Lectio 15

Supra evangelista posuit testimonia baptistae ad turbas; hic consequenter ponit eius testimonia ad discipulos ioannis.

Et primo ponitur testimonium; secundo ostenditur testimonii fructus, ibi et audierunt eum duo discipuli loquentem etc..

Circa primum tria facit.

Primo describitur testis; secundo assignatur modus testificandi; tertio ponitur eius testimonium.

Sed testis describitur, cum dicit altera die iterum stabat ioannes, et ex discipulis eius duo.

In hoc autem quod dicit stabat, tria notantur circa ioannem. Scilicet doctrinae ipsius modus, qui differens fuit a modo doctrinae christi, et discipulorum eius. Christus enim circumeundo docebat; unde dicitur, Matth. IV, 23, quod circuibat iesus totam Galilaeam etc..

Similiter et apostoli discurrendo per mundum, docebant; Mc. Ult., 15: euntes in mundum universum, praedicate evangelium omni creaturae.

Sed ioannes stando docebat; unde dicitur stabat ioannes, scilicet in uno loco trans iordanem, et instruebat de christo omnes ad eum venientes. Ratio autem quare christus et eius discipuli discurrendo docebant, est quia praedicatio christi facta erat credibilis per miracula, et ideo circuibant diversa loca, ut miracula et virtutes christi innotescerent.

Praedicatio vero ioannis non est confirmata miraculis, unde dicitur infra X, 41: ioannes signum fecit nullum: sed merito et sanctitate vitae. Et ideo stabat in loco uno, ut diversi ad eum confluerent, et per eius sanctitatem ducerentur ad christum. Similiter etiam si ioannes sine miraculis discurrisset ad praenuntiandum christum, eius testimonium incredibilius redderetur, cum videretur importune, et quasi ingerendo se hoc facere.

Secundo notatur ioannis constantia in veritate, quia ioannes non fuit arundo vento agitata, sed firmus in fide, secundum illud I Cor. X, 12: qui se existimat stare videat ne cadat. Hab. II, 1: super custodiam meam stabo.

Tertio allegorice notatur, quod stare allegorice idem est quod deficere; IV Reg. IV, 6: stetitque oleum, idest defecit. Stabat ergo ioannes veniente christo, quia cum venit veritas, defecit figura. Ioannes stat, quia lex transit.

Modus autem testificandi ponitur certus, quia cum aspectu. Unde dicit et respiciens iesum ambulantem. Ubi sciendum est, quod prophetae perhibuerunt testimonium christo, Act. X, 43: huic omnes prophetae testimonium perhibent. Similiter et apostoli per mundum discurrentes, Act. I, 8: eritis mihi testes in ierusalem, et in omni Iudaea etc.. Sed tamen non per visum, neque de praesente, sed de absente. Prophetae quidem ut de futuro, apostoli vero ut de praeterito. Sed ioannes, christo sibi praesente et a se viso, testimonium perhibuit: et ideo dicit et respiciens, oculis corporis, et mentis, iuxta illud Ps. Lxxxiii, 10: respice in faciem christi tui; Is. LII, 8: oculo ad oculum videbunt.

Sed dicit ambulantem, ut designet incarnationis mysterium, per quod dei verbum mutabilem naturam assumpsit; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum.

Consequenter ponitur testimonium, cum dicit ecce agnus dei, quod non solum est demonstrativum, sed admirativum virtutis ipsius; Is. IX, 6: vocabitur nomen eius admirabilis.

Et vere admirabilis virtutis est iste agnus, qui occisus, leonem interfecit: illum, inquam, leonem de quo dicitur I Petr. Ult., 8: adversarius vester diabolus, tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret. Et ideo ipse agnus leo vocari meruit victor et gloriosus; Apoc. V, 5: ecce vicit leo de tribu Iuda.

Breviter autem testimonium profert, dicens ecce agnus dei, tum quia discipuli quibus hoc testimonium perhibebat, ex his quae audierant a ioanne, iam satis instructi erant de christo; tum etiam quia per hoc satis intelligitur tota intentio ioannis, quae ad hoc solum erat ut eos ad christum duceret.

