Lectio 2

Supra dominus confortavit discipulos de suo recessu, promittens eis quod accessum haberent ad patrem, hic consequenter agit de via per quam ad patrem accedunt.

Via autem non cognoscitur sine termino; et ideo etiam agit de termino, et primo proponit viam et terminum, ut eis nota; secundo quae proposuit manifestat, ibi dicit ei thomas domine, nescimus quo vadis.

Circa primum sciendum, quod dominus dixerat: si abiero et praeparavero vobis locum, iterum veniam ad vos. Quia forte discipuli quaererent ab eo quo iret, sicut supra XIII, 36, quaesivit Petrus: domine, quo vadis? ideo dominus haec sciens, dixit eis et quo ego vado scitis, et viam scitis. Vado enim ad patrem, quem scitis per me vobis manifestum; infra XVII, 6: manifestavi nomen tuum hominibus quos dedisti mihi.

Via autem per quam vado, sum ego, quem scitis; supra I, 14: vidimus gloriam eius. Recte ergo dixit quo ego vado scitis, et viam scitis: quia patrem sciebant per christum, et christum per suam conversationem et praesentiam noverant.

Consequenter cum dicit dicit ei thomas etc., manifestat dominus quae proposuit, et primo praemittitur manifestationis occasio; secundo subditur propositorum manifestatio, ibi dicit eis iesus: ego sum via, veritas et vita.

Occasio autem manifestationis fuit dubitatio thomae interrogantis. Unde dicit ei thomas: domine, nescimus quo vadis, etc.. Ubi attende, quod thomas utrumque negat, quod dominus affirmavit: nam dominus dixit, eos et viam et terminum viae scire; thomas autem negat se scire viam et terminum: tamen utrumque verum est. Verum est enim quod sciebant, tamen nesciebant se scire. Multa enim sciebant de patre et filio, quae a christo didicerant; sed ignorabant patrem esse ad quem christus iret, et filium esse viam qua iret. Difficile enim est quod eatur ad patrem. Nec mirum, si ignorabant: quia licet christum perfecte secundum hominem scirent, eius tamen divinitatem imperfecte cognoscebant; iob XXVIII, V. 7: semitam eius ignoravit avis.

Et subdit quomodo possumus viam scire? cognitio enim viae dependet ex cognitione termini: quia ergo terminus ignotus est nobis, I Tim. VI, 16: lucem habitat inaccessibilem, quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest, ideo via eius est nobis investigabilis, secundum illud Rom. XI, 33: investigabiles viae eius.

Consequenter cum dicit dicit eis iesus: ego sum via, veritas et vita, ponitur quaesitorum manifestatio. Duo autem dominus manifestanda proposuerat eis. Primo quidem viam et terminum eius; secundo quod utrumque scirent.

Primo ergo manifestat primum; secundo secundum, ibi si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis.

Circa primum duo facit.

Primo manifestat quid sit via; secundo quid sit terminus, ibi nemo venit ad patrem nisi per me.

Via autem, ut dictum est, est ipse christus: et ideo dicit ego sum via etc..

Quod quidem satis habet rationem: nam per ipsum accessum habemus ad patrem, ut dicitur Rom. V, 2. Competit etiam proposito quo intendit declarare dubitationem discipuli dubitantis.

Sed quia ista via non est distans a termino, sed coniuncta, addit veritas et vita; et sic ipse simul est via, et terminus. Via quidem secundum humanitatem, terminus secundum divinitatem. Sic ergo secundum quod homo, dicit ego sum via; secundum quod deus, addit veritas et vita. Per quae duo terminus huius viae convenienter designatur.

Nam terminus huius viae finis est desiderii humani, homo autem duo praecipue desiderat: primo quidem veritatis cognitionem, quae est sibi propria; secundo sui esse continuationem, quod est commune omnibus rebus.

Christus autem est via perveniendi ad veritatis cognitionem, cum tamen ipse sit veritas; Ps. Lxxxv, 11: deduc me, domine, in veritate, et ingrediar in via tua. Christus etiam est via perveniendi ad vitam cum tamen ipse sit vita; Ps. XV, 11: notas fecisti vias vitae.

