilicet secundum carnem, sicut vos iudicatis; Is. XI, 3: non secundum visionem oculorum iudicabit, neque secundum auditum aurium arguet.

Sed tamen quandoque iudicabo; quia pater omne iudicium dedit filio; supra c. V, 22. Et tunc iudicium meum verum est, idest iustum; Ps. Xcv: iudicabit orbem terrae in aequitate; Rom. II, 2: scimus quia iudicium dei est secundum veritatem in eos qui talia agunt. In quo ostenditur iudicii veritas.

Rationem veritatis ostendit, cum dicit quia non sum solus. Quod autem dicit supra V, 22, pater non iudicat quemquam, intelligendum est seorsum a filio, vel quia non visibiliter pater apparebit omnibus in iudicio; et ideo dicit non sum solus, quia non derelictus ab ipso, sed simul cum ipso; infra XIV, V. 10: ego in patre, et pater in me est.

Hoc autem verbum excludit errorem Sabellii dicentis unam esse personam patris et filii, nec differre nisi secundum nomina. Si enim hoc esset, non dixisset non sum solus, sed ego, et qui misit me, sed dixisset: ego sum pater, et ego ipse sum filius. Distingue ergo personas, et cognosce filium esse alium a patre.

Consequenter cum dicit et in lege vestra scriptum est etc., ostendit quod non est solus in testificando; nec tamen differt testimonium, sicut iudicium: unde non dicit, testimonium non perhibeo.

Primo ergo introducit legem; secundo concludit propositum, ibi ego sum qui testimonium perhibeo de meipso.

Dicit ergo in lege vestra, et vobis data, Eccli. XXIV, 23: legem mandavit Moyses: scriptum est, Deut. XIX, quia duorum hominum testimonium verum est: sic enim est ibi: in ore duorum aut trium stabit omne verbum.

Sed, secundum Augustinum, habet magnam quaestionem quod dicit duorum hominum testimonium verum est. Fieri enim potest quod duo mentiantur. Nam susanna casta duobus falsis testibus urgebatur, ut habetur Dan. XIII, 5 ss.. Universus etiam populus mentitus est contra christum.

Responsio. Hoc quod dicit duorum hominum testimonium verum est, intelligendum est quod pro vero in iudicio est habendum.

Cuius ratio est, quia in actibus humanis vera certitudo haberi non potest; et ideo accipitur inde id quod certius haberi potest, quod est per multitudinem testium: magis enim est probabile quod unus mentiatur, quam quod multi; Eccle. IV, 12: funiculus triplex difficile solvitur.

Nihilominus tamen per hoc quod dicit: in ore duorum aut trium testium stabit omne verbum, reducit nos, secundum Augustinum, in considerationem trinitatis, in qua est perpetua stabilitas veritatis, a qua omnes veritates derivantur. Dicit autem duorum vel trium, quia in Scriptura sacra quandoque nominantur tres, quandoque duae personae, cum quibus etiam intelligitur spiritus sanctus, qui est nexus duorum.

Si ergo duorum hominum testimonium verum est vel trium, testimonium meum verum est, quia et ego testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me qui misit me pater; supra V, 36: ego testimonium habeo maius ioanne.

Sed hoc non videtur ad propositum pertinere.

Primo quidem, quia pater filii dei non est homo; cum ipse dicat duorum hominum testimonium verum est. Secundo vero, quia tunc sunt duo testes alicuius quando testificantur de aliquo tertio; sed si unus testificatur de uno, non sunt duo testes. Cum ergo christus testificetur de se, et similiter pater de christo, videtur quod non sunt duo testes.

Sed dicendum, quod christus hic arguit per locum a minori. Manifestum est enim quod veritas dei maior est quam veritas hominis.

Si ergo credunt testimonio hominum, multo magis credendum est testimonio dei.

I Io. V, 9: si testimonium hominum accipitis, testimonium dei maius est. Item hoc dicit, ut ostendat se consubstantialem patri, et non indigentem alieno testimonio, ut dicit chrysostomus.

Consequenter cum dicit dicebant ergo ei: ubi est pater tuus? removet exortam quaestionem de patre, et primo ponit quaestionem Iudaeorum; secundo ponit responsionem christi; tertio innuit securitatem respondentis.

Quaestio autem Iudaeorum proposita christo est de patre, ubi esset: unde dicebant ei ubi est pater tuus? intelligebant enim christum habere patrem hominem sicut ipsi habent; et ideo, quia audierunt eum dicere: solus non sum, sed ego et qui misit me pater, et hic viderant eum solum, dicunt ubi est pater tuus? vel dicendum, quod loquuntur hic cum quadam ironia et contumelia; quasi dicant: quid frequenter patrem tuum nobis inducis? numquid est tantae virtutis, ut eius testimonio credatur? ignotus enim est, et ignobilis.

