Lectio 3

Postquam egit de origine doctrinae, consequenter agit de origine docentis, et primo christus ostendit suum principium a quo procedit; secundo suum finem ad quem vadit, ibi adhuc modicum tempus vobiscum sum.

Circa primum tria facit.

Primo proponitur dubitatio turbarum de origine; secundo ponitur doctrina ipsius originis, ibi clamabat ergo iesus in templo; tertio ponitur effectus doctrinae, ibi quaerebant ergo eum apprehendere.

Circa primum tria facit.

Primo ponitur admiratio turbae; secundum eorum suspicio, ibi numquid vere cognoverunt principes quia hic est christus? tertio inducitur eorum obiectio contra ea quae suspicabantur, ibi sed scimus, etc..

Admiratio autem turbarum consurgit ex duobus.

Primo ex iniquo proposito principum: secundo ex publica doctrina christi, ibi ecce palam loquitur.

Dictum est autem supra, quod christus ut ostenderet infirmitatem humanae naturae, latenter ascendit ad diem festum; sed ut ostenderet suae divinitatis personam, publice docet in templo, et a persequentibus teneri non potest. Et sic, ut ait Augustinus, apparet potestas quae putabatur timiditas. Et ideo dicebant quidam ex ierosolymis, quasi admirantes, nam ipsi sciebant qua saevitia quaerebatur a principibus, utpote eius familiares, et ierosolymis existentes. Unde chrysostomus dicit: omnibus miserabiliores erant, qui divinitatis signum videntes maximum, omnia iudicio corruptorum principum permittentes, christum minus reverebantur, secundum illud Eccli. X, 2: qualis rector civitatis, tales et inhabitantes in ea. Sed tamen mirabantur qua potentia non tenebatur; unde et dicebant nonne hic est quem Iudaei quaerunt, idest principes, secundum illud supra V, 16, propterea persequebantur eum Iudaei, idest principes, quia haec faciebat in sabbato; Dan.

C. XIII, 5: egressa est iniquitas a senioribus populi, qui videbantur regere populum.

Apparet autem per hoc veritas sermonum christi, et falsitas principum. Supra enim cum dominus diceret eis quid me quaeritis interficere? negaverunt, dicentes: Daemonium habes: quis te quaerit interficere? sed ecce quod principes negabant, isti confitentur cum dicunt quem Iudaei quaerunt interficere.

Sic ergo admirantur ex iniquo proposito principum.

Similiter etiam ex publica doctrina christi: unde dicunt ecce palam loquitur, docens, scilicet christus, quod est indicium securae veritatis; infra XVIII, 20: ego palam locutus sum; et tamen nihil ei dicunt, quasi repressi virtute divina. Haec est enim propria dei virtus quod malorum corda ab impetu suae malitiae reprimit; Prov. XVI, 7: cum placuerint domino viae hominis, inimicos eius quoque convertet ad pacem. Et alibi; cor regum in manu dei: quocumque voluerit inclinabit illud.

Suspicio eorum ponitur cum dicit numquid vere cognoverunt principes quia hic est christus? quasi dicant: ante quaerebant eum interficere, modo invenerunt, et tamen nihil ei dicunt; non tamen mutati a propria sententia, quia, ut dicitur I Cor. II, 8: si enim cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent: sed repressi a virtute divina.

Obiectio autem eorum contra suspicionem subditur sed hunc scimus unde sit, quasi hoc modo arguentes: christus debet habere occultam originem; sed iste habet originem manifestam: ergo non est christus. In quo apparet eorum amentia, quia supposito quod quidam etiam principes crederent christo, non tamen eorum sententiam sequuntur, sed aliam corruptam proferunt; Ez. V, 5: ista est ierusalem, in medio gentium posui eam.

Sciebant enim christum esse ex maria secundum originem, sed tamen eius modum ignorabant; Mt. XIII, 55: nonne pater eius est ioseph, et mater eius dicitur maria? sed cum dicatur Mich. V, 2: ex te exiet dux, qui regat populum meum Israel: quare dicunt christus cum venerit, nemo scit unde sit? respondeo. Dicendum quod hoc habent ex verbo Is. LIII, 8: generationem eius quis enarrabit? sic ergo et ex prophetis habent ut sciant unde sit, secundum humanam originem; et ex eis habent quod nesciant, secundum divinam generationem.

Consequenter cum dicit clamabat ergo iesus in templo, manifestat suam originem, et primo ostendit secundum quid sua origo sit nota, et secundum quid sit ignota; secundo docet quomodo ad eius notitiam possumus pervenire, ibi ego scio eum etc..

Circa primum duo facit.

Primo ostendit quid de origine eius sciebant; secundo quid circa ipsum ignorabant, ibi et a meipso non veni.

Noverant autem de iesu originem suam: et ideo dicit clamabat iesus. Clamor autem ex magnitudine affectus procedit.