Nec dicit: ite ad eum, ne videantur discipuli gratiam praestare christo, si eum sequerentur; sed commendat christi gratiam, ut quasi in beneficium sibi computent, si christum sequuntur. Et ideo dicit ecce agnus dei; idest, ecce in quo est gratia, et virtus purgativa peccatorum: agnus enim offerebatur pro peccatis, ut dictum est.

Consequenter ponitur fructus testimonii, cum dicit et audierunt eum duo discipuli loquentem, et primo ponitur fructus proveniens ex testimonio ioannis et discipulorum eius; secundo vero ponitur fructus proveniens ex praedicatione christi, ibi in crastinum autem voluit exire in Galilaeam.

Circa primum primo ponitur fructus proveniens ex testimonio ioannis; secundo fructus proveniens ex praedicatione unius discipulorum eius, ibi erat autem Andreas frater simonis Petri etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponitur inchoatio huius fructus ex testimonio ioannis facta.

Secundo ponitur consummatio facta per christum, ibi conversus autem iesus etc..

Dicit ergo primo et audierunt eum, scilicet ioannem, duo discipuli, qui erant cum eo, loquentem (ecce agnus dei) et secuti sunt iesum, ad litteram: euntes cum eo.

Ubi quatuor, secundum chrysostomum, considerari possunt. Primo quia hoc quod ioannes loquitur et christus tacet, et verbo ioannis discipuli congregantur ad christum, competit mysterio: christus enim est sponsus ecclesiae, ioannes vero amicus et paranymphus sponsi. Officium autem paranymphi est sponsam tradere sponso, et loquendo, pacta tradere; sponsi autem est quasi prae verecundia tacere, et de sponsa iam habita pro velle disponere. Sic ergo discipuli traduntur a ioanne christo quasi desponsati per fidem. Ioannes loquitur, christus tacet; sed tamen susceptos diligenter instruxit.

Secundo vero quod cum ioannes dignitatem christi commendans dixit ante me factus est, et quoniam non sum dignus solvere corrigiam calceamenti eius, nullus conversus est; sed quando humilia de christo, et incarnationis mysterio locutus est, tunc secuti sunt eum discipuli: quia humilia, et quae pro nobis passus est christus, magis movent nos; et ideo dicitur Cant. I, 2: oleum effusum nomen tuum, idest misericordia, qua salutem omnium procurasti; et ideo statim sequitur adolescentulae dilexerunt te nimis.

Tertio, quia verbum praedicationis est sicut semen cadens in diversas terras: in una quidem fructificat, in alia non. Ita et ioannes cum praedicat, non omnes discipulos convertit ad christum, sed duos tantum, scilicet qui bene dispositi erant; alii vero e contrario invidia moventur ad christum: unde et quaestionem ei movent, ut dicitur Matth. IX, 14.

Quartum est quod discipuli ioannis audito eius testimonio de christo, non statim ingesserunt se ad loquendum cum eo ex abrupto, sed quasi studiosi cum quadam verecundia singulariter loqui cum eo, et in secreto loco studuerunt. Eccle. VIII, 6: omni negotio tempus est, et opportunitas.

Consequenter ponitur consummatio fructus, cum dicit conversus autem iesus.

Quod enim ioannes inchoavit, consummatur per christum, quia neminem ad perfectum adduxit lex, ut habetur Hebr. VII, 19.

Et circa hoc christus duo facit: primo enim examinavit discipulos sequentes; secundo eos instruxit, ibi dicit eis: venite, et videte.

Circa primum primo ponitur christi examinantis interrogatio; secundo discipulorum examinatorum responsio, ibi qui dixerunt ei: Rabbi, ubi habitas? dicit ergo conversus autem iesus, et videns eos sequentes se, dixit eis. Et quidem per litteralem sensum intelligendum est quod christus eos praeibat, et hi duo discipuli eum sequentes, faciem eius minime videbant: et ideo christus ut daret eis fiduciam, convertit se ad eos. In quo datur nobis intelligi, quod omnibus, qui christum sequi incipiunt puro corde, dat fiduciam vel spem misericordiae; Sap. VI, 14: praeoccupat eos qui se concupiscunt.