Et ideo huius viae terminum per veritatem et vitam designavit: quae duo supra I de christo dicta sunt. Primo quidem quod ipse sit vita: unde in ipso vita erat, deinde quod sit veritas, quia erat lux hominum; lux autem veritas est.

Sed notandum, quod haec duo proprie et per se christo conveniunt. Veritas enim convenit ei per se quia ipse est verbum.

Nihil enim aliud est veritas quam adaequatio rei ad intellectum, quod fit quando intellectus concipit rem prout est. Veritas ergo intellectus nostri pertinet ad verbum nostrum, quod est conceptio eius. Sed tamen licet verbum nostrum sit verum, non tamen est ipsa veritas, cum non sit a seipso, sed ex hoc quod rei conceptae adaequatur. Veritas ergo intellectus divini pertinet ad verbum dei. Sed quia verbum dei est verum a seipso, cum non mensuretur a rebus, sed res intantum sint verae inquantum ad similitudinem eius accedunt: inde est quod verbum dei est ipsa veritas. Et quia nullus potest veritatem cognoscere nisi adhaereat veritati, oportet omnem qui veritatem cognoscere desiderat, huic verbo adhaerere.

Vita autem proprie convenit sibi: quia omne quod aliquam operationem ex se habet, dicitur vivens; non viventia autem dicuntur quae ex seipsis motum non habent.

Inter operationes vitae praecipuae sunt operationes intellectuales: unde et ipse intellectus dicitur vivens, et actio eius est vita quaedam.

In deo autem idem est intelligere et intellectus: unde manifestum est quod filius, qui est verbum intellectus patris, est vita sua.

Sic ergo christus seipsum designavit viam, et coniunctam termino: quia ipse est terminus habens in se quidquid desiderari potest, scilicet existens veritas et vita.

Si ergo quaeras, qua transeas, accipe christum, quia ipse est via; Is. XXX, V. 21: haec est via, ambulate in ea. Et Augustinus dicit: ambula per hominem, et pervenies ad deum. Melius est enim in via claudicare, quam praeter viam fortiter ambulare.

Nam qui in via claudicat, etiam si parum proficiscatur, appropinquat ad terminum; qui vero extra viam ambulat, quanto fortius currit, tanto magis a termino elongatur.

Si vero quaeras quo vadis, adhaere christo, quia ipse est veritas, ad quam desideramus pervenire; Prov. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum etc..

Si quaeris quo permaneas, adhaere christo, quia ipse est vita. Prov. VIII, 35: qui me inveniet, inveniet vitam, et hauriet salutem a domino.

Adhaere ergo christo, si vis esse securus: non enim poteris deviare, quia ipse est via. Unde qui ei adhaerent, non ambulant in invio, sed per viam rectam; Prov. IV, V. 11: viam sapientiae monstrabo tibi. E contra dicitur de quibusdam: viam veritatis habitaculi non invenerunt.

Item non potest decipi, quia ipse est veritas, et docet omnem veritatem; infra XVIII, 37: in hoc natus sum, et ad hoc veni, ut testimonium perhibeam veritati. Item non potest perturbari, quia ipse est vita et vitam dans; supra X, 10: ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant. Nam, ut Augustinus dicit, dominus dicit ego sum via, veritas et vita, tamquam diceret qua vis ire? ego sum via. Quo vis ire? ego sum veritas. Ubi vis permanere? ego sum vita. Non enim, ut Hilarius dicit, in erratica ducit ille qui est via, nec illudit per falsa qui veritas est, neque in mortis relinquit errore qui vita est.

Vel aliter. Tria sunt in homine quae ad sanctitatem pertinent, scilicet actio et contemplatio et intentio: et ista perficiuntur a christo. Nam activam exercentibus christus est via; in contemplativa vero perseverantibus christus est veritas: sed activorum et contemplantium intentionem dirigit ad vitam, scilicet aeternam. Docet enim ire, et praedicare pro futuro saeculo. Sic ergo dominus est nobis via qua imus ad ipsum, et per ipsum ad patrem.