Intelligebant hoc de ioseph; nihilominus tamen patrem ignorabant. Ps. Cxiii, 2: ne quando dicant gentes: ubi est deus eorum? responsio autem christi est occulta, ibi: respondit iesus: neque me scitis, neque patrem meum. Quia enim non studio addiscendi, sed malignandi quaerebant, ideo christus non aperit eis veritatem; sed ostendit primo quidem ipsorum ignorantiam; secundo quomodo possint ad veritatis cognitionem pervenire.

Ignorantiam quidem ipsorum ostendit cum dicit neque me scitis; quasi dicat: non quaeratis de patre, quia me nescitis. Quia enim me hominem putatis, ideo patrem meum hominem quaeritis; sed quia me non noscitis, neque patrem cognoscere potestis.

Sed contra. Supra VII, 28, dixit: et me scitis, et unde sim scitis.

Est dicendum quod sciebant eum secundum humanitatem, sed non secundum divinitatem.

Sciendum autem, secundum Origenem, quod ex hoc verbo aliqui sumentes occasionem erroris, dixerunt patrem christi non fuisse deum veteris testamenti; nam ipsum Iudaei cognoscebant, secundum illud Ps. Lxxv, 1: notus in Iudaea deus.

Sed ad hoc est quadruplex responsio. Prima, quia ideo dicit dominus Iudaeos patrem ignorare, quia ad modum ignorantium se habent, inquantum mandatum eius non servant.

Et haec responsio pertinet ad actum. Secundo dicuntur deum ignorare, quia non adhaerent ei spiritualiter per amorem: qui enim aliquid cognoscit, ei adhaeret. Tertio, quia etsi cognoscerent eum per fidem, non tamen habebant de eo plenam scientiam. Supra I, V. 18: deum nemo vidit unquam. Unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit.

Quarto, quia in veteri testamento innotuit pater sub ratione dei omnipotentis, Ex. VI, 3: ego apparui eis in deo omnipotente, et nomen meum Adonai non indicavi eis, non autem sub ratione patris; unde licet scirent eum ut deum, non tamen ut patrem filii consubstantialis.

Viam autem perveniendi ad cognitionem patris dicit se esse: unde dicit si me sciretis, quasi dicat: quia patrem meum loquor occultum, opus prius est ut me noveritis, et tunc patrem meum forsitan scietis. Nam filius est via cognitionis paternae.

Infra XIV, 7: si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis. Nam, secundum Augustinum, quid est si me sciretis, nisi ego et pater unum sumus? quotidiana locutio est, quando vides aliquem alicuius similem, ut dicas: si hunc vidisti, illum vidisti, non tamen quod pater sit filius, sed quia sit patri similis.

Dicit autem forsitan, non dubitative, sed increpative, velut si indigneris servo tuo, et dicas: contemnis me? considera quod forsitan dominus tuus sum.

Securitatem autem christi respondentis ostendit evangelista, cum dicit haec verba locutus est iesus in gazophylacio.

Et primo quidem ex loco ubi docebat, quia in gazophylacio et in templo. Gaza enim, persica lingua, dicuntur divitiae, phylaxe vero servare: unde gazophylacium ponitur in Scriptura pro arca, ubi divitiae conservantur; et hoc modo accipitur IV Reg. XII, 9, quod tulit ioiada sacerdos gazophylacium unum, aperuitque foramen desuper, et posuit illud iuxta altare ad dexteram ingredientium domum domini, mittebantque in eo sacerdotes qui custodiebant Ostia, omnem pecuniam quae deferebatur ad templum domini. Aliquando autem pro domo ubi divitiae conservantur; et hoc modo accipitur hic.

Secundo, ex hoc quod illi qui missi fuerant ad eum apprehendendum, hoc facere non potuerunt, quia ipse nolebat: unde dicit et nemo apprehendit eum, quia nondum venit hora eius, in qua pateretur; non fatalis, sed sua voluntate ab aeterno praedestinata. Unde dicit Augustinus nondum venerat hora eius, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi.

Sed nota, secundum Origenem, quod quandocumque designatur locus in quo dominus aliquid fecit, hoc fit propter mysterium.

In gazophylacio ergo, qui est locus divitiarum, christus docuit, ut daret intelligi, quod numismata, id est verba suae doctrinae, imaginem regis magni impressam habent.

Nota etiam, quod quando docebat, nemo apprehendit eum, quia sermones eius fortiores erant his qui eum capere volebant: quando vero voluit crucifigi, tacuit.