Lectio 5

Postquam dominus ostendit se habere virtutem vivificativam, et insinuavit vivificandi modum, hic ostendit secundum quid sibi vivificativa potestas conveniat, et primo evangelista ponit dissensionem exortam super hoc inter turbas ad se invicem; secundo ponit disceptationem principum Iudaeorum ad christum, ibi facta sunt encaenia etc..

Circa primum tria facit.

Primo ponit ipsam turbarum dissensionem; secundo subdit unius partis dissentientium opinionem; tertio infert sanam alterius partis assertionem.

Dissensio autem orta est inter turbas quae christum audierant, ex sermonibus eius: et hoc est quod dicit dissensio itaque facta est inter Iudaeos propter sermones hos. Dum enim quidam ex eis sermones ipsos recte intelligebant, quidam non recte, dissentiebant ad invicem; Matth. X, 34: non veni pacem mittere, sed gladium, scilicet evangelicae doctrinae, cui alii credunt, alii contradicunt; Ps. Cvi, 40: effusa est contentio super principes.

Opinio autem alterius partis dissentientium est falsa: et quantum ad hoc dicit dicebant autem multi ex ipsis. Dicit autem multi, quia, ut dicitur Eccle. I, 15: stultorum infinitus est numerus. Dicebant, inquam, Daemonium habet, et insanit. Consuetudo namque stultorum est ut dubia semper interpretentur in malum, cum tamen contrarium debeat fieri. Unde contingit quod quaecumque ignorant, blasphemant, ut dicitur in canonica Iudae. Quia ergo verba domini intelligere non valebant, quia lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt, ideo blasphemant dicentes Daemonium habet, et insanit. Et nituntur alios ab eo avertere, dicentes: quid eum auditis? blasphemantes autem, duo christo imponunt.

Primo, quod Daemonium habet; quasi dicant: non ex spiritu sancto, sed ex spiritu maligno loquitur. Simile dicitur Act. XVII, 18, de Paulo: novorum Daemoniorum annuntiator est. Contingit autem aliquem habere Daemonium privatum et familiarem; et talis licet semper insaniat spiritualiter, non tamen semper insanit corporaliter; aliquem vero arreptum a Daemone esse: et iste semper insanit etiam corporaliter. Unde Mc. III, 21, dicebant: quoniam in furorem versus est.

Secundo, ut ostendat quod christus sic habeat Daemonium, dicunt et insanit. Act. XXVI, V. 24: multae litterae ad insaniam te adducunt.

Nec mirum si blasphemant, quia animales sunt, et, ut dicitur I Cor. II, 14, animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus dei.

Sententia autem et assertio alterius partis improbat praemissam opinionem dupliciter. Primo ex pondere verborum; unde dicit alii, qui scilicet recte sapiebant, dicebant: haec verba non sunt Daemonium habentis, quasi dicant: ex eis videtur quod non insanit, cum sint ordinata et ponderosa; supra VI, 69: domine, ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes. Unde Paulus dicit act.

C. XXVI, 25: non insanio, optime feste, sed verba veritatis et sobrietatis loquor.

Secundo ex magnitudine miraculi; unde dicit numquid Daemonium potest oculos caecorum aperire? quasi dicat: non erat enim hoc miraculum maximum? et ideo recte credebant, quod non nisi dei virtute fieri posset; supra IX, 33: si non esset hic a deo, non poterat facere quidquam.

Sciendum est autem, quod quaedam miracula sunt quae possunt fieri virtute Daemonum et Angelorum; quaedam vero sunt quae nullo modo eorum virtute fieri possunt.

Ea enim quae sunt supra ordinem naturae, nulla creatura, quaecumque sit, sua virtute potest facere, cum etiam ipsa subiaceat legibus naturae. Deus autem solus, qui est supra naturam, operari potest supra naturae ordinem. Quidquid ergo aliqua creatura operatur, oportet quod sistat infra naturae ordinem.

Ex quo patet quod omne illud quod potest fieri secundum ordinem naturae, potest Angelus et bonus et malus, quando sibi permittitur.

Sicut secundum semina, quae sunt in rebus naturalibus ad generationem aliquorum animalium ordinata, possunt illorum animalium generationem operari; sicut fecerunt magi Pharaonis, Ex. VII, 11. Et similiter alterare naturam alicuius possunt: unde possent sanare infirmos, quibus beneficio naturae subveniri posset.

Illa autem quae simpliciter naturae ordinem transcendunt, non possunt fieri nisi a deo, seu a bonis Angelis et sanctis hominibus virtute dei, quam orando impetrant. Tale autem est illuminatio caeci et resuscitatio mortuorum: non enim naturae virtus se extendere potest ad oculorum restitutionem et mortuorum resuscitationem. Et ideo Daemonium non potest caecorum oculos aperire, et mortuos suscitare: quia hoc est solius dei et sanctorum virtute dei.

Hic ponitur dissensio quae mota est a principibus Iudaeorum ad christum, et primo evangelista proponit Iudaeorum interrogationem; secundo subdit christi responsionem, ibi respondit eis iesus: loquor vobis, tertio infert responsionis effectum, ibi sustulerunt lapides Iudaei.

Circa primum duo facit.

Primo describit circumstantias interrogationis; secundo ponit ipsam interrogationem, ibi dixerunt ei: usquequo animam nostram tollis? circumstantias autem interrogationis describit quantum ad tria: scilicet quantum ad tempus, quantum ad locum, et quantum ad personas interrogantes.

Quantum ad tempus quidem primo in speciali, dicens facta sunt encaenia in ierosolymis.

Ad cuius intellectum sciendum est, quod, ut Augustinus dicit, encaenia festivitas erat dedicationis in ecclesiis. Caenos enim Graece, idem est quod novum Latine. Unde encaenia idem est quod innovatio: quo fit ut etiam communi usu loquendi, quando aliquod alicui usui dedicatur, dicatur encaeniari, quod idem est quod innovari. Facta sunt ergo encaenia in ierosolymis, idest festum et memoria dedicationis templi. Nam quando de novo aliquam ecclesiam divino cultui dedicamus, agitur festum consecrationis eiusdem, et eadem die singulis annis in memoriam ipsius.

Hoc modo Iudaei singulis annis encaenia faciebant, idest memoriam dedicationis templi.

Ad sciendum autem rationem festi consecrationis et causam, notandum est, quod omnia festa celebrantur in ecclesia in commemorationem divinorum beneficiorum; Is. Lxiii, 7: miserationum domini recordabor etc.. Et Ps. Cxvii, 1, postquam David commemoravit multa beneficia dei, dicens: confitemini domino, quoniam bonus etc. Subdit: constituite diem solemnem in condensis usque ad cornu altaris.

Recolimus autem divina beneficia nobis exhibita, tripliciter. Quandoque quidem ut exhibita nobis in capite nostro domino iesu christo; et sic celebramus festum nativitatis, et resurrectionis, et huiusmodi. Quandoque ut exhibita nobis in commembris nostris, scilicet in sanctis, qui sunt membra ecclesiae.

Et hoc congruenter: quia, ut dicit apostolus I Cor. XII, 26: si gloriatur unum membrum, congaudent omnia membra. Et sic celebramus festa sanctorum Petri et Pauli et aliorum sanctorum. Quandoque autem prout sunt exhibita toti ecclesiae; puta in ministerio sacramentorum, et in aliis communiter ecclesiae collatis. Et quia domus materialis est quasi signum collectionis ecclesiae fidelium, et etiam in ea omnia sacramenta gratiae dispensantur; ideo in memoriam ipsorum beneficiorum, festum dedicationis ecclesiae celebramus.

Quod quidem festum maius est quam festum alicuius sancti; sicut et beneficia toti ecclesiae collata, quorum memoriam agimus, excedunt beneficium collatum alicui sancto, quod in festo eius recolitur.

Sciendum est tamen, quod templum erat ierosolymis tribus vicibus consecratum.

Primo quidem a Salomone, ut habetur III Reg. VIII, secundo, tempore esdrae a zorobabel et iesu sacerdote magno, ut habetur I esdrae VI, 13-22, tertio a Machabaeis, ut habetur I Mach. IV, 42-58, quod ascenderunt ierosolymam renovare sancta. Haec autem encaenia non sunt facta in memoriam dedicationis quae facta fuit a Salomone, quia hoc fuit in autumno, scilicet mense septimo; nec in memoriam dedicationis, quae facta fuit tempore esdrae, quia illa fuit in vere, scilicet nona die martii; sed in memoriam dedicationis quae facta fuit a Machabaeis in tempore hiemali.

Et ideo ut hoc designet, describit tempus in speciali, dicens et hiems erat: quod etiam causam mysticam habet. Ut Gregorius dicit, II Moral., idcirco evangelista hiemis curavit tempus exprimere, ut inesse auditorum cordibus, scilicet Iudaeorum malitiae, frigus indicaret; Ier. VI, 7: sicut frigidam facit cisterna aquam suam, ita frigidam fecit malitiam suam. De hac hieme dicitur, Cant. II, 11: iam enim hiems transiit, imber abiit et recessit.

Locum autem describit cum dicit et ambulabat iesus in templo in porticu Salomonis. Et primo quidem in generali, cum dicit in templo: Ps. X, 5: dominus in templo sancto suo etc.; secundo vero in speciali, dicens in porticu Salomonis.

Sciendum est enim, quod templum non dicitur solum corpus ipsius, sed etiam porticus circumstantes, in quibus populus stabat ad orandum: nam in templo soli sacerdotes orabant.

Dicitur autem porticus Salomonis locus ille in quo Salomon stetit quando, peracta dedicatione templi, oravit: III Reg. VIII, V. 22: stetit ergo Salomon in conspectu ecclesiae Israel.

Sed contra. Templum quod Salomon aedificaverat, destructum fuit, et similiter porticus Salomonis.

Responsio. Dicendum quod templum reparatum fuit ad similitudinem prioris: et ideo sicut antea porticus illa dicebatur Salomonis, ita et postea ob eius reverentiam.

Personas autem interrogantes describit quantum ad eorum malitiam. Unde dicit circumdederunt ergo eum Iudaei, frigidi a caritate diligendi, sed ardentes aviditate nocendi, ut accederent animo circumveniendi, et circumdarent comprimentes, animo persequendi; Ps. XXI, 13: circumdederunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt me; Oseae XI, 12: circumdederunt me ephraim.

Consequenter cum dicit et dicebant ei etc., ponitur Iudaeorum interrogatio.

Et primo ponit fictam causam interrogationis, cum dicit usquequo animam nostram tollis? adulatorie loquuntur, volentes per hoc ostendere se desiderare scire veritatem de ipso. Quasi dicat: anima nostra est in suspenso desiderii, quamdiu moestos nos derelinquis? Prov. XIII, 12: spes quae differtur affligit animam.

Et ideo, secundo, subiungunt interrogationem, dicentes si tu es christus, dic nobis palam. Ubi primo attende illorum perversitatem.

Nam quia indignantur contra christum, quod se diceret filium dei, supra V, 18, non interrogant eum an sit filius dei, sed dicunt si tu es christus, dic nobis palam: ut per hoc possent habere materiam accusandi eum ad Pilatum, sicut seditiosum et appetentem regnum, quod erat contra caesarem, et odiosum Romanis. Unde et Pilatus quando Iudaei accusabant christum, quod filium dei se faceret, parum curavit. Dum vero dixerunt: omnis qui se regem facit, contradicit caesari, magis coepit contra eum sollicitari. Et ideo dicunt si tu es christus, vel rex, vel unctus, dic nobis palam. Secundo considera illorum nequitiam, quia dicunt palam; quasi dicant: usque modo non docuit publice, sed quasi in occulto; cum tamen ipse palam omnia diceret, in festivitatibus semper assistens, et nihil occulte loquebatur; infra XVIII, 20: ego palam locutus sum mundo: in occulto locutus sum nihil.

Hic ponitur responsio christi: ubi ostendit eorum infidelitatem, ostendens falsum esse quod dixerant, se desiderare scire veritatem, dicentes: usquequo animam nostram tollis? etc.. Et hoc quantum ad duo.

Primo, quia non credebant verbis eius; et quantum ad hoc dicit loquor vobis, et non creditis. Quasi dicat: dicitis mihi: si tu es rex christus dic nobis; sed loquor ego, idest, dico vobis veritatem; et vos non creditis; Lc. XXII, 67: si dixero, non credetis etc..

Secundo, quod non credunt operibus eius; et quantum ad hoc dicit opera quae ego facio in nomine patris mei, haec testimonium perhibent de me. Ubi primo ostendit incredulitatem eorum ad ipsa opera; secundo incredulitatis rationem, ibi quia vos non estis ex ovibus meis.

Quantum ad primum dicit opera quae ego facio, quasi dicat: nec a solo verbo suaderi potestis, ut vos sileatis; sed nec etiam a tot operibus quae ego facio in nomine patris mei, idest ad gloriam eius, haec testimonium perhibent de me, quia scilicet non possunt nisi a deo fieri: unde ex eis manifeste apparet quod a deo veni.

Matth. XVIII, 33: unaquaeque arbor ex fructu eius cognoscitur; supra V, 36: opera quae ego facio, testimonium perhibent de me. Sed vos non creditis; infra XII, 37: cum ergo tanta signa fecisset, non crediderunt ei. Et ideo sunt inexcusabiles; infra XV: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Nunc autem et viderunt, et oderunt me et patrem meum.

Ratio autem incredulitatis eorum est separatio eorum ab ovibus christi; unde dicit ideo non creditis, quia non estis ex ovibus meis.

Circa hoc tria facit.

Primo ponit eorum exclusionem a consortio ovium christi; secundo ostendit ovium dignitatem, ibi oves meae vocem meam audiunt etc.; tertio probat quoddam quod dixerat, scilicet quod non rapiet quisquam oves suas de manu sua, ibi pater meus quod dedit mihi, maius omnibus est.

Separationem eorum ab ovibus suis ponit, dicens vos non estis ex ovibus meis, scilicet praedestinati ad credendum, sed praesciti ad aeternum interitum. Hoc enim ipsum quod credimus, est nobis a deo; phil.

C. I, 29: vobis datum est non solum ut in ipsum credatis, sed etiam ut pro illo patiamini; Eph. II, 8: gratia salvati estis, et non ex vobis: dei donum est. Quod quidem nulli datur, nisi cui praeparatum est ab aeterno; et ideo illi soli credent in ipsum qui ad hoc ordinati sunt a deo per aeternam praedestinationem; Act. XIII, 48: crediderunt quotquot praeordinati erant ad vitam aeternam. Et eiusdem c. XV, 11: per gratiam domini nostri iesu christi credimus salvari.

Sed numquid debet dici alicui, quod non sit praedestinatus? videtur quod non; cum enim nullus possit salvari nisi praedestinatus, si alicui dicatur quod non est praedestinatus, videtur cogi ad desperationem.

Ergo dominus dicens Iudaeis non creditis, quia non estis ex ovibus meis, cogebat eos desperare.

Responsio. Dicendum quod in illa turba erat aliquid commune omnibus, scilicet quod non erant praeordinati a deo ad tunc credendum; aliquid speciale, quod aliqui ex eis praeordinati erant ad credendum in posterum: unde et postea crediderunt, ut habetur Act. II, 41, quod crediderunt ex eis una die tria millia; aliqui autem qui non erant ad hoc praeordinati. Non ergo repugnabat spei, dicere in turba in qua aliqui erant praeordinati ad credendum in posterum, quod non essent ex ovibus: quia nullus de se determinate hoc poterat suspicari. Repugnasset autem spei, si hoc alicui personae determinate dixisset.

Dignitatem autem ovium suarum ponit dicens oves meae vocem meam audiunt etc., ubi quatuor ponit. Duo ex parte nostra, quae nos facimus quantum ad christum; et duo ex parte christi, quae ipse facit in nobis, vicissim sibi correspondentia.

Primum ergo quod nos facimus est obedientia ad christum; et quantum ad hoc dicit oves meae, scilicet per praedestinationem, vocem meam audiunt, credendo, et praeceptis meis obediendo; Ps. Xciv, 8: hodie si vocem eius audieritis, nolite obdurare corda vestra.

Secundum quod facit christus, primo correspondens, est eius dilectio et approbatio; et quantum ad hoc dicit et ego cognosco eas, idest, diligo et approbo; II tim.

C. II, 19: novit dominus qui sunt eius. Quasi dicat: hoc ipsum quod me audiunt, est hoc quod ego eas cognosco, ab aeterno eligendo.

Sed si aliter non potest credere quis, nisi detur ei a deo, videtur quod infidelitas non sit alicui imputanda.

Ad quod dicendum est quod ideo eis imputatur, quia in eis est causa quare eis non datur: sicut ego non possum videre lumen nisi illuminarer a sole, si autem clauderem oculos non viderem lumen, quod non esset ex parte solis sed ex parte mea, qui, claudendo oculos, praebeo causam ut non illuminer.

Peccatum autem est causa quare non illuminamur a deo per fidem, puta originale, vel, in aliquibus, actuale. Quae quidem causa in omnibus est. Unde omnes illi qui deseruntur, iusto dei iudicio deseruntur, et illi qui eliguntur, ex dei miseratione assumuntur.

Tertium quod est ex parte nostra, est imitatio ad christum; et quantum ad hoc dicit et sequuntur me; iob XXIII, 11: vestigia eius secutus est pes meus; I Petr. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius.

Quartum correspondens ex parte christi est praemii retributio; et quantum ad hoc dicit et ego vitam aeternam do eis, quasi dicat: ipsi me sequuntur, hic mansuetudinis et innocentiae viam incedendo; et ego faciam quod postea me sequentur, ad gaudia vitae aeternae intrando.

Hoc autem praemium ostendit dominus esse indeficiens, tripliciter. Nam aliquid potest deficere tripliciter. Primo quidem ex natura ipsius, puta si sit corruptibile; sed praemium istud quantum ad naturam suam incorruptibile est; unde dicit vitam aeternam do eis, quae est fruitio incorruptibilis et immortalis dei; infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum deum, et quem misisti iesum christum. Et, ut dicit Augustinus, ista sunt pascua de quibus supra dixerat.

Et pascua bona, vita aeterna dicitur quia ibi nulla herba arescit, totum viret.

Secundo potest deficere ex defectu recipientis, dum recipiens deficit et dum male custodit; sed hoc non continget in illo praemio, unde dicit et non peribunt in aeternum, scilicet oves. Quod est contra Origenem, qui dixit, quod quandoque sancti, qui sunt in gloria, peccare poterunt. Sed dominus dixit non peribunt, quia in aeternum conservabuntur; Apoc. III, 12: qui vicerit, faciam eum columnam in templo dei mei, et foras non egredietur amplius.

Tertio potest deficere ex violentia rapientis: forte enim neque Adam exclusus fuisset, nisi affuisset seductor. In vita autem aeterna hoc non erit, unde dicit et non rapiet eas, scilicet oves, quisquam de manu mea, idest protectione et pietate mea; Sap. III, 1: iustorum animae in manu dei sunt. Ut enim dicit Augustinus, ibi neque lupus rapit, neque fur tollit, neque latro interficit.

Hic probat quod supra de dignitate ovium dixerat, scilicet quod non rapiet eas quisquam de manu mea, tali ratione. Illud quod est in manu patris mei nullus potest rapere; sed eadem est manus patris et mea: ergo illud quod est in manu mea, etiam nullus potest rapere.

Circa hoc tria facit. Primo ponit minorem, manifestando communicationem divinitatis a patre sibi traditae, cum dicit pater quod dedit mihi, scilicet per aeternam generationem, maius omnibus est. Nam supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic filio dedit habere vitam in semetipso. Item maius est, potestate; supra V, 27, potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est.

Item maius est reverentia et honore; Phil. II, V. 9: dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine iesu omne genu flectatur. Maius est ergo omnibus, quod dedit mihi pater, ut scilicet sim verbum eius, sim unigenitus eius, sim splendor lucis eius.

Secundo ponit excellentiam potestatis paternae, quod pertinet ad maiorem, cum dicit et nemo potest rapere, idest per violentiam auferre, vel per ignorantiam surripere, de manu, idest de potestate, patris mei, vel a me, qui sum virtus paterna; quamvis melius dicatur de potestate patris, quam a me, ut Augustinus dicit. Ideo autem nemo potest rapere de manu patris, quia ipse fortissimus est, cui non potest fieri violentia, et sapientissimus, in quem non cadit ignorantia, iob c. IX, 4: sapiens corde est, et fortis robore etc..

Tertio ponit unitatem sui ad patrem, ex qua sequitur conclusio. Unde dicit ego et pater unum sumus; quasi dicat: ideo non rapiet eas quisquam de manu mea, quia ego et pater unum sumus, scilicet unitate essentiae.

Nam eadem est natura patris et filii.

Per hoc autem excluditur duplex error: scilicet Arii, qui dividebat essentiam, et Sabellii, qui confundebat personas, ut sic et a charybdi et a Scilla liberemur. Nam per hoc quod dicit unum, liberat te ab Ario; nam si unum, non ergo diversum. Per hoc autem quod dicit sumus, liberat a Sabellio; si enim sumus, ergo pater et filius est alius et alius.

Sed hoc Ariani, impietatis suae mendacio, negare contendunt, dicentes, quod creatura aliquo modo est unum cum deo: unde et hoc modo filius potest esse unum cum patre.

Sed hoc patet esse falsum ex tribus. Primo ipso modo loquendi. Manifestum est enim quod unum dicitur sicut ens; unde sicut aliquid non dicitur ens simpliciter nisi secundum substantiam, ita nec unum nisi secundum substantiam vel naturam. Simpliciter autem dicitur aliquid quo nullo addito dicitur.

Quia erga hoc simpliciter dicitur ego et pater unum sumus, nullo alio addito, manifestum est quod sunt unum secundum substantiam et naturam. Numquam autem invenitur quod deus et creatura sint unum sine aliquo addito, sicut illud I Cor. VI, 17: qui adhaeret deo, unus spiritus est. Ergo patet quod filius dei non est unum cum patre, ut creatura.

Secundo ex his quae supra dixerat, scilicet, quod dedit mihi pater, maius omnibus est, et postea concludit ego et pater unum sumus, quasi dicat: intantum unum sumus inquantum dedit mihi id quod maius est omnibus.

Tertio patet ex sua intentione: nam dominus probat quod non rapiet eas quisquam de manu sua, per hoc quod nemo potest rapere de manu patris eius. Quod non sequeretur, si potestas eius esset minor quam potestas patris. Unum ergo sunt pater et filius natura, honore et virtute.