Sed cum ipsemet qui via est, vadit ad patrem, numquid ipse est sibi via? sed, ut Augustinus dicit, ipse est via, et qui vadit per viam, et quo vadit: unde ipse per seipsum ad seipsum vadit. Nam ipse inquantum est homo, via est: unde per carnem venit, manens ubi erat; et per carnem vadit, non relinquens quo venerat; per carnem etiam ad se redit veritatem et vitam: nam deus venerat per carnem ad homines, veritas ad mendaces, vita ad mortales. Est enim deus verax, omnis autem homo mendax: Rom. III, 4. Cum autem se ab hominibus abstulit, atque illuc ubi nemo mentitur, carnem suam levavit, idem ipse qui verbum caro factum est, per carnem suam ad veritatem, quae est ipse, remeavit. Et simile est si dicerem: et mens mea, dum loquor aliquibus, ad eos exit, nec tamen me relinquit: cum autem tacuero, quodammodo ad me redeo, et cum illis quibus loquor, maneo.

Sic ergo christus, qui nobis est via, etiam sibi ipsi, idest carni, factus est via, ut ad veritatem et vitam iret.

Consequenter cum dicit nemo venit ad patrem nisi per me, manifestat quod quaesitum fuerat quantum ad terminum viae. Via autem, quae est christus, ut dictum est, ducit ad patrem. Sed quia pater et filius sunt unum, ideo haec via ducit etiam ad seipsum. Et ideo dicit christus se esse terminum viae. Nemo, inquit, venit ad patrem nisi per me.

Sed sciendum quod, sicut apostolus dicit, nemo novit quae sunt hominis, nisi spiritus eius qui in ipso est, quod intelligendum est nisi inquantum homo vult se manifestare. Secretum autem suum manifestat quis per verbum suum: et ideo nullus potest venire ad secretum hominis nisi per verbum hominis. Quia ergo et quae dei sunt nemo novit nisi spiritus dei, nullus potest venire ad notitiam patris nisi per verbum suum, quod est filius eius; Matth. XI, 27: neque patrem quis novit nisi filius. Et sicut homo volens revelare se verbo cordis, quod profert ore, induit quodammodo ipsum verbum litteris vel voce, ita deus, volens se manifestare hominibus, verbum suum conceptum ab aeterno, carne induit in tempore. Et sic nullus ad notitiam patris pervenire potest nisi per filium.

Unde supra X, 9, dicit: ego sum Ostium. Per me si quis introierit salvabitur.

Sed notandum, secundum chrysostomum, quod supra VI, 44, dominus dicit: nemo potest venire ad me, nisi pater meus traxerit eum, hic autem dicit nemo venit ad patrem nisi per me. In quo ostenditur aequalitas filii ad patrem.

Patet ergo quae sit via, quia christus; quis terminus, quia pater.

Consequenter cum dicit si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis, ostendit quod discipuli utrumque cognoscunt, scilicet quo vadit, et viam, et primo proponit manifestationem; secundo excludit emergentem dubitationem, ibi dicit ei Philippus: domine, ostende nobis patrem.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit concomitantiam notitiae habitae de filio ad notitiam habitam de patre; secundo manifestat quomodo discipuli se habeant ad notitiam patris, ibi et amodo cognoscetis eum.

Dicit ergo primo: dixi quod sum via, et quod scitis viam, scilicet me: ergo et quo vado scitis, quia notitia de me non potest haberi sine notitia patris. Et hoc est quod dicit si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis.

Supra VIII, 19, Iudaeis dicit: si me sciretis, et patrem meum forsitan sciretis.

Quid est ergo quod dicit si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis: ibi autem dicit forsitan? videtur quod ibi dubitaverit de eo quod hic asserit.