Et ideo quandoque importat turbulentiam animi interius concitati: et hoc modo non competit christo, de quo scriptum est Is. XLII, 2: non clamabit, nec accipiet personam, nec audietur vox eius foris; Eccle. IX, 17: verba sapientium audiuntur in silentio. Quandoque importat magnitudinem devotionis, secundum illud Ps. Cxix, 1: ad dominum, cum tribularer, clamavi. Quandoque vero cum hoc magnitudinem dicendorum, secundum illud Is. VI, V. 3: seraphim clamabant alter ad alterum, et dicebant: sanctus, sanctus, sanctus dominus deus exercituum; Prov. VIII, 1: numquid non sapientia foris clamitat, et prudentia dat vocem suam? et sic praedicatores clamare monentur Is. LVIII, 1: clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam. Et sic clamabat hic dominus, docens in templo, et dicens, hoc scilicet me scitis, secundum faciem noscitis, et unde sim scitis, scilicet corporaliter; Bar. III, V. 38: post haec in terris visus est. Sciebant enim, quod ex maria natus erat in bethlehem, et nutritus in Nazareth; sed nesciebant virginis partum, et quod per spiritum sanctum conceptus esset, ut dicit Augustinus. Excepto virginis partu, totum noverant in iesu, quod ad hominem pertinet.

Nesciebant autem de ipso originem occultam: unde dicit et a me ipso non veni, et primo insinuat suam originem; secundo ostendit eam eis esse occultam.

Origo autem sua est a patre ab aeterno: unde dicit a me ipso non veni, quasi dicat: ante fui secundum divinitatem, quam in mundo venirem per humanitatem; infra VIII, 58: antequam Abraham fieret, ego sum. Alias non conveniret ei venire, nisi ante fuisset; et tamen hoc ipsum quod veni, non veni a me ipso: quia filius non est a se, sed a patre; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum.

Praenuntiata autem fuit eius origo a patre, qui eum promisit mittere; Ex. IV, 13: obsecro, domine, mitte quem missurus es; is.

C. XIX, 20: mittam eis salvatorem et propugnatorem qui liberet eos. Et ideo dicit sed est verus qui misit me, quasi dicat: non aliunde veni, sed ab eo qui promisit, et promissum adimplevit, quia verus est; Rom. III, V. 4: est autem deus verax, et ideo docet me veritatem loqui, quia a vero missus sum.

Est autem eis occulta, quia nesciunt eum qui misit me; unde dicit quem vos nescitis.

Sed cum omnis homo, licet in carne natus, sit a deo, videtur quod possit dicere: ego sum a deo, et per consequens: me scitis unde sim.

Responsio. Dicendum, secundum Hilarium, quod filius aliter est a deo quam alii homines, quia sic est a deo quod etiam est deus: unde deus est principium eius consubstantiale.

Alii vero sic sunt a deo quod tamen non sunt ex illo. Sic ergo filius unde sit ignoratur, quia natura ex qua est, nescitur; sed homines unde sint non ignoratur, quia unde sit ignorari non potest quidquid subsistit ex aliquo.

Consequenter cum dicit ego scio eum, docet quomodo perveniri possit ad notitiam eius a quo est. Ab illo enim oportet nos addiscere aliquid qui scit illud; solus autem filius novit patrem, et ideo dicit: si vultis notitiam eius qui misit me habere, oportet quod habeatis a me, quia ego solus scio eum. Et ideo primo ostendit suam scientiam; secundo scientiae suae perfectionem; tertio scientiae suae rationem.

Suam scientiam ostendit cum dicit ego scio eum etc.. Verum est autem, quod omnes homines vident eum, ut dicitur iob c. XXXVI, 25, sed tamen diversimode, quia homines in vita ista vident eum per creaturas; Rom. I, 20: invisibilia dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Ideo dicitur I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate. Angeli vero et beati in patria, vident eum immediate per essentiam; Matth. XVIII, 10: Angeli eorum in caelis semper vident faciem patris mei qui in caelis est; I Io. III, 2: videbimus eum sicuti est. Sed filius dei videt eum excellentius omnibus, scilicet visione comprehensionis; supra I, 18: deum nemo vidit unquam, scilicet comprehendendo; unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit; Matth. XI, 27: neque patrem quis novit nisi filius. Et de hac visione loquitur hic, dicens ego scio eum, scilicet notitia comprehensionis.

Perfectionem vero scientiae suae ostendit dicens si dixero quia nescio eum, ero similis vobis, mendax. Quod quidem introducit propter duo: nam creaturae intellectuales sciunt eum, sed longe, et imperfecte, quia unusquisque intuetur eum procul, ut dicitur iob XXXVI, 25. Veritas enim divina excedit omnem cognitionem; I Io. III, 20: deus maior est corde nostro. Quicumque ergo deum cognoscit, potest absque mendacio dicere nescio eum: quia non cognoscit eum quantum cognoscibilis est. Filius autem deum patrem perfectissime cognoscit, sicut perfectissime ipse se novit: unde non potest dicere nescio eum.

Item quia cognitio dei, et maxime quae est per gratiam, potest perdi; secundum illud ps.

Cv, 21: obliti sunt deum qui redemit eos, unde possunt dicere nescio eum, quamdiu sunt in vita ista: quia nemo scit utrum odio vel amore dignus sit. Filius autem inamissibilem notitiam habet de patre, unde non potest dicere nescio eum.

In hoc autem quod dicit ero similis vobis, mendax, debet accipi similitudo per contrarium.

Non enim essent mendaces, si dicerent se nescire deum; sed potius si dicerent se deum cognoscere, cum eum ignorent. Si autem christus diceret se eum non nosse, cum noscat, esset mendax. Est ergo sensus verbi si dixero quia nescio eum, cum sciam eum, ero similis vobis, mendax, qui dicitis vos cognoscere eum, cum tamen ipsum ignoretis.

Sed numquid non poterat christus dicere nescio eum? videtur quod sic, quia poterat movere labia, et proferre verba huiusmodi: ergo potest esse mendax.

Sed dicendum, quod christus huiusmodi verba protulit, et tamen non fuit mendax: quod intelligendum est sic: si dixero: nescio eum, cum assertione, ita scilicet quod corde credam quod profero ore. Asserere autem falsum pro vero, ex duplici defectu contingit. Scilicet ex defectu cognitionis in intellectu; et hic defectus non poterat esse in christo, cum sit dei sapientia, ut dicitur I Cor. I, 30. Item ex defectu rectae voluntatis in affectu; qui similiter in christo esse non poterat, cum sit dei virtus, ut ibidem dicitur. Unde non poterat dicere asserendo nescio eum. Nec tamen conditionalis est falsa, quamvis antecedens sit impossibile, et consequens.

Ratio autem singularis et perfectae scientiae christi ponitur, cum dicit sed ego scio eum, quia ab ipso sum, et ipse me misit. Omnis enim cognitio est per aliquam similitudinem, cum nihil cognoscatur nisi prout similitudo cogniti est in cognoscente; omne autem quod procedit ab aliquo, habet eius similitudinem a quo procedit, unde omnes vere cognoscentes, secundum diversum gradum processionis eorum a deo, habent diversimode eius cognitionem. Anima autem rationalis, dei cognitionem habet, secundum quod similitudinem eius participat imperfectiori quodam modo ab aliis creaturis intellectualibus. Angelus, quia expressiorem dei similitudinem habet, cum sit signaculum similitudinis, manifestius deum cognoscit. Filius autem perfectissimam patris similitudinem habet, cum sit eiusdem essentiae et virtutis cum ipso; et ideo perfectissime cognoscit, ut dictum est. Et ideo dicit sed ego scio eum, scilicet quantum cognoscibilis est. Et huius ratio est quia ab ipso sum, quasi habens eamdem naturae essentiam cum ipso per consubstantialitatem.

Unde, sicut ipse perfecte se novit per essentiam suam, ita et per eamdem essentiam ego scio eum, perfecte. Sed ne hoc referatur ad missionem qua venit in mundum, continuo subiecit et ipse me misit: ut sic quod dicit ab ipso sum, referatur ad aeternam generationem, per quam consubstantialis est patris.

Ex quo habetur proprietas cognitionis de proprietate generationis.

Per hoc vero quod dicit ipse me misit, insinuat patrem auctorem incarnationis; Gal. IV, V. 4: misit deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Sicut autem per hoc quod filius est a patre, perfectam patris cognitionem habet; ita etiam per hoc quod anima christi singulariter est unita verbo, habet singularem et excellentiorem prae aliis creaturis cognitionem dei, licet eum non comprehendat.

Et ideo potest christus secundum humanam naturam dicere: scio eum excellentius prae omnibus creaturis, non tamen comprehendendo.

Consequenter cum dicit quaerebant ergo eum apprehendere, agitur de effectu doctrinae, et primo quantum ad turbas; secundo quantum ad Pharisaeos, ibi audierunt Pharisaei turbam murmurantem.

Circa primum duo facit.

Primo ponit effectum doctrinae in turbis malevolis; secundo in turbis devotis, ibi de turba autem multi crediderunt in eum.

Circa primum tria facit.

Primo innuit turbarum iniquum propositum; secundo propositi implendi impedimentum; et tertio impedimenti rationem.

Iniquitas autem propositi manifestatur cum dicit quaerebant ergo eum apprehendere.

Quia enim dixerat dominus quem vos nescitis, irati sunt Iudaei quasi simularent eum scire, et ideo iniqua proponebant, scilicet eum apprehendere, ad crucifigendum et occidendum, secundum illud Ps. Lxx, 11: persequimini, et comprehendite eum.

Sunt autem aliqui qui christum in se habentes, quaerunt tamen pie apprehendere; Cant. VII, 8: ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. Unde et apostolus dicebat, Phil. III, 12: sequor, si quo modo apprehendam, in quo et comprehensus sum a christo iesu.

Impedimentum propositi ponit cum dicit nemo misit in illum manus. Invisibiliter enim eorum furor refrenatus est et repressus. Per quod patet quod voluntas nocendi est unicuique a se, sed nocendi potestas a deo, quod patet iob I et II, ubi Satan non potuit iob affligere nisi quantum permissum est sibi a deo.

Ratio impedimenti assignatur quia nondum venerat hora eius.

Unde sciendum est, quod, secundum illud Eccle. VIII, 6: omni negotio tempus est et opportunitas.

Tempus autem unicuique rei ex sua causa determinatur. Quia ergo corporalium effectuum causa sunt corpora caelestia, ideo in his quae corporaliter aguntur, hora determinatur ex corporibus caelestibus; anima vero, cum secundum intellectum et rationem nullis corporibus caelestibus subiaceat, cum quantum ad hoc temporales causas transcendat, non habet horas determinatas ex corporibus caelestibus; sed ex causa eius, scilicet deo, qui dispensat quid quo tempore sit faciendum; Eccli. XXXIII, 7: quare dies diem superat; et iterum lux lucem, et annus annum a sole? a domini scientia separati sunt, facto sole, et praeceptum custodiente. Multo ergo minus in christo determinatur hora ab ipsis corporibus.

Sic ergo intelligenda est hora eius, non ex necessitate fatali, sed a tota trinitate praefinita: nam, ut dicit Augustinus, hoc nec de te credendum est; quanto magis de illo per quem factus es? si tua hora voluntas illius est, scilicet dei; hora illius, quae est nisi voluntas sua? non ergo horam dixit qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. Supra II, 4: nondum venit hora mea; infra XIII, V. 1: sciens iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem etc..

Consequenter cum dicit de turba autem multi crediderunt in eum, ponit effectum doctrinae in turbis devotis. Et primo ponitur eorum fides, quia multi de turba crediderunt in eum. Non dicit de principibus: quia quanto maiores erant, tanto magis erant elongati, et ideo in eis sapientia locum non habebat, quia, ut dicitur Prov. XI, V. 2: ubi humilitas, ibi sapientia. Turba autem, quia suam aegritudinem cito vidit, domini medicinam sine dilatione cognovit; mt.

C. XI, 25: abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Et propter hoc in principio humiles et pauperes conversi sunt ad christum; I Cor. I, 28: ignobilia et contemptibilia mundi elegit deus, et ea quae non sunt, ut ea quae sunt destrueret.

Secundo ponit motivum ad fidem cum dicit christus cum venerit, numquid plura signa faciet quam quae hic facit? prophetatum enim erat quod christus in adventu suo miracula multa esset facturus; Is. XXXV, 4: deus ipse veniet, et salvabit nos: tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum patebunt etc.. Et ideo videntes miracula quae christus faciebat, inducebantur ad fidem eius.

Sed tamen fides eorum infirma erat, quia non a doctrina, sed a signis moventur ad credendum ei; cum tamen ipsi, qui fideles iam erant, et per legem instructi, magis a doctrina moveri debuissent, nam ut dicitur I Cor. XIV, 22: signa data sunt infidelibus, prophetiae autem non infidelibus, sed fidelibus. Secundo quia adhuc videntur alium christum expectare; unde dicunt christus cum venerit, numquid plura signa faciet quam quae hic facit? unde patet quod non credebant in christum, sicut in deum, sed sicut in aliquem iustum virum, seu prophetam. Vel, secundum Augustinum, syllogizant: christus cum venerit, numquid plura signa faciet? quasi dicant: christus promittitur venturus, sed ipse non plura signa faciet quam hic facit: ergo vel ipse est christus, vel erunt plures christi.

Consequenter cum dicit audierunt Pharisaei turbam murmurantem de illo haec, ponitur effectus in Pharisaeis. Et, ut chrysostomus dicit, christus multa dixit, et tamen non sunt moti contra eum. Quando autem vident turbam ei acquiescere, statim concitantur contra eum, et insanientes, eum occidere cupiebant. Ex quo patet quod sabbati solutio non erat vera causa odii eorum sed hoc eos maxime mordebat quod turbae christum glorificabant. Et hoc patet infra c. XII, 19: videtis quia nihil proficimus? ecce totus mundus post eum vadit. Quia vero ipsi christum capere non audebant, timentes periculum, ministros mittunt, tamquam periculis expositos.