Convertit autem se iesus ad nos, ut videatur a nobis: hoc erit in illa beata visione, quando ostendet nobis faciem suam, ut dicitur in Ps. Lxxix, 4: ostende nobis faciem tuam, et salvi erimus. Quamdiu enim in mundo isto sumus, videmus posteriora eius, quia per effectus in eius cognitionem venimus; unde dicitur Ex. XXXIII, 23: posteriora mea videbis.

Item convertit se ut opem suae misericordiae nobis impendat. Hoc petebat ps.

Lxxxix, 13: convertere, domine, aliquantulum etc.. Quamdiu enim christus opem suae miserationis non impendit, videtur a nobis aversus. Conversus est ergo iesus ad discipulos ioannis eum sequentes, ut faciem suam eis ostenderet, et gratiam eis infunderet.

Examinat autem eos specialiter de intentione. Sequentium namque christum non eadem intentio est: quidam enim eum sequuntur propter bona temporalia; alii vero propter bona spiritualia. Et ideo quid isti intendant, dominus quaerit, dicens quid quaeritis? non quidem ut discat, sed ut rectam intentionem aperientes, magis familiares faciat, et ostendat eos auditione dignos.

Notandum autem, quod hoc est primum verbum quod christus in isto evangelio loquitur. Et congrue, quia primum quod quaerit deus ab homine, est recta intentio.

Et secundum Origenem, post sex verba quae ioannes dixerat, christus septimum locutus est. Primum namque ioannes baptista locutus est, quando testimonium perhibens de christo, clamabat dicens hic est de quo dixi. Aliud quando dixit non sum dignus solvere corrigiam calceamenti eius. Tertium quando dixit ego baptizo in aqua, medius autem vestrum stetit quem vos nescitis. Quartum ecce agnus dei.

Quintum vidi spiritum descendentem quasi columbam etc.. Sextum, cum hic dicit ecce agnus dei. Et christus septimum loquitur, ut intelligas mystice, quod quies, quae designatur per septimum diem, nobis est futura per christum, et quod in ipso est plenitudo septiformis gratiae spiritus sancti.

Consequenter respondent discipuli qui dixerunt ei etc.. Et quidem interrogati de uno, duo respondent.

Primo quidem quare christum sequuntur, scilicet ut addiscant, unde et magistrum eum vocant Rabbi (quod dicitur interpretatum magister) quasi dicerent: quaerimus, ut nos doceas.

Iam enim praecognoscebant quod dicitur Matth. XXIII, 10, unus est magister vester christus.

Secundo vero quod sequendo quaerunt, scilicet ubi habitas? et quidem litteraliter dici potest quod in veritate domum christi quaerebant.

Propter enim mira et magna, quae a ioanne de eo audierant, nolebant eum perfunctorie interrogare, nec semel tantum, sed frequenter et seriose; et ideo domum eius scire volebant, ut frequenter ad eum accederent, iuxta consilium sapientis, Eccli. VI, 36: si videris sensatum, evigila ad illum, et prov.

C. VIII, 34: beatus qui audit me, et vigilat ad fores meas quotidie.

Allegorice autem in caelis est habitaculum dei, secundum illud Ps. Cxxii, 1: ad te levavi oculos meos qui habitas in caelis. Quaerunt ergo ubi christus habitet, quia ad hoc debemus christum sequi ut per eum ducamur ad caelos, idest ad gloriam caelestem.

Moraliter autem interrogant ubi habitas? quasi vellent scire, quales debent esse homines qui digni sunt quod christus habitet in eis; de quo habitaculo dicitur Eph. II, 22: aedificamini in habitaculum dei, et Cant. I, V. 6: indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie.

Consequenter cum dicit venite, et videte, ponitur instructio discipulorum a christo, et primo describitur ipsa instructio discipulorum a christo; secundo commendatur discipulorum obedientia venerunt, et viderunt; tertio determinatur tempus quia hora erat quasi decima.

Dicit ergo primo venite, et videte, scilicet ubi habitem.

Sed hic est quaestio. Cum dominus dicat, Matth. VIII, 20, filius hominis non habet ubi caput suum reclinet, quare dicit venite, et videte ubi habito? respondeo dicendum, secundum chrysostomum, quod per hoc quod dixit dominus: filius hominis non habet ubi caput suum reclinet, demonstravit quod non habuit proprium habitaculum, non quod in domo alicuius alterius non maneret. Et ad hanc videndum istos invitabat, dicens venite, et videte.

Mystice autem dicit venite, et videte quia habitatio dei, sive gloriae, sive gratiae, agnosci non potest nisi per experientiam: nam verbis explicari non potest; Apoc. II, 17: in calculo nomen novum etc.. Et ideo dicit venite, et videte. Venite, credendo et operando, et videte, experiendo et intelligendo.

Notandum autem, quod quatuor modis pervenitur ad hanc cognitionem. Primo per bonorum operum actionem: unde dicit venite. Ps. XLI, 3: quando veniam, et apparebo ante faciem domini. Secundo per mentis quietem, seu vacationem; Ps. XLV, 11: vacate, et videte tertio per divinae dulcedinis gustationem; Ps. XXXIII, 9: gustate, et videte, quoniam suavis est dominus.

Quarto per operationem devotionis; Thren. III, V. 41: levemus corda nostra cum manibus orando etc.. Et ideo dicit dominus Lc. XXIV, V. 39: palpate, et videte etc..

Consequenter ponitur discipulorum obedientia, quia statim sequitur venerunt, et viderunt, quia veniendo viderunt, et videntes non deseruerunt, unde dicitur et manserunt ibi die illo quia, ut dicitur infra c. VI, 45, omnis qui audit a patre, et didicit, venit ad me. Qui enim recedunt a christo, non viderunt eum adhuc, sicut videre oportet.

Isti autem qui perfecte credendo, eum viderunt, manserunt ibi die illo; audientes et videntes beatum diem, beatam noctem duxerunt; III Reg. X, 8: beati viri tui, et beati servi tui, qui stant coram te semper. Et ideo, ut dicit Augustinus, aedificemus et nosmetipsi in corde nostro, et faciamus domum quo veniat ille, et doceat nos.

Et dicit die illo, quia nox esse non potest ubi est lumen christi, ubi est sol iustitiae.

Tempus autem determinatur consequenter, cum dicit hora autem erat quasi decima. Quod quidem evangelista determinat, ut, secundum litteram, insinuet commendationem christi, et discipulorum. Hora enim decima est in occasu diei: ex quo et christus commendatur, qui tam studiosus erat ad docendum, quod nec propter temporis tarditatem eos docere distulit, sed in hora decima docuit eos; Eccle. XI, 6: mane semina semen tuum, et vespere ne cesset manus tua.

Similiter etiam commendatur et discipulorum temperantia. Quia etiam hora decima qua consueverunt homines comedisse et esse minus sobrii ad perceptionem sapientiae, ipsi et sobrii et apti erant ad sapientiam audiendam, nec propter cibum, aut vinum impediebantur.

Nec mirum, quia discipuli eius fuerant, scilicet ioannis, cuius potus erat aqua, esca autem locusta et mel silvestre.

Secundum autem Augustinum, per horam decimam lex signatur, quae in decem praeceptis data est. Erat ergo hora decima quando isti venerunt, et manserunt cum christo, et ab eo erudiuntur, ut impleretur lex per christum quae a Iudaeis impleri non poterat.

Et ideo etiam in ipsa hora vocatus est Rabbi, idest magister.

Consequenter cum dicit erat autem Andreas frater simonis Petri etc. Ponitur fructus quem fecit discipulus ioannis conversus ad christum. Et super hoc primo describitur discipulus; secundo fructus ab ipso inchoatus, ibi invenit hic primum fratrem suum simonem; tertio ponitur consummatio fructus facta per christum, ibi intuitus autem eum iesus dixit.

Describitur autem discipulus primo a nomine, cum dicit erat autem Andreas, idest virilis. Ps. XXX, 25: viriliter agite, et confortetur cor vestrum. Exprimit autem nomen, ut ostendatur eius privilegium: tum quia prior conversus est ad fidem christi perfecte, tum etiam quia christum praedicavit: unde sicut stephanus fuit primus martyr post christum, ita et Andreas fuit primus christianus.

Secundo describitur a cognatione, quia frater simonis Petri: quia iunior erat. Et hoc quidem est ad commendationem suam, ut qui aetate posterior, fide efficiatur primus.

Tertio a disciplina, quia unus ex duobus qui audierant a ioanne. Et huius quidem nomen describitur ad ostendendum Andreae privilegium quod insignis fuerit. Alterius enim nomen tacetur: aut quia ille alius fuit ioannes evangelista, cuius consuetudo est in suo evangelio cum de eo agitur, nomen suum non exprimere propter humilitatem; aut, secundum chrysostomum, non fuit aliquis insignis, nec fecit aliquid magnum: unde non fuisset utilitas nomen eius ponere. Sic enim et Lucas, cap. X, nomina septuaginta duorum discipulorum, quos dominus binos misit ante faciem suam, non posuit, quia non erant solemnes personae et insignes, sicut apostoli fuerunt. Aut, secundum Alcuinum, ille discipulus fuit Philippus: et hoc patet, quia statim postquam evangelista prosecutus est de Andrea, prosequitur de Philippo, dicens: in crastinum autem voluit exire in Galilaeam, et invenit Philippum etc..

Quarto commendatur a devotionis studio: unde dicitur et secuti fuerant eum, idest iesum. Iob XXIII, 11: vestigia eius secutus est pes meus.

Fructus autem inchoatus per Andream ponitur, cum dicit invenit hic primum simonem fratrem suum. Et primo insinuat apud quem fructum fecit, scilicet apud fratrem suum, ut commendet suae conversionis perfectionem: sicut enim Petrus dicit in itinerario clementis, evidens signum perfectae conversionis alicuius est, cum conversus, quanto aliquis sibi est magis coniunctus, tanto magis satagit eum convertere ad christum.

Et ideo Andreas perfecte conversus non detinuit apud seipsum inventum thesaurum, sed festinat et currit cito ad fratrem, traditurus ei bona quae suscepit.

Et ideo dicit invenit hic, scilicet Andreas, primum, idest primo adverbialiter, fratrem suum simonem, quem quaerebat, ut sicut erat sanguine, ita faceret eum germanum fide.

Prov. XVIII, 19: frater qui adiuvatur a fratre quasi civitas firma; Apoc. Ult., 17: qui audit, dicat, veni.

Secundo ponit verba quae dicit Andreas invenimus messiam (quod interpretatur christus); ubi, secundum chrysostomum, tacite respondet cuidam quaestioni. Scilicet, si quis eum interrogaret de quo instructi fuissent a christo, in promptu est responsio, scilicet quod per testimonia Scripturae instruxit eum intantum quod cognosceret eum esse christum.

Et ideo dicit invenimus. Per quod etiam innuit quod diu cum desiderio eum quaesierat; Prov. III, 13: beatus homo qui invenit sapientiam. Messia Hebraice, quod Graece interpretatum est christus, idest unctus Latine: quia specialiter unctus est oleo invisibili, idest spiritus sancti. Ideo signanter nomine isto manifestat eum: unde in Ps. XLIV, 8 dicitur: unxit te deus tuus oleo laetitiae prae consortibus, idest prae omnibus sanctis: nam omnes sancti isto oleo unguntur; sed iste singulariter unctus est, et singulariter sanctus. Ideo secundum chrysostomum, non dicit messiam simpliciter, sed cum adiectione articuli.

Tertio ponit fructum quem fecit, quia adduxit eum ad iesum, scilicet Petrum.

In quo Petri obedientia commendatur: confestim enim occurrit, in hoc non tardans. Et Andreae devotionem considera: quia duxit eum ad iesum, non ad se (sciebat enim se infirmum), et ideo eum ad christum adducit, ut ipse eum instruat; instruens simul per hoc, quod hic debet esse praedicatorum conatus et studium, ut fructus praedicationis et studium non sibi vindicent, seu ad utilitatem et honorem proprium convertant, sed ut adducant ad iesum, idest ad eius gloriam et honorem referant.

II Cor. IV, 5: non enim praedicamus nosmetipsos, sed iesum christum.

Consummatio autem huius fructus ponitur cum dicit intuitus autem eum iesus dixit, etc.. Ubi christus, ad fidem divinitatis eum elevare volens, incipit quae divinitatis sunt opera facere, occulta praedicans.

Et primo quidem quantum ad occulta praesentiae; unde intuitus eum, idest, statim cum vidit eum virtute divinitatis, consideravit, et dixit ei nomen suum: unde dicit tu es simon.

Nec mirum, quia, ut dicitur I Reg. XVI, V. 7, homines vident ea quae apparent, deus autem intuetur cor.

Congruit autem hoc nomen mysterio. Nam simon interpretatur obediens; ut insinuet quod obedientia necessaria est ei qui conversus est ad christum per fidem. Act. V, 32: dat spiritum sanctum obedientibus sibi.

Secundo vero quantum ad occulta praeterita. Unde dicit filius ioanna, quia hoc nomine vocatus est pater suus, vel, secundum matthaeum, filius iona, cum dicit simon bariona.

Et utrumque congruit mysterio. Ioanna enim interpretatur gratia, ut insinuet quod homines per gratiam veniunt ad fidem christi; Eph. II, 5: gratia salvati estis etc.. Iona vero interpretatur columba, ut insinuet quod per spiritum sanctum, qui datus est nobis, firmamur in amore dei, ut dicitur Rom. V, 5: caritas dei diffusa est in cordibus nostris.

Tertio vero quantum ad occulta futura; unde dicit tu vocaberis cephas, quod interpretatur Petrus, et in Graeco caput.

Et congruit mysterio, ut ille qui debet esse aliorum caput et christi vicarius, firmitati inhaereret.

Matth. XVI, 18: tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam.

Sed hic est quaestio litteralis. Et primo quare christus imposuit ei in principio suae conversionis nomen, et non voluit quod a principio nativitatis suae hoc nomine vocaretur? ad hoc respondetur dupliciter. Secundum chrysostomum, primo quidem quia nomina divinitus imposita aliquam eminentiam gratiae spiritualis designant. Quando autem deus confert specialem gratiam alicui, ab ipsa nativitate nomen gratiam illam significans imponitur; sicut patet de ioanne baptista, qui ante a deo est nominatus quam natus, quia fuit sanctificatus in utero matris. Aliquando autem aliter confertur eminentia gratiae specialis tempore procedenti; et talia nomina divinitus imponuntur non a principio nativitatis, sed in ipso processu temporis; sicut patet de Abraham et Sara, quibus nomina mutata sunt quando promissionem multiplicandi germinis acceperunt. Eodem modo et Petrus nominatur divinitus quando ad fidem christi, et gratiam apostolatus vocatur, et specialiter quia constitutus est princeps apostolorum totius ecclesiae; quod in aliis apostolis non est factum.

Secundum Augustinum autem, quia si a principio fuisset nominatus cephas, non apparuisset mysterium. Et ideo voluit dominus quod tunc nomen haberet, ut mutatione nominis, ecclesiae mysterium appareret, quae in confessione fidei eius fundata erat. Petrus enim a petra dicitur; petra autem erat christus.

In Petri ergo nomine figurata est ecclesia, quae supra firmam petram immobilem, idest christum, aedificata est.

Secunda quaestio est utrum hic fuerit impositum hoc nomen simoni, an in matthaeo cum dicitur tu es Petrus.

Et ad hoc respondet Augustinus dicens, quod istud nomen hoc loco fuit simoni impositum; sed quod dicit ei dominus in matth.

Tu es Petrus etc. Non est nominis impositio, sed impositi nominis commemoratio, ut quasi utatur illo nomine tamquam iam imposito.

Alii autem dicunt, quod hoc nomen fuit impositum simoni quando dominus dixit ei tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Hic vero non imponit ei hoc nomen, sed praesignat quod sit ei postmodum imponendum.

Tertia quaestio est de vocatione Petri et Andreae: quia hic dicitur, quod fuerunt vocati iuxta iordanem, quia fuerunt discipuli ioannis; et Matth. IV, 18 dicitur, quod christus vocavit eos iuxta mare Galilaeae.

Et ad hoc dicendum, quod triplex fuit vocatio apostolorum. Prima fuit ad cognitionem, seu familiaritatem, et fidem; et de hac dicitur hic. Secunda fuit in officii praesignatione, de qua habetur Lc. V, 10: ex hoc eris homines capiens. Tertia fuit ad apostolatum, de qua dicitur Matth. IV, 18 s., quae fuit perfecta, quia postea non redierunt ad propria.