Sed dicendum, quod ibi loquebatur Iudaeis quos increpabat; et ideo addit forsitan, non dubitans, sed increpans eos. Hic autem loquitur discipulis quos instruit; et ideo veritatem eis cum assertione proponit, dicens si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis; quasi dicat: si sciretis meam gratiam et dignitatem, et eam utique quae patris est sciretis. Per nihil enim aliud res melius scitur quam per verbum et imaginem suam; filius autem est verbum patris; supra I, 1: in principio erat verbum, et verbum erat apud deum; ibid. 14: verbum caro factum est, et habitavit in nobis; et vidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre.

Filius etiam est imago patris; Col. I, 15: qui est imago invisibilis dei; Hebr. I, 3: qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius. In filio ergo cognoscitur pater, ut in verbo et imagine propria.

Sed notandum, quod inquantum aliquid accedit ad similitudinem paterni verbi, intantum in ipso cognoscitur pater, et similiter inquantum habet de imagine patris.

Cum autem omne verbum creatum sit aliqua similitudo illius verbi, et in qualibet re inveniatur similitudo divinitatis, vel imaginis vel vestigii, sed imperfecta: inde est quod per nullam creaturam et a nulla intelligentia et conceptione intellectus creati potest cognosci perfecte idipsum quod deus est; sed solum verbum unigenitum quod est perfectum et perfecta imago patris, ipsum quod quid est patris cognoscit et comprehendit.

Unde, secundum Hilarium, possunt haec verba aliter continuari. Nam cum dominus dicit nemo venit ad patrem nisi per me, interrogatus Arius, quomodo itur ad patrem per filium, respondet, quod per doctrinae admonitionem, inquantum scilicet filius sua doctrina instruit homines de patre, secundum illud infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus. Sed dominus hoc excludens dicit si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis; quasi dicat: Arius vel alius quicumque homo annuntiare quidem potest de patre, sed nullus est tantus quod eo cognito, cognoscatur pater, nisi solus filius, qui est eiusdem naturae cum ipso.

Consequenter cum dicit et amodo cognoscetis eum, ostendit quomodo discipuli se habeant ad cognitionem patris. Dixerat autem dominus supra discipulis, quod patrem cognoscunt, quo, inquiens, vado scitis. Et hoc thomas negavit, dicens: domine, nescimus quo vadis. Et ideo hic dominus ostendit quod aliquo modo cognoscunt patrem, ut ostendat verbum suum verum esse, et aliquo modo non cognoscunt, ut verbum thomae sit verum. Et ponit ad hoc duplicem patris cognitionem: unam quae erit in futuro; aliam quae fuit in praeterito.

Dicit ergo, quod amodo cognoscetis eum.

Dicit autem amodo, quia duplex cognitio habetur de patre. Una perfecta, quae est per immediatam eius visionem, quae erit in patria; I Io. III, 2: cum apparuerit, similes ei erimus; alia est imperfecta, quae est per speculum et in aenigmate, quam habemus per fidem; I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum et in aenigmate. Potest ergo hic intelligi de utraque; ut sit sensus: amodo cognoscetis eum, cognitione perfecta in patria, infra XVI, 25: palam de patre meo annuntiabo vobis, quasi dicat: verum est, quod non cognoscitis eum perfecta cognitione, sed amodo cognoscetis eum, peracto mysterio passionis meae. Vel amodo, idest post resurrectionem meam et ascensionem et missionem spiritus sancti, cognoscetis eum, cognitione fidei perfecta, quia, cum venerit spiritus Paraclitus, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecumque dixero vobis: infra XIV, 26. Sic ergo verum dicis, quod nescis eum cognitione perfecta; sed ego verum dico, quia vidistis eum; baruch III, V. 38: post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Viderunt enim christum, secundum carnem assumptam, in qua erat verbum, et in verbo pater: unde in ipso viderunt patrem; supra VIII, 29: qui me misit, mecum est.

Sed attende, quod pater non erat in carne per unitatem personae, sed erat in verbo incarnato per unitatem naturae, et in christo incarnato videbatur pater; supra I, V. 14: vidